Bàn về Dân Chủ

 

- Phần 1 -

Trần Công Lân

 

 

I. Dân chủ là gì?

 

Các tổ chức đấu tranh cho Việt Nam (VN) đều kêu gọi Dân Chủ, Nhân Quyền, Nhân Bản... nhưng có bao giờ chúng ta ngồi xuống thảo luận “nó” là cái gì? Có bao giờ các “lãnh tụ” giải thích cho cán bộ hay những thành viên tham dự về mục tiêu và đường lối thực hiện mục tiêu đó ra sao hay “bí mật”?

 

Hiện nay các tổ chức đều có mặt trên các mạng điện tử (website) nhưng có gì để đọc và tìm hiểu? Nếu quần chúng không hiểu các tổ chức hoạt động ra sao, thực hiện mục tiêu như thế nào thì làm sao họ ủng hộ? Chẳng lẽ cứ mang tên tuổi của tiền nhân ra quảng cáo cho hoạt động hôm nay hay sao?

 

Quần chúng không phải chỉ nhìn vào lãnh tụ mà còn nhìn vào cán bộ. Vậy “cán bộ” ăn nói ra sao? Cán bộ sẽ nói chuyện với dân về công tác đang thực hiện để tiến tới mục tiêu tổ chức đề ra. Nói như thế nào để thuyết phục quần chúng là do huấn luyện.

 

Người dân sẽ quan sát, tiếp xúc với nhiều tổ chức để tìm hiểu đường lối. Giá trị của người cán bộ quan trọng hơn những gì “lãnh tụ” nói. Vậy cấp trên sẽ huấn luyện cán bộ như thế nào để thu hút quần chúng?

 

Dân chủ là người dân tham dự sinh hoạt chính trị. Không phải người dân nào cũng có kiến thức về chính trị vì bận sinh kế. Tổ chức chính trị có nhiệm vụ giúp người dân “tiêu hóa” những vấn đề chính trị liên quan đến đời sống, quyền lợi của người dân. Dân chủ không phải soạn hiến pháp rồi bắt dân chấp nhận.

 

Muốn có Dân Chủ thì phải có Nhân Chủ trước. Mọi cá nhân có làm chủ được bản thân (tự chủ, tự giác) thì sự đóng góp của họ vào sinh hoạt chính trị mới có giá trị. Giáo dục học đường không đủ để giúp người dân hiểu những vấn đề rắc rối trong sinh hoạt chính trị. Vai trò của cán bộ là giúp người dân theo dõi các diễn biến trong đời sống.

 

Vận động quần chúng không có nghĩa là lôi kéo họ theo đường lối tổ chức vạch ra. Xây dựng nền tảng căn bản chung giữa cán bộ, lãnh tụ và người dân cho thấy sự bình đẳng trong sinh hoạt chính trị để đem lại lợi ích cho mọi người, xã hội. Tổ chức tạo sinh hoạt mà không có quần chúng tham dự là thất bại. Không cần phải nắm chính quyền nhưng thực hiện được chính sách xây dựng, phát triển đất nước thì đó là thành công. Muốn vậy quan hệ giữa cán bộ và dân phải là “hỗ tương nguyên nhân”.

 

Nếu dân chủ là sinh hoạt bầu cử để chọn lãnh đạo qua lá phiếu thì tổ chức là phương tiện để thực hiện chính quyền bởi người dân, vì dân, do dân (a government of the people, by people, for people). Người Việt hải ngoại hiện nay sống khắp nơi trên thế giới. Hãy quan sát sinh hoạt chính trị tại địa phương. Thế giới không thể có hòa bình khi Nhân Quyền được xác định bởi mỗi quốc gia khác nhau thì Liên Hiệp Quốc sẽ không thể hoạt động hữu hiệu. Quyền của con người sẽ được thực hiện như thế nào nếu mỗi chủng tộc, sắc tộc có lối sống khác nhau?

 

Nếu mọi người đều muốn bình đẳng, công lý không phân biệt chủng tộc, sắc tộc, tôn giáo, văn hóa... thì điều kiện nào làm gốc? Phải chăng là Nhân Bản. Chính quyền, tổ chức, lãnh đạo cũng là do người để phục vụ người. Vậy gốc là người, là Nhân Bản.

 

Con người xấu thì xã hội xấu. Để nâng cao dân trí (như Phan Chu Trinh đã nói) là trách nhiệm của tổ chức chính trị. Vậy các tổ chức sẽ huấn luyện cán bộ như thế nào để nâng cao dân trí mà trước hết là hiểu biết về Nhân Bản để có Nhân Chủ và từ đó xây dựng Dân Chủ qua Nhân Quyền.

 

Vậy thì chúng ta đã học được gì từ sinh hoạt dân chủ tại Mỹ?

 

II. Dân chủ Mỹ

 

Nền dân chủ Mỹ nổi tiếng vì đem lại tự do tối đa cho cá nhân. Đôi khi còn được gọi là chủ nghĩa cá nhân (individualism) với nền kinh tế thị trường sẵn sàng tạo điều kiện cho mọi người có cơ hội làm giàu nếu chịu khó, mạo hiểm. Những ai chối bỏ “tôi không làm chính trị” phải sống tại Mỹ để thấy chính trị và kinh tế là một. Kinh tế Mỹ phát triển nhanh một phần chính là những phát minh khoa học phục vụ đời sống. Mỗi phát minh có ích lợi cho đời sống và giá trị kinh tế sẽ được các nhà đầu tư bỏ tiền vào để lập công ty sản xuất và được chính phủ bảo vệ quyền lợi. Ngược lại các công ty bỏ tiền vận động chính trị để các chính khách làm luật bảo vệ công ty.

 

Đó là trò chơi dân chủ Mỹ.

 

Nhưng khi mạng lưới toàn cầu thành hình thì dân chủ Mỹ đi xuống, rơi vào khủng hoảng vì nạn tin giả. Đa số dân Mỹ (qua thông kê) cho rằng quốc gia đi sai đường (country is on wrong track)

 

Nhưng thế nào là đúng (right direction)?

 

Hãy tìm hiểu những vấn đề của nước Mỹ hôm nay để thấy sinh hoạt dân chủ Mỹ đã lạc hướng như thế nào.

 

1. Nhân quyền

 

Hiến pháp  Mỹ đề cao chính quyền là của dân, do dân và vì dân (government of the people, by the people, for the people) nhưng thực tế thì sinh hoạt chính trị nằm trong tay giới nhà giàu núp dưới hoạt động lưỡng đảng. Về đối ngoại thì “vũ khí” nhân quyền được Mỹ đưa ra để lãnh đạo thế giới (mặt trái) và mặt khác (mặt phải) là quyền lợi Mỹ được bảo vệ bằng sức mạnh quân sự. Tại sao Mỹ can thiệp vào cuộc chiến Kosovo (Nam tư) 1998, Iraq 2003 mà không can thiệp vào Sudan 2003?

 

2. Tam quyền phân lập

 

Khi tìm hiểu hiến pháp Mỹ chúng ta thấy sự phân quyền Hành Pháp, Lập Pháp, Tư Pháp thật toàn hảo và nghĩ rằng không thể nào suy suyển. Nhưng sau khi Liên Xô sụp đổ 1989 và Mỹ trở thành siêu cường độc nhất thì bộ mặt tư bản Mỹ biến thái qua trật tự thế giới mới (New world order 1990) và từ đó xung đột lưỡng đảng trở thành gay gắt, đi từ thỏa hiệp trở thành phá hoại. Quy luật “luật đa số, quyền thiểu số” (majority rules, minority rights) đã bị quên lãng khi đảng nắm thiểu số gây rối tiến trình thảo luận tại Quốc Hội ngăn cản sự phê chuẩn các đạo luật cần thiết.

 

Trong khi tương quan giữa Hành Pháp và Lập Pháp cũng đi vào bế tắc khi đảng A nắm Hành Pháp và đảng B nắm Quốc Hội. Khi các nhà chính trị đặt quyền lợi đảng lên trên quyền lợi quốc gia thì rối loạn bắt đầu. Cuối cùng là tòa án -- khi các thẩm phán, chánh án được tuyển chọn bởi Tổng Thống và Quốc Hội phê chuẩn thì sự thiên vị bắt đầu khi lưỡng đảng trở thành kình địch. Khi một đảng nắm cả Hành Pháp lẫn Lập Pháp thì chọn các ông tòa có cùng khuynh hướng với đảng (bảo thủ hay cấp tiến). Cuối cùng công lý tại Mỹ trở thành thiên vị và phán quyết của toà án không còn công bằng vì đảng tranh.

 

Các phán quyết của Tối Cao Pháp Viện đáng ghi nhớ là cho phép các công ty có tư cách pháp nhân để bỏ tiền vào quỹ tranh cử. Cũng như phán quyết lật ngược án lệ về phá thai (Roe vs Wade, 1973) đã làm mất uy tín với dân Mỹ. Đó không còn là dân chủ nữa.

 

3. Lưỡng đảng tại Quốc Hội

 

Hiến pháp Mỹ không quy định sinh hoạt lưỡng đảng nhưng vì sao lưỡng đảng tồn tại? Phải trở về thời kỳ tiền hiến pháp, Mỹ được thành lập khi các nhà sáng lập nước Mỹ như John Adams, Hamilton soạn thảo hiến pháp đã chịu ảnh hưởng của Cicero (chính khách và triết gia Rome) để phác họa một nước Cộng Hòa có Quốc Hội gồm Thượng Viện đại diện cho tầng lớp quý tộc, nhà giàu, có uy tín xã hội và Hạ Viện đại diện cho người dân. Qua thời kỳ nội chiến đã dẫn tới khuynh hướng đảng A giữ giá trị bảo thủ và đảng B có khuynh hướng tiến bộ -- cũng từ đó món nợ quốc gia (National debt) thành hình vì chi phí chiến tranh và những nhà “quý tộc” nhìn thấy đó là sự cân bằng (balance) để duy trì sinh hoạt chính trị.

 

Thời đó dân da trắng giữ đa số, dân da đen là thiểu số và tôn giáo là Tin Lành và Công Giáo. Thời đại đó đi qua và nay các sắc dân thiểu số trở thành đa số cử tri. Chiến tranh và nghèo đói khiến di dân tràn vào nước Mỹ. Tôn giáo vi phạm các vấn đề đạo đức khiến lớp trẻ không còn tin vào tôn giáo. Khuynh hướng cấp tiến thắng thế khiến đảng bảo thủ trở nên quá khích trong các biện pháp, đạo luật về xã hội, giáo dục, y tế, an sinh.... Trong khi tại các tiểu bang cũng phân hóa theo đảng tranh và tinh thần dân chủ không còn như khi Mỹ vừa thắng trận chiến thế giới lần thứ hai. Các tiểu bang phe bảo thủ nắm đa số đã làm luật có lợi cho đảng mình, bất kể ý kiến của quần chúng. Nhưng khi thành phần dân số thay đổi nghiêng về phía cấp tiến thì khó mà ngăn chặn sự tiến hóa của xã hội.

 

Trong sinh hoạt chính trị Mỹ khi tranh cử thì các ứng cử viên hứa hẹn ABC với cử tri nhưng sau khi đắc cử thì họ chạy theo quyền lợi của các công ty, kỹ nghệ để có tiền tranh cử cho kỳ tới. Không những thế khi đảng tranh xảy ra thì có dân biểu, thượng nghị sĩ đổi đảng vì lợi ích cá nhân hơn là vì cử tri hay quốc gia. Cử tri không thể làm gì khác hơn là chờ bầu cử để chọn người khác, và người cũng vậy thôi vì không có luật cho phép cử tri hồi tố đại diện phản bội và các nhà làm luật cũng không muốn. Đó không còn là dân chủ nữa.

 

Thời kỳ lập quốc, Thượng Viện đại diện cho giai cấp quý tộc (nhà giàu, thương gia, kỹ nghệ gia...) và Hạ Viện đại diện cho giới bình dân. Khi nước Mỹ trở nên thịnh vượng thì giới nhà giàu muốn giữ thế cân bằng chính trị qua lưỡng đảng và không muốn đảng thứ ba xuất hiện vì A hay B thì họ cũng nắm cán cân quyền lực.

 

Vào thời đại 2000s thì lưỡng đảng đi vào khủng hoảng khi sự thỏa hiệp không còn. Đảng A nắm đa số tại Quốc Hội không thống nhất về chính sách khi một thiểu số X quá khích phản đối và đòi hỏi một số yêu cầu Y. Như vậy quy luật đa số làm luật, thiểu số có quyền góp ý (Majority rule, Minority rights) đã bị đảo ngược và tiến trình soạn luật bị bế tắc.

 

4. Tôn giáo và chính quyền

 

Tuy hiến pháp phân định tự do tôn giáo và tôn giáo tách biệt khỏi chính quyền nhưng Quốc Hội làm luật xác định khẩu hiệu “chúng ta tin nào Thượng Đế” (in the God we trust). Đó là khi đa số dân Mỹ theo đạo Tin Lành, Công Giáo và lưỡng đảng hòa thuận. Khi tôn giáo suy thoái, dân theo đạo giảm, các tôn giáo khác vươn lên. Chiến tranh tôn giáo trên thế giới ảnh hưởng xã hội Mỹ. Các nhà làm luật trong chính quyền, kể cả tòa án, bắt đầu có sự thiên vị. Và khi có bất công thì có tranh đấu. Giới chính trị không giải quyết được các vấn nạn về di dân, phá thai, súng và tội ác thì khẩu hiệu nhân quyền khó mà vươn lên với thế giới.

 

Dân chủ mà nhân quyền không được tôn trọng thì không còn là Nhân Quyền. Tôn giáo nào cũng nói đến tình thương, bác ái với đồng loại nhưng khi lãnh đạo tôn giáo tham dự vào chính trị thì mục đích thay đổi. Giới lãnh đạo tôn giáo khi xen vào chính trị đã quên những gì rao giảng với tín đồ để chạy theo quyền lợi và phản bội đức tin. Con người muốn có dân chủ thì phải độc lập với tôn giáo vì khi dựa vào tôn giáo sẽ bị lớp lãnh đạo tôn giáo lợi dụng và dân chủ hay tự do trở thành chiêu bài chính trị.

 

5. Luật pháp

 

Nói đến dân chủ là nói đến luật pháp (law & order). Nền tảng của luật dựa trên hiến pháp; hệ thống tòa án giải thích và áp dụng luật đối với kẻ vi phạm để xử phạt. Nhưng khi hiến pháp quá sơ sài và giới Lập Pháp làm luật thiếu sót (loophole) thì tòa án sẽ xử theo ý ông tòa và công lý đã không đem lại công bằng xã hội. Sinh hoạt dân chủ sẽ không có kết quả khi người dân không trực tiếp tham dự tiến trình soạn luật khi nhiệm vụ soạn luật nằm trong tay Quốc Hội và giải thích luật là Tòa Án. Khi giới làm luật (Quốc Hội) chọn các vị thẩm phán, chánh án và hai bên trở thành bè phái thì người dân không có cách gì ngăn chận và như vậy “dân chủ” chỉ là trò chơi của tầng lớp ưu tú (elite).

 

Mục đích của luật pháp là đem lại sự công bằng. Công bằng không thể có được khi các nhà làm luật và xử luật thiếu lý luận dựa trên các nguyên tắc triết học để đạt sự công bằng thì công lý mới được thi hành.

 

Dân chủ tại Mỹ đã được ngụy trang dưới hình thức “chọn lựa” (choice) khi các nguyên tắc chính trị dựa vào tâm lý học hơn là triết học và được khai thác triệt để qua hệ thống lưỡng đảng: Nếu không A thì là B và chính trị trở thành sòng bài (ăn hay thua). Trong khi mặt kinh tế thì là sự lựa chọn: mặt hàng A sẽ đem lại cho bạn lợi ích XYZ nhưng không nói đến mặt trái là sẽ gây hại 123. Nhưng trên mặt luật pháp thì tuy người dân có thể kiện lên tới Tối Cao Pháp Viện (nếu có tiền mướn luật sư) nhưng nếu gặp đối thủ mạnh (công ty lớn, nhà giàu, thế lực) thì sẽ đi đến dàn xếp (settlement, commit not wrong doing) ngoài phạm vi tòa án. Như vậy công lý đã bị bịt miệng bằng thế lực, tiền bạc.

 

Đó không phải là dân chủ.

 

Cũng như khi tòa xử án thì bồi thẩm đoàn kết tội nhưng chỉ có ông Tòa mới kết án, (khi vui thì án nhẹ, khi buồn thì án nặng). Tại sao bản án không thể do gia đình nạn nhân hay bồi thẩm đoàn quyết định?

 

 

Bàn Về Dân Chủ (P2)

Trần Công Lân

Tháng 4 năm 2023 (Việt lịch 4902)