Một thoáng Hương xưa: Bà Thượng Nghị sĩ Phan Nguyệt Minh
Trời Houston, những tháng hè đổ lửa, bỗng đổ mưa về hôm nay ngập đường ngập lối khiến tôi nhớ về tháng 7 năm ngoái, trời đă mưa nơi trại hè Hướng Đạo Thẳng Tiến 10 tại đất trại Hướng Đạo Camp Strake ở Conroe vùng Bắc Houston. Trại Hướng Đạo, ngày khai mạc, với những giọt nước mắt vui mừng của người trưởng nữ Hướng Đạo Phan Nguyệt Minh ngồi trên chiếc xe lăn. Năm nay, trại Bách Hợp tại Portland Oregon, vào cuối tháng 8, sẽ vắng bóng một nữ Hướng Đạo trưởng niên kỳ cựu của phong trào, trưởng Phan Nguyệt Minh, cựu hội trưởng hội nữ Hướng Đạo Việt Nam trong thập niên 1970.
Bà Phan Nguyệt Minh trên một chiến hạm của Hải Quân VNCH. (H́nh: Tác giả cung cấp)
Ngày 10 tháng 8 năm 2015, tôi đến tiễn đưa trưởng cùng với các Hướng Đạo sinh trong bộ đồng phục tôi đă mặc 13 năm trước khi tiễn trưởng Nguyễn Văn Thơ, bộ đồng phục như kỷ vật của những người bạn và đàn anh Hướng Đạo đă ra đi, chiếc áo của Linh Mục Huỳnh người bạn trẻ Hướng Đạo, khâu khăn quàng của trưởng Trương Trọng Trác, Trọng Kim của báo Ngày Nay, khăn quàng trại Thẳng Tiến 7 của trưởng Nguyễn Văn Thơ do chính tay bà Phan Nguyệt Minh, Pauline Văn Thơ, trao cho tôi người em Hướng Đạo.
Ngồi trong nhà thờ, cạnh bức h́nh trên quan tài, nghe các cha giảng, nghĩ lại về quăng đời và thời gian đă qua trong nửa thế kỷ từ ngày tôi biết bà, bà chị Hướng Đạo của tôi quả là một người đàn bà Việt Nam đẹp. Người phụ nữ nổi tiếng trong cả hai thời Đệ Nhất và Đệ Nhị Cộng Ḥa Việt Nam là người miền Nam, 86 năm trước sinh ra tại thôn Thạnh Lộc, Gia Định lớn lên theo giáo dục Pháp, học trường tiểu học dành riêng cho con gái Ecole des Jeunne Filles, lên Đà Lạt học Couvent des Oiseaux qua Pháp tốt nghiệp Lyceé des Jeunes Filles, St Germaine en Laie. Trong thời đại của bà, năm 1949 qua Mỹ học ở Rochester New York tốt nghiệp ngành xă hội học, sau lấy bằng cao học xă hội ở đại học NYU và thêm một năm nghiên cứu tại Đại Học Yale, bà là một trong những phụ nữ trí thức xuất sắc của miền Nam. Tuy là một phụ nữ học cao nổi tiếng trên nhiều lănh vực từ giáo sư Anh Văn trường trung học Petrus Trương Vĩnh Kư đến đại học Văn Khoa và sư phạm qua chính trị, bà vẫn giữ được sắc thái của một phụ nữ Việt Nam nổi tiếng đẹp trong chiếc áo dài tha thướt.
Trong hai thập niên 1960 và 1970, miền Nam Việt Nam có nhiều phụ nữ nổi tiếng. Tôi kém bà Nguyệt Minh 20 tuổi, ngày bà là dân biểu Đệ Nhất Cộng Ḥa (1959-63), tôi là học sinh trung học.
Qua đến Đệ Nhị Cộng Ḥa, với vai tṛ thượng nghị sĩ Quốc Hội (từ 1967-1973) bà Phan Nguyệt Minh đă là một ngôi sao sáng được các giới từ báo chí đến ngoại giao và chính trị trong và ngoài nước chú ư. Có lẽ ngôi sao của bà chỉ kém bà Tuyết Mai, đệ nhị phụ nhân, vợ Thiếu Tướng Nguyễn Cao Kỳ, phó tổng thống. Bà Tuyết Mai được báo chí ngoại quốc khen là một người đẹp có nhan sắc quyến rũ (glamorous) nhưng bà Tuyết Mai đă để lại nhiều tiếng không được đẹp trong thời gian ông Nguyễn Cao Kỳ làm phó tổng thống. Như trong thời gian theo chồng qua hội nghị Paris bà đă làm người mẫu chụp h́nh, Tướng Collin Powell đă than phiền trong hồi kư là Tướng Kỳ đă không làm nhiệm vụ trưởng phái đoàn thương thuyết của VNCH chỉ lo đi trượt tuyết với Tuyết Mai khác với bà TNS Nguyệt Minh không mang tiếng xấu trong suốt sáu năm làm thượng nghị sĩ.
Báo chí Sài G̣n thời ấy chọc ghẹo, gọi bà là bà nghị sĩ “trăng sáng vườn chè.” Hồi trẻ tôi hay theo giới báo chí, viết “chuyện phiếm” cho báo Chính Luận thấy biệt hiệu “trăng sáng vườn chè” rất dí dỏm ngộ nghĩnh. Năm ngoái tôi hỏi bà chị có bực minh khi bị báo chí gọi là bà “trăng sáng vườn chè” không? bà trả lời: “Chị chỉ thấy vui vui” câu trả lời cho thấy một tinh thần tự do báo chí, dân chủ.
Bà và bà Thượng Nghị Sĩ Nguyễn Phước Đại (tên thật là Nguyễn thị Quỳnh Anh), vợ của Bác Sĩ Nguyễn Phước Đại, giáo sư y khoa giải phẫu Đại Học Y khoa Sài G̣n, giám đốc bệnh viện Đô Thành) đă là những hănh diện cho giới phụ nữ miền Nam. Bà Nguyễn Phước Đại nổi tiếng trong vụ án cô Qườn đốt chồng, sau lên làm đến phó chủ tịch Thượng Viện là một luật sự giỏi, sau năm 1975 chính quyền CSVN phải nhờ đến bà trong những vụ tranh căi về Hoàng Sa và Trường Sa ở Liên Hiệp Quốc. Hai bà thượng nghị sĩ có học vấn cao đă đối đầu với hai người đàn bà nổi tiếng của Cộng Sản, khác hẳn về vóc dáng lẫn tŕnh độ trí thức, nữ tướng Nguyễn Thị Định và bà Nguyễn Thị B́nh đại diện Mặt Trận Giải Phóng Miền Nam trong Hiệp Định Paris. Hai bà Nguyệt Minh và Quỳnh Anh đă cho thấy miền Nam không cần phong trào phụ nữ đ̣i quyền sống (do Việt Cộng giựt dây).
Phụ nữ sống và lớn lên ở miền Nam, một xă hội tự do dân chủ (dù không hoàn toàn như Hoa Kỳ) vẫn vươn lên, b́nh đẳng với nam giới qua nền giáo dục ở các nghành đại học chứ không qua đấu tranh giai cấp bằng bạo lực cách mạng trong xă hội tự do giả tạo miền Bắc Việt Nam.
Bà là người đă “khóc cười theo mệnh nước nổi trôi,” trôi theo ḍng lịch sử. Những năm sau khi Trưởng Nguyễn Văn Thơ, người anh cả trong phong trào Hướng Đạo qua đời tôi thường hay đến nhà thăm bà chị. Ở pḥng khách là những bức h́nh của những năm tháng ngày bà c̣n rất trẻ, những bức h́nh lịch sử gợi lại những tháng năm trong hai mươi năm lịch sử của hai nền cộng ḥa, có lẽ bà là một trong những chứng nhân lịch sử hiếm có.
Năm 30 tuổi, bà Dân Biểu Phan Nguyệt Minh đă gặp TT Eishenhower với sứ mạng của TT Ngô Đ́nh Diệm giao phó. Bức h́nh ngày bà c̣n rất trẻ trong dáng áo dài gợi đến h́nh ảnh bà Ngô Đ́nh Nhu nhưng với nụ cười nhă nhặn được ḷng TT Eishenhower hơn. TT Eisheinhower là người đă từ chối giúp Pháp trong chiến tranh Việt Nam trong trận Điện Biên Phủ năm 1954 nhưng sau đó thay đổi ư kiến, viện trợ quân sự cho Pháp và diễn văn lịch sử tháng 7 năm 1954, với chủ thuyết cờ Domino, TT đảng Cộng Ḥa Eishenhower đă tiếp tục làm cố vấn cho hai TT đảng Dân Chủ kế tiếp John F. Kennedy và Lyndon B. Johnson.
Năm 32 tuổi, bà lại được đi gặp T.T. trẻ tuổi John F. Kennedy cũng với sứ mạng ngoại giao. Bức h́nh cho thấy nụ cười thân thiện của TT John F. Kenndy trước khi bị ám sát trong tháng 11 năm 1963 một tổng thống Dân Chủ đă tăng gấp ba viện trợ quân sự và kinh tế cho chính quyền Ngô Đ́nh Diệm cũng như tăng quân nhưng đồng ư đứng ngoài (như Đại Sứ Cabot Lodge thú nhận với nhà báo Peter Arnett) để các tướng lănh đảo chánh T.T. Ngô Đ́nh Diệm.
Tang lễ bà Nghị Sĩ Phan Nguyệt Minh. (H́nh: Tác giả cung cấp)
Bức h́nh với TT Johnson đánh dấu Hoa Kỳ đổ thêm quân vào Việt Nam, hứa hẹn sẽ đem quân Hoa Kỳ về nước, oanh tạc Bắc Việt sau Tết Mậu Thân 1968.
Bức h́nh với TT Richard Nixon đánh dấu đoạn kết thúc chiến tranh Việt Nam sau Hiệp Định Paris tháng 1 năm 1973, năm bà 50 tuổi không c̣n trẻ như ngày bà gặp TT Eishenhower. Những nụ cười ngoại giao không thay đổi được sự phản bội của người Mỹ. Những người Mỹ có tinh thần như nhà văn Hoa Kỳ, tốt nghiệp Columbia, gốc Do Thái Isaac Asimov, viết truyện khoa học giả tưởng nổi tiếng với đại tác phẩm “Foundation and Empire,” tin tưởng vào quốc gia với nền tảng vững chắc, tin tưởng vào lịch sử tâm lư, thua bọn đế quốc đỏ v́ chiến thuật nhưng sẽ chiến thắng trên con đường dài. Hoa Kỳ thua trước nhưng sau thắng khối Cộng Sản. Đảng Cộng Ḥa với các TT Nixon và Ford phản bội Việt Nam, không quay lại can thiệp khi quân Cộng Sản Bắc Việt xâm phạm Hiệp Định Paris, như đă hứa với đồng minh. Hoa Kỳ thắng trên đường dài c̣n Việt Nam Công Ḥa phải chịu thân phận nhược tiểu.
Bà Phan Nguyệt Minh theo đảng Cộng Ḥa với lư tưởng của những người Cộng Ḥa Thiên Chúa Giáo, khuynh hướng bảo thủ hữu khuynh xem chủ thuyết Cộng Sản và con người Cộng Sản như Quỷ và Satan, chiến tranh lạnh của Hoa Kỳ là chiến tranh của tự do chống độc tài. Đại diện cho khuynh hướng Cộng Ḥa Thiên Chúa Giáo là Mục Sư Reinhold Niebur. Những lời cầu nguyện của Mục Sư Niebur được đọc bởi đảng Cộng Ḥa và ông cũng ảnh hưởng đến TT Barrack Obama, ông chủ trương không cần xin Chúa, người có đạo không thụ động. Thánh thiện và quỉ quái là xung đột lớn trong đời sống hàng ngày và trong lịch sử nhân loại. Chiến thắng luôn luôn theo sau chiến bại. Ông Niebur cảnh cáo Hoa Kỳ phải xem chừng Stalin, đôi khi tư tưởng chao đảo khi chứng kiến những cuộc cách mạng Marxist thành công năm 1932, 1934 và 1959 nhưng ông đă chứng kiến nền dân chủ Hoa Kỳ tưởng thất bại nhưng bền vững qua bao nhiêu thử thách.
Con người chính trị của bà tiếp tục ở Mỹ, sau năm 1975 với lập trường Cộng Ḥa bảo thủ, giữ chức cố vấn và chủ tịch liên đoàn cử tri Cộng Ḥa người Mỹ gốc Việt. Tiếng nói của bà Phan Nguyệt Minh tranh đấu cho nhân quyền và tư do cho Việt Nam trước ngày Hoa Kỳ bang giao với Việt Nam cùng với các bà Khúc Minh Thơ, Nguyễn Văn Bông đă được chính quyền Hoa Kỳ lắng nghe. Bức h́nh của bà đứng với TT Geoge H. Bush (bố) đánh dấu một thời chuyển tiếp khuynh hướng chính trị Hoa Kỳ.
Bà không viết hồi kư như một lần Trọng Kim báo Ngày Nay đă đề nghị mặc dù bà là một chứng nhân quan trọng trong hai chế độ đệ nhất và Đệ Nhị Cộng Ḥa Việt Nam. Những nhân vật ngoại giao và khuôn mặt chính trị lớn, như Đại Sứ Bùi Diễm, đă viết nhiều hồi kư nhưng không hiểu tại sao bà không động tâm v́ khiêm tốn hay muốn giữ bí mật? Dù vậy, nhờ bà mà tôi biết được nhiều và kiểm điểm lại được nhiều sự kiện có khi đúng có khi sai trong những cuốn hồi kư nổi tiếng của các tác giả đă xuất bản.
Bà không viết sách nhưng sách báo đă viết nhiều về bà thượng nghị sĩ nổi tiếng Phan Nguyệt Minh. Tờ Christian Science Moniton năm 1983 đă viết về bà giám đốc và điều hành chương tŕnh định cư tị nạn tại Houston Texas văn pḥng hội USCC (Hội Từ Thiện Công Giáo). Báo Houston Chronicle năm 2005 đă nhắc lại công của bà giúp định cư hơn 3000 người việt qua hai cơ quan USCC và YMCA. Sách của trùm CIA Mỹ William Edgar Colby (Shadow Warrior) đă nhắc đến tên bà. Trong thời chiến tranh Việt Nam, giám đốc CIA Colby đă “mê bà” đến nỗi TT Nguyễn Văn Thiệu có lúc nghi ngờ bà là CIA. (Tôi có dịp tâm t́nh với bà một lần như chị em trong nhà và hỏi bà về lời đồn này, bà cười và thanh minh lời đồn thất thiệt. Sau này xem lại danh sách những người đă làm CIA và thấy không có tên bà Phan Nguyệt Minh). Về t́nh yêu của ông Colby, bà chị tôi đă cười trả lời: “Không ai giỏi và dễ thương như anh Thơ của chị.”
BS Clement Hall trong sách “Hồi kư của một y sĩ” trong thời gian ở Việt Nam có viết về BS Nha khoa Nguyễn Văn Thơ, ông cho rằng Giáo Sư Nha Khoa Nguyễn Văn Thơ lên chức nhờ vợ bà Pauline Nguyễn Văn Thơ gia nhập “phong trào phụ nữ liên đới” của bà Ngô Đ́nh Nhu nhưng không gia nhập đảng Cần Lao sau này là thượng nghị sĩ thân với TT Nguyễn Văn Thiệu. Giáo Sư Nguyễn Văn Thơ lúc ấy là phó viện trưởng Viện Đại Học Sài G̣n phụ tá GS Y khoa Trần Quang Đệ sau ông lên làm viện trưởng và bộ trưởng Bộ Quốc Gia Giáo Dục. Khoảng thời gian trước năm 1975, quả t́nh xă hội Việt Nam có quá nhiều thiên kiến, con người nh́n nhau qua nhiều cặp kính màu: Phật Giáo, Công Giáo, người Nam, người Bắc, Bác sĩ, Nha Sĩ; cho nên ông Bộ Trưởng Nguyễn Văn Thơ bị nghi ngờ khả năng ngay đến Clement Hall cũng nh́n ông qua cặp kính màu. Bốn mươi năm sau nh́n lại học vấn của BS Nguyễn Văn Thơ tốt nghiệp tối ưu trường Petrus Kư, tốt nghiệp Đại Học Oxford rồi qua Havard lấy bằng tiến sĩ Nha Khoa, đêm hôm ấy ở pḥng khách tôi cúi đầu kính phục ông Trưởng Hướng Đạo của tôi.
Bà Phan Nguyệt Minh là một trong những tiếng nói của cộng đồng Việt Nam ở Houston từ năm 1975 nhờ quá khứ Thượng Nghị Sĩ ở Việt Nam, giám đốc định cư của USCC, hoạt động trong đảng Cộng Ḥa và là sáng lập viên Hội Ái Hữu Việt Nam ở Houston tiền thân của hội Cộng Đồng Việt Nam ở Houston. Tờ Houston Chronicle năm 2005 ngoài việc nhắc đến công giúp người Việt Nam tị nạn c̣n nhắc đến bà Pauline Văn Thơ cũng là người tị nạn khi bà đang đi dự hội nghị quốc tế phụ nữ ở Paris tháng 4 năm 1975. Hai ông bà đoàn tụ ở Oakland California. Trong vụ kư giả Đạm Phong bị ám sát ở Houston, các tờ báo lớn cũng phỏng vấn bà Pauline Văn Thơ.
Tôi c̣n nhớ năm đầu tiên về Houston, chợ Tết Việt Nam đă được tổ chức ở khu thương mại Sharptown do hội Ái Hữu Việt Nam của bà tổ chức và những đêm tiệc Tết Tây cũng do hai ông bà đứng ra tổ chức. Bà là người hoạt động tích cực từ lănh vực quốc gia đến địa phương. Trong những tổ chức bao giờ cũng có lá cờ vàng ba sọc đỏ Việt Nam Cộng Ḥa và hát quốc ca. Bà không phục vụ trong quân đội nhưng bảo vệ lá cờ khác với những ư nghĩ xem “lá cờ vàng được Mỹ cho treo ở các khu thương mại Việt Nam th́ cũng như những lá cờ khác được treo ở các đại lư bán xe hơi!” Lá cờ vàng ba sọc đỏ mang hồn nước, hồn chiến sĩ của hàng triệu chiến sĩ Việt Mỹ trong chiến tranh Việt Nam đă khiến tôi và hàng trăm ngàn thuyền nhân tỵ nạn ứa nước mắt khi nh́n thấy ngày lên đảo tị nạn sau bao ngày lênh đênh trên biển cả. Lá cờ ấy được dương lên ở các nơi và trong những buổi họp Mỹ Việt do công những người Việt thầm lặng không giữ những chức vụ to lớn trong cộng đồng người Việt ở Houston.
Ngày 12 tháng 7 năm 2015, cuộc gặp mặt giữa đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam, Ted Osius, với cộng đồng gốc Việt tại San Jose đă xảy ra một việc gây tranh căi, liên quan đến lá cờ vàng. Sự việc này sau đó đă khiến Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ phải gởi thư giải thích.
Tôi và bà Pauline Văn Thơ (hai tuần trước khi mất) đă có dịp bàn với nhau về câu chuyện không thể xảy ra ở Houston, Texas đă xảy ra ở San Jose, California. Lá cờ vàng ba sọc đỏ VNCH được bảo vệ ở Houston và Texas. Lá cờ ấy được treo ở tượng đài chiến sĩ, ở các thương xá, trong các buổi họp, trong những buổi diễn hành. Lá cờ ấy không được đặt thành vấn đề trong những buổi họp với cựu đại sứ Hoa Kỳ ở Việt Nam, Michael Michalak hay Tổng lănh sự Mỹ tại Sài G̣n, ông Lê Thành Ân. Năm 2003, thành phố Houston, qua bà thị trưởng Annise Parker, đă có nghị quyết công nhận lá cờ vàng cũng như tiểu bang Texas qua công của Dân Biểu Tiểu Bang Hubert Vơ chỉ treo lá cờ vàng ba sọc đỏ ở các trường đại học dù các trường ấy có nhiều du học sinh Việt Nam. Quyết định của Đại Sứ Ted Osius và ban tổ chức, theo tôi nghĩ, chỉ là quyết định cá nhân như lời đính chính của bộ ngoại giao Hoa Kỳ. Các ông này đến San Jose có thể đă bị ảnh hưởng của các thành phần khuynh tả tại địa phương.
Trong khi vụ lá cờ vàng ba sọc đỏ vẫn c̣n sôi nổi ở California th́ lá cờ đỏ sao vàng của CSVN treo ở phi trường quốc tế George H. Bush ở Houston đă bị kéo xuống và cất vào kho. Lá cờ đỏ sao vàng chỉ được treo ở những cơ sở ngoại giao như ṭa tổng lănh sự, ṭa đại sứ, trụ sở Liên Hiệp Quốc. Ở những nơi khác lá cờ vàng ba sọc đỏ được tôn trọng. Các công dân Việt gốc Mỹ đi làm đóng thuế, đi bầu đă có tiếng nói với chính quyền Mỹ. Công gỡ lá cờ đỏ sao vàng cất vào kho là công của nghị viên thành phố Richard Nguyễn.
Mùa Hè năm 1970 là một mùa hè đẹp với trại Giữ Vững Suối Tiên ở Thủ Đức đây cũng là trại họp bạn Hướng Đạo toàn quốc cuối cùng. Có lẽ trại cũng là một kỷ niệm đẹp trong đời của ông bà Nguyễn Văn Thơ với ông là Hội Trưởng Hội Hướng Đạo c̣n bà là hội trưởng Hội Nữ Hướng Đạo. Trại họp bạn lớn thành công trong thời chiến tranh với bài hát theo ḍng lịch sử, từ Phạm Duy, Trịnh Cộng Sơn, những người Hướng Đạo năm ấy đă hát bài “Việt Nam quê hương ngạo nghễ” của Nguyễn Đức Quang mỗi ngày và trong đêm lửa trại khai mạc và bế mạc:
“Ta như nước dâng dâng tràn có bao giờ tàn
Đường dài ngút ngàn chỉ một trận cười vang vang
...
Ta khuyên cháu con ta c̣n tiếp tục làm ngườiLàm người huy hoàng phải chọn là người dân Nam”
Trưởng Phan Nguyệt Minh đă chọn làm người Việt Nam, đă giữ tinh thần Hướng Đạo từ Việt Nam qua đến đời tị nạn với những hoạt động xă hội giúp ích. Ngày 10 tháng 8 năm 2015, chúng tôi các Hướng Đạo sinh đă đến tiễn Trưởng Hướng Đạo 86 tuổi, không c̣n trẻ như ngày: “Nào anh em ta cùng nhau xông pha lên đường, kiếm nguồn tươi sáng ta cùng đồng ḷng điểm tô non sông” bằng bài hát “Nguồn thật”:
“Anh em chúng ta chung một đường lên
Chung một đường lên đến nơi nguồn thật
Nguồn thật là đầy sức sống vô biên
Sống vô biên là sống cùng tạo vật”
Tạo vật đă đón một người phụ nữ đẹp Việt trở về.
(21.8.2015)
Việt Nguyên (Texas)
