Nửa Thế Kỷ Việt Nam

 

 

 

    

 

CHƯƠNG VIII

Bản án ba năm tập trung cải tạo

 

 

Tập trung giam giữ không cần luật pháp là một loại án chỉ có ở những chế độ độc tài toàn trị. Trong lịch sử nhân loại, loài người đã từng hãi hùng chứng kiến những trại tập trung Đức Quốc Xã dựng lên để tiêu diệt người Do Thái. Hơn sáu triệu sinh linh vô tội đã bị đồ đệ của Hitler hành hình bằng những biện pháp bỏ đói, chích thuốc độc, cho vào lò hơi ngạt, dùng xe ủi đổ từng đống xác người xuống những hố chôn tập thể.

 

Từ năm 1945, thời kỳ tận số của Đức Quốc Xã đến năm 1975, thời kỳ chóp đỉnh Parabol của cộng sản Việt Nam, ba mươi năm sau, một loại trại tập trung khác được dựng lên khắp nơi trên toàn lãnh thổ Việt Nam để trả thù những người thua trận. Tôi liên tưởng đến một bản tin vừa được phổ biến trên báo chí. Khoảng 280 ngàn lính Iraq sau khi chế độ Saddam Hussein bị đánh bại, vẫn ở nhà thong thả với vợ con, hàng tháng lãnh lương của Mỹ.

 

Từ ngày 3 tháng 2-1930, theo nhiều tài liệu được công bố, khi đảng Cộng Sản Đông Dương được thành lập và trước đó, nhiều thành phần bất đồng chính kiến, khác đảng phái đã bị thủ tiêu, bị bắn giết hoặc bí mật, hoặc công khai không cần xét xử, với tội danh vu vơ, quy chụp “Việt gian phản động”.

 

Thời tôi còn học tiểu học, một buổi chiều đến trường, thầy giáo cho nghỉ học đi xem xử tử “Việt gian”. Tôi ôm cặp vở chạy một hơi đến địa điểm hành quyết. Một cây cọc tre đã dựng sẵn giữa một đám ruộng hoang, cạnh một bờ sông cạn. Bãi đất cao hơn mặt lòng sông khoảng mười thước. Một đám đông người hiếu kỳ và “nông dân cốt cán” đã có mặt. Tử tội được hai du kích kẹp súng, với ba bốn người trong Ủy Ban xã dẫn tới. Đó là một người đàn ông cao to tên là Võ Tá Tế bị bắt từ Quảng Trị, dẫn ra quê tôi thủ tiêu. Bản án được tuyên đọc ngắn gọn: tên “Việt gian phản động, làm tay sai cho Pháp”. Vừa dứt lời, bị cáo bị giựt hai chân té ngửa xuống. Hai người tiến lại nắm hai chân tử tội kéo lê lại cây cọc tre, dựng người lên, trói vào cọc, bịt mắt. Hai khẩu súng trường từ phía trước khai hỏa, tử tội ngoẻo đầu sang một bên. Cũng có một phát súng ân huệ bắn vào màng tang. Xác được chặt giây trói, đổ xuống, được cho vào hòm chôn cạnh bờ sông. Mấy năm sau, bờ đất sạt lở, nấm mồ vô chủ ấy lở theo, trôi theo dòng nước lụt.

 

Đó lần đầu tiên trong đời tôi chứng kiến một cảnh giết người, lần đầu tiên nhìn thấy một xác chết trong nhiều lần tương tự sau đó.

 

Tôi muốn ghi lại trường hợp này, mà ngay từ hồi ấy tôi đã biết suy nghĩ về nỗi đau buồn của gia đình nạn nhân, khi người vợ, đứa con, cha mẹ, anh em của tử tội không biết số phận người thân của mình ra sao. Sau cuộc cải cách ruộng đất, gia đình tôi trốn thoát được sang Lào rồi về miền Nam. Trong nhiều năm tôi đã có ý định loan báo tin này trên báo chí cho gia đình họ Võ biết được tin tức về chồng, cha của họ, nhưng không hiểu vì sao tôi đã không làm. Nay là lúc tôi thực hiện ý định từ 50 năm về trước.

 

Sau Hiệp định Genève 20-7-1954, Việt Minh tiếp thu Hà Nội, xây dựng XHCN trên toàn miền Bắc, cao trào phản kháng của nhiều thành phần, nhất là giới trí thức văn nghệ sĩ, qua vụ án Nhân Văn Giai Phẩm, qua vụ Quỳnh Lưu Nghệ An, và nhiều vụ chống đối lẻ tẻ khác, chế độ cần có biện pháp trừng trị quy mô, không thể áp dụng phương cách bắt bớ thủ tiêu bằng dao găm, mã tấu, bằng cán vồ kiểu thô sơ đã làm.

 

Luật Tập Trung Cải Tạo Ra Đời.

 

Ngày 20 tháng 6 năm 1961 Ủy Ban Thường Vụ Quốc Hội miền Bắc ra Nghị Quyết số 49/NS-TVQH và ngày 9 tháng 8 cùng năm Hội Đồng Chính Phủ Hà Nội ban hành Thông Tư số 121/CP quy định “Tập trung cải tạo những phần tử nguy hại cho xã hội mà không cần xét xử”. Một người miền Bắc tôi gặp sau năm 1975 nói “Luật tập trung cải tạo là một loại luật Phát xít”. Lúc đó tôi ngạc nhiên khi nghe ý kiến này của một người sống dưới chế độ XHCN phát biểu.

 

Biện pháp tập trung cải tạo như một tấm lưới sắt vô hình vây chặt lấy mỗi con người, bất động, ở những vị trí nhất định. Không ai dám cựa quậy, không ai dám mở miệng nói một lời than van. Không còn ai tin ai. Bất cứ ai cũng có thể một sớm một chiều vào trại tập trung cải tạo, không biết ngày về. Không chỉ là người dân đen, mà cả những kẻ nô bộc của chế độ, những nhà chính trị Mác-xít, những sĩ quan cấp tướng tá trong Quân đội Nhân Dân cũng đã từng là thân chủ dài hạn của những trại tập trung cải tạo ở miền Bắc. Ngay cả bí thư của “bác” là ông Vũ Đình Huỳnh (bố của nhà văn Vũ Thư Hiên), người cùng một chi bộ đảng với ông Hồ, cùng làm việc kề cận bên “bác” suốt 20 năm mà cũng bị bắt, bị tù trong tám năm không xét xử. (Về Hồ Chí Minh – Bùi Tín)

 

Trong lịch sử của ngành tư pháp, có lẽ hiếm thấy những văn kiện hành chánh như trên được sử dụng thành luật, áp dụng cho các loại “tội phạm”, từ hình sự đến tội danh chính trị. Từ hai văn bản Thông Tư và Nghị Quyết ấy, chế độ cộng sản Hà Nội đã hợp thức hóa việc giam giữ hàng trăm ngàn quân cán chính miền Nam sau khi gom lại được, qua thông cáo “học tập” một tháng đối với “ngụy quyền”, và mười ngày đối với “ngụy quân”.

 

Lịch sử và lương tri loài người nghĩ gì khi hàng ngàn người bị đưa ra trước một Tòa án không có thẩm phán, không bồi thẩm đoàn, không luật sư biện hộ và cũng không có thư ký. Án văn là một tập danh sách đã được lập sẵn. Tất cả “phạm nhân” được tập trung vào trong một hội trường, im lặng ngồi nghe. Tuyệt đối không ai được mở miệng nói bất cứ một lời nào. Người đọc bản án là một tay tơ lơ mơ nào đó, không biết là ai? chức danh là gì? Mỗi tờ danh sách có khoảng mười, mươi lăm người. Phần mở đầu gồm mấy chữ “chiếu”:

- Chiếu nghị định thành Lập Hội Đồng Chính Phủ.

- Chiếu nghị định thành lập Bộ Nội Vụ.

- Chiếu v.v..

 

“Nay quyết định tập trung cải tạo, thời hạn ba năm những tên sau đây can tội làm tay sai cho Mỹ Ngụy, chống lại cách mạng, có tội với nhân dân”.

Mọi người lãnh xong bản án ba năm tù dễ như cái búng tay, thong thả bước trở về nhà giam. Một số người băn khoăn thắc mắc tại sao ông kia là sĩ quan cấp tá, tôi cấp úy mà án như nhau. Người khác phàn nàn, ông xếp tôi là Tổng Giám Đốc, tôi chỉ là Chủ sự phòng mà sao cũng ba năm đồng đều. Có người tự an ủi thôi thì rán thêm một năm rưỡi nữa, đã qua được hơn một năm rồi. Rất nhiều bàn tán, thắc mắc, lo âu.

 

Tôi nói với họ, vấn đề là liệu sau ba năm có được về hay không, chứ không phải là ba năm lâu quá. Câu nói của tôi được ai đó “báo cáo cán bộ”, mấy ngày sau Tư Liêm, cán bộ quản giáo gọi tôi ra giữa khu trồng khoai lang, ngồi trên một vồng khoai hỏi tôi:

- Anh có thắc mắc gì về ba năm tập trung cải tạo hay không?

 

Tôi trả lời:

- Tôi không thắc mắc gì cả. Ai sao tôi vậy.

- Anh có tin sau ba năm anh được về hay không?

- Tôi mong như thế.

 

Tư Liêm “lên lớp” một mình tôi giữa những ruộng khoai lang xanh tươi, dưới ánh nắng mỗi lúc một gắt. Thái độ của người cán binh Việt gốc Kamphuchea tập kết này không gay gắt hằn học như nhiều lần khác tôi bị hạch hỏi. Anh ta nói như con vẹt, giải thích “chính sách khoan hồng của cách mạng”, vừa trấn an, vừa răn đe tôi “không được xuyên tạc gây hoang mang đối với người khác. Cách mạng sẽ đè bẹp mọi âm mưu chống đối. Tình hình là không thể đảo ngược. Chỉ chuốc lấy hậu quả cho bản thân mà thôi...”.

 

 

CUỘC LỤC SOÁT TƯ TRANG VÀ KIỂM KÊ SÁCH VỞ

 

Bản chất chế độ đặt nền móng trên căn bản cai trị bằng bạo lực chuyên chính, ưu tiên hàng đầu là lãnh vực an ninh chính trị, kiểm soát chặt chẽ tư tưởng, kịp thời phát hiện và khống chế mọi lời nói và hành vi bất lợi cho chế độ. Một người có thể bị tập trung cải tạo vô thời hạn, chỉ vì một lời nói, một bài thơ, một bài vè bày tỏ sự bất mãn; hoặc nêu lên khuyết điểm của một cán bộ, một công an, một chủ tịch xã...

 

Nguyên tắc đề phòng và ngăn chặn tư tưởng “phản động” đối với “ngụy quân, ngụy quyền”, trong các trại tập trung phải là một ưu tiên, trên tất cả các lãnh vực khác. Cuộc lục soát tư trang và kiểm kê sách vở đầu tiên tại trại Long Thành diễn ra rất bất ngờ, như một cuộc hành quân chớp nhoáng. Từng tốp cán binh xuất hiện như một cuộc ruồng bố, tiến vào từng dãy nhà, từng phòng giam. Mọi người được lệnh không ai được cầm theo một thứ gì, ra sân tập họp. Sau đó từng người một trở vào chỗ nằm mang chăn mền chiếu gối, túi xách, áo quần ra sân để cán bộ lục soát. Không ai có súng, không có dao. Chỉ có mấy con dao tự chế bằng tôn để cắt lá rau, rọc tờ giấy. Không có thứ vũ khí nào nguy hiểm cho cách mạng. Cái “nguy hiểm” đáng tìm là sách vở, mọi thứ giấy tờ, thư từ đều bị thu gom lại một chỗ.

 

Những quyển sách bằng tiếng Việt thì OK, các “quan cách mạng” đọc được, biết quyển sách đó nói gì; nhưng sách ngoại ngữ, tiếng Anh, tiếng Pháp thì “các quan” mù câm. Cầm khẩu súng lên lẩy cò thì dễ, nhưng cầm quyển sách lên để nhìn vào, mấp máy cái môi thì “các quan” chịu thua. Thế là lại phải cầu cứu đám tù. Tại Khối 3, có bốn người được chỉ định làm công việc khám phá những “bí mật” đang ẩn giấu trong chồng sách kia mà cách mạng không thể “tiến công” vào được.

 

Bốn người đó gồm có các anh Phạm Hữu Đàm, Lê Trọng Minh, Nguyễn Phú Xuân, và tôi. Không hiểu do sự “tiến cử” từ đâu, hay do từ lý lịch “trích ngang” mà bốn người chúng tôi đều cùng khóa Sĩ Quan Thủ Đức, đều là dân biệt phái, cùng trong Ban Biên tập nguyệt san Bộ Binh (Riêng Vương Ngọc Quỳnh và Nguyễn Việt Chước đã di tản).

 

Chúng tôi được một cán bộ tên là Bảy Sói dẫn ra khu nhà ngoài vòng rào, nơi lưu giữ “tang vật”. Anh Bảy đưa chúng tôi vào một phòng làm việc có cái bàn dài và hai dãy ghế, bảo chúng tôi ngồi. Anh đưa ra một bình trà với sáu cái tách, vừa rót nước vừa nói – Các anh uống trà xong theo từng khâu như tôi đã nói, làm giúp tôi cho xong trong một vài ngày. Chúng tôi vừa bâng tách trà lên, có người đã nhấm nháp một ngụm, có người chưa... thì một “đồng chí” của anh Bảy gốc cán binh Bắc Kỳ từ ngoài thềm bước vào la toáng lên:

- Đồng chí cho các anh ấy vào ngồi đây à? Đây là nơi làm việc của các anh ấy hay sao? Đồng chí làm sai nguyên tắc quá!

 

Bảy Sói im lặng, nét mặt lạnh căm. Nhìn năm anh em chúng tôi rồi nói – Các anh ra ngoài này mà làm.

 

Chúng tôi kéo nhau ra ngồi bên thềm nhà, trước từng chồng sách tựa hồ như người ngồi bán sách “xôn” bên vỉa hè đại lộ Lê Lợi trước kia. Do sự mất hứng, chúng tôi làm tà tà, dịch tựa đề từng quyển sách, tóm lược nội dung, phân loại sách truyện, chính trị, giáo khoa, hay văn chương v.v.. Sau ba ngày mới xong hơn một nửa.

Bảy Sói là tên gọi do chúng tôi đặt vì anh này hói đầu. Gọi miết quên luôn tên thật. Anh này cùng với mấy anh “Nam kỳ” tập kết khác như Hai Thời, Tư Minh, Năm Tuyên phụ trách mấy dãy nhà khối 3. Mấy anh Nam kỳ tập kết sau 20 năm trở về như “Lưu Nguyễn lạc Đào Nguyên”, trước một miền Nam đổi thay về mọi phương diện. Họ không thể ngờ, quê cũ nhà xưa đã phát triển giàu có sung túc đến như vậy. Do đó thái độ của họ đối với “ngụy quân, ngụy quyền”, không có khoảng cách lớn của oán trách, thù hằn, trong thâm tâm họ lại tỏ ra muốn gần gũi mật thiết hơn. Bảy Sói là người ít nói, luôn có nét mặt nghiêm nghị, nhưng khi tiếp xúc tỏ ra rất mềm mỏng. Anh sốt sắng giải quyết những yêu cầu nào của “học viên” tù mà anh làm được.

 

Tư Minh thường hay trò chuyện và lâu lâu “phát ngôn bừa bãi” ngoài chỉ đạo của đảng. Có lần hỏi anh: - “Một số anh em chúng tôi có giấy bảo lãnh của thân nhân là cách mạng, giấy này nộp cho ai?”. Tư Minh nói ngay: - “Anh nào có nạp cho anh Bảy” (Sói); Rồi tiếp:

- “Bảo lãnh cái gì ì..ì.. các anh, bảo lãnh ti vi tủ lạnh không à”.

 

Lần đầu tiên tiếp xúc với cán bộ “cách mạng”, nghe nói như vậy, “tù ngụy” lấy làm ngạc nhiên. Không lẽ người cách mạng vô sản mà cũng có những hiện tượng tiêu cực ấy sao? Đó là ý nghĩ của chúng tôi lúc bấy giờ, ngày nay đám quan chức cộng sản tất cả đều là tư bản đỏ cả rồi.

 

Trong số bốn anh cán binh gốc miền Nam này, Năm Tuyên là tay bộc toạc nhất, tính xuề xòa rất Nam Kỳ. Mỗi lần đưa tù đi lao động, anh ta cho tù ngồi xúm nhau lại, liệng ra vài gói thuốc lá “Ba-to-lu-xe” (Bastos Luxe) và tham gia tán dóc với tù, xưng hô tao mày như thân nhau từ kiếp trước. Có những câu anh này nói, nhiều anh em chúng tôi nhớ mãi:

- Tao mà ở lại trong Nam thì cũng như tụi bay bây giờ thôi. Lao động mẹ gì, chốc dỡ xong mái tôn kia về nghỉ...’

 

Tư Điệp, người cán binh gốc miền Nam này là cán bộ quản giáo phụ trách khối “Nga Mi”. Chúng tôi không tiếp xúc với anh cán binh này nhiều nên không rõ tính tình y ra sao. Nhìn qua sinh hoạt trong gần hai năm ở đây, bề ngoài đám tù nữ có vẻ cũng được dễ dãi, thoải mái lắm.

 

Hai Thời là tay lớn tuổi hơn ba anh kia. Anh này có câu nói để đời khi anh đứng trước hơn hai trăm “tù ngụy” dõng dạc tuyên bố:

- “Chiến thắng vinh quang của cách mạng như truyền thống của cha ông ta thời xưa đánh đuổi quân xâm lược, khiến Hốt Tất Liệt phải chạy lên đỉnh Trường Sơn lao đầu xuống tự tử!”

 

Trời đã chạng vạng tối, tập họp giữa sân, muỗi bay vi vo, mọi người chỉ mong được tha cho vào nhà để đỡ mệt vì phải nín cười khi được nghe bài học “sử ký tân biên” kiểu ấy.

 

CHUYẾN THĂM NUÔI LẦN ĐẦU

CÓ NHỮNG VẪY CHÀO VĨNH BIỆT

Một năm sau ngày vào trại tập trung, các quan chức chính phủ VNCH lần đầu tiên được gặp gia đình trong một lần thăm nuôi “dã chiến”, tổ chức giữa bãi đất trống trên ngọn đồi của làng cô nhi Long Thành. Sau lần thăm nuôi này là những đợt biên chế chuyển tù ra Bắc. Có những gia đình, chồng vợ, cha con không ngờ mươi lăm phút gặp gỡ, những thăm hỏi dặn dò, bịn rịn, giã từ hôm đó là những cái vẫy chào vĩnh biệt vợ, con, cha mẹ, anh em... rồi không bao giờ gặp lại nhau nữa.

 

Đó là trường hợp của ông Phạm văn Sinh, là bạn đồng liêu của bố tôi, làm việc tại Lãnh Sự quán VNCH ở Lào. Ông Sinh chết trong một trại tù ngoài Bắc; Là trường hợp của Lê Quảng Lạc, của Nguyễn Thiêm Tường, bạn tôi; của rất nhiều người bỏ mình trên núi rừng miền Bắc sau một lần thăm nuôi từ biệt miền Nam, từ biệt người thân trước khi chuyển trại.

 

Lần thăm nuôi này ở Long Thành khác với những chuyến thăm gặp về sau, ở những trại khác. Địa điểm thăm gặp là khu đất trống nằm trong vòng rào. Bàn ghế thô sơ thuộc loại ngồi chồm hổm, được kê lên vội vã. Thân nhân đến ghi danh ngoài cổng trại. Cứ một tốp khoảng trên chục gia đình cho vào gặp tù một đợt. Thời gian gặp khoảng 15 phút. Mỗi dãy bàn có một cán binh ngồi xem chừng. Vì không biết đó là lần thăm gặp đầu tiên và là cuối cùng trước khi chuyển trại ra Bắc, nên quà cáp không có nhiều, chủ yếu là phút gặp gỡ, nhìn được mặt vợ con cha mẹ để khuây nguôi nỗi nhớ nhung, lo lắng tích tụ cả năm trời. Gia đình cũng được an tâm.

 

Tôi được gọi ra sau 10 giờ sáng. Thân nhân đến thăm tôi gồm có cha mẹ, vợ tôi, bế thêm bé trai một tuổi, cháu đích tôn bố mẹ tôi, con ông anh từ bắc vĩ tuyến 17, vừa vào Sai Gòn gặp lại cha mẹ sau 20 năm xa cách. Anh là giáo viên dạy giỏi có huy chương khen thưởng, cũng từng bị tập trung cải tạo ba năm tại trại Thanh Cẩm vì là “phần tử có cha mẹ, các em trong miền Nam, nguy hại cho an ninh xã hội!”.

 

Cuộc thăm viếng chuyện trò diễn ra như cái chớp mắt, so với thời gian chia ly chờ đợi với bao nhiêu tâm sự tích tụ đầy vơi, cần được trao gửi. Từ giã gia đình, tôi tay xách, vai mang hai túi quà tiếp tế rời khỏi chỗ ngồi đi qua một khoảng đường ngắn thì gặp cô học trò từ ngoài vào, cũng là học sinh Phan Sào Nam. Em này học lớp 11, tên là Lê Thị Thanh Vân, con gái ông Lê Văn Tư cùng nhà giam, có hỗn danh là Tư ghẻ, do anh em đặt vì ông là một trong những nguời bị ghẻ nặng nhất trong “mùa ghẻ” ở trại Long Thành. Thấy tôi, Vân la lên:

- Thưa thầy. Thầy cũng vào đây à?

 

Tôi hỏi:

- Em thăm ai?

- Em thăm bố.

 

Buổi chiều ông Tư gặp tôi nói:

- Cháu Vân có nói chuyện về anh. Thì ra anh là thầy của cháu. Tôi nói với ông: Vân là học trò xuất sắc trong lớp tôi. Vân là học sinh giỏi, xinh và ngoan.

Quà thăm nuôi lần này không có nhiều thức ăn. Phần đông chỉ xin quần áo lót và thêm một vài cái sơ mi quần tây, đồ ngủ, các loại thuốc chữa bệnh. Nhiều người xin gia đình gửi cám và thuốc Vitamine B1 vì một số đông bị phù thủng. Nhiều người tưởng như không thể thoát chết do bệnh kiết lỵ kéo dài đến kiệt sức. Trong số này có người bạn tôi, nay đang là Cán Sự Xã Hội (Social Worker) tại Nam California.

 

Sau đợt thăm nuôi ấy, số đông đã lấy lại được cân bằng tinh thần và thể chất. Nhờ đó số tù biệt xứ đã chịu đựng, qua được cơn vật vã khủng khủng khiếp trong cuộc “hải hành” từ Nam ra Bắc.

 

 

LY RƯỢU MỪNG

VÀ NHỮNG DÒNG LỆ ỨA

Tôi nếm trải hơn ba ngàn ngày trong các trại tập trung cải tạo, nếm trải từng phút giờ, từng tháng ngày trong nỗi chết, cận kề sự sống. Cái đói khát cào xé ruột gan bao tử, cái chịu đựng nỗi đắng cay tủi nhục như từng mũi kim chích vào thần kinh tâm não, cái đói triền miên từ ngày này sang tháng nọ làm cho thể xác người tù kiệt rạc, hơi thở thoi thóp.... Nhưng trong thể xác tàn tạ, điêu linh ấy vẫn còn một sinh lực vô hình ngấm ngầm, chìm lặng để giữ cho thể xác kia không sụp đổ, cho nhân cách phẩm giá không bị ố nhòe. Người ta gọi cái nguồn sinh lực ấy là tinh thần. Đời sống tinh thần không là miếng cơm manh áo, không là ăn ngon mặc đẹp, mà là cái gì sâu thẳm nhất, cái tinh chất nuôi sống con người, chủ động của mọi hành vi, thái độ. Có mấy ai cảm nhận cái sức mạnh “tinh thần” ấy như thế nào trong cuộc sống bình thường êm ả.

 

Trong nỗi cùng kiệt của sự sống, những người tù chúng tôi cảm nghiệm được cái “yếu tố tinh thần” kia nó mãnh liệt biết chừng nào. Đã có những con người ngã xuống, để lại thân xác nơi bụi bờ chỉ vì tinh thần sụp đổ; đã có những con người vẫn bước đi, vẫn cử động, nhưng linh hồn đã chết, khi đem thân xác làm tôi tớ cho đám cai tù để đổi lấy chút vật chất trội thừa, hoặc cái ảo tưởng được thoát chốn lao tù trước những người cùng cảnh ngộ.

 

Một Vũ Thành An sáng tác những bài hát ca ngợi chế độ mới, nguyền rủa cái “gia phả” của chính mình: “Nay mới biết đế quốc Mỹ là quân xâm lược. Bọn ngụy quyền là lũ tay sai. Bao nhiêu năm cúc cung tận tụy miệt mài. Cứ ngỡ rằng mình lo việc nước....”. bài hát còn dài, kể công kẻ thù, kết tội chế độ, nơi đã nuôi dưỡng, đã ưu đãi người nhạc sĩ này.... để hằng đêm người tù phải tủi nhục ngồi đồng ca tập thể hàng giờ đồng hồ, trong bóng đêm đen kịt trên ngọn đồi Làng Cô Nhi Long Thành.

 

Tôi tin rằng ở các trại tù khác không thiếu gì những nỗi buồn, những dòng nước mắt òa vỡ vì khổ đau và vì sung sướng. Một trong những việc đầu tiên được áp dụng tại các trại tù là “nhồi nhét” thật nhiều những bài hát đem từ miền Bắc vào, theo đoàn quân nón cối, những bài hát tôn vinh lãnh tụ, những bài hát khích động tuổi trẻ “sinh Bắc tử Nam”: “Như có bác Hồ trong ngày vui đại thắng”, “Trường Sơn Đông, Trường Sơn Tây”, Chiếc Gậy Trường Sơn”, “Tiến Về Sài Gòn”..... Từ ngày này sang đêm nọ người tù phải ghi chép, phải học thuộc, phải ngồi hát những bài hát này, hết năm này sang tháng khác.

 

Cái Tết đầu tiên trong trại tù Long Thành, do yêu cầu, đề nghị của nhiều người, của các dãy nhà, các phòng giam đề đạt lên chỉ huy trại, bài hát Ly Rượu Mừng của nhạc sĩ Phạm Đình Chương được chấp thuận cho hát trong ba ngày Tết. Đây là một quyết định tâm lý, nhằm “xả xú bắp” cái bình áp suất bởi sự đè nén, uất ức tột cùng của những con người “sa cơ lỡ vận”.

 

Từ cái “gật, ừ” đó, Ly Ruợu Mừng không chỉ được hát trong ba ngày Tết, mà từng đêm trong các buổi “sinh hoạt, học tập” đã trở thành “khúc tâm tình” của người tù tìm lại thuở xưa, cất vang lên, tỏa vào một khoảng trời không, rộng lớn. Bao nhiêu cảm xúc sung sướng lẫn đau buồn của mỗi người tù gửi vào tiếng hát, gửi về người thân, gửi về một thời quá vãng của ấm no, tự do, hạnh phúc.... trong cảnh ngộ cá chậu chim lồng.

 

Khi đoàn tù được chuyển ra những miệt núi rừng biên giới Hoa Việt, trong khoảng cách không gian, thời gian và nỗi nhớ mịt mù ấy, biết bao dòng nước mắt đã ứa trào, tuôn chảy theo từng lời ca tiếng nhạc của Ly Ruợu Mừng. Đêm Giao Thừa Tết Tân Tỵ (1978), tại trại tù Quảng Ninh, trong giờ phút thiêng liêng của Giao Thừa – những người tù chúng tôi ngồi nhổm dậy, nắm chặt tay nhau, nhìn vào mắt nhau, cùng cất cao tiếng hát, tiếng hát lọt qua song sắt, phả vào không gian tĩnh mịch của núi rừng hiu quạnh vùng Cẩm Phả, Quảng Ninh:

- “Ngày xuân nâng chén ta chúc nơi nơi. Mừng anh nông phu vui lúa thơm hơi...”
- “Mừng người vì nước quên thân mình...”

- “ Kìa nơi xa xa có bà mẹ già, từ lâu mong con, mắt vương lệ nhòa. Chúc bà một sớm tinh sương, đón con về, hòa nỗi yêu thương”.

- “Bạn hỡi, vang lên lời ước thiêng liêng. Chúc non sông hòa bình, hòa bình...
- “Hãy chúc ngày mai sáng trời tự do......”

..........

Nước mắt chúng tôi tuôn rơi theo từng nốt nhạc, theo từng tiếng ca, như quặn xoáy vào từng tế bào thần kinh, vào từng mạch máu đang chuyển vần nhịp đập của trái tim.

 

Trong tập sách nhỏ “Bông Hồng Cài Áo”, khi nói về cái mình có mà mình không biết, khi bị mất rồi mới ngó lại mà tiếc thương, thiền sư Nhất Hạnh viết: “Một bầu trời thương yêu dịu ngọt, lâu quá mình đã bơi lội trong đó, sung sướng mà không hay, để hôm nay bừng tỉnh thì thấy đã mất rồi...” (Bông Hồng Cài Áo. Nha tuyên Úy Phật Giáo. Sài Gòn 1965).

 

Mười lăm năm sống ở Sài Gòn, có mặt ở miền Nam trong hai mươi năm tồn tại của chế độ VNCH, của miền Nam tự do, chưa có khi nào tôi dành một khoảng nhỏ thời gian để nghĩ về người nhạc sĩ tài hoa này, mặc dù nhiều lần trong mỗi tuần lễ, trong mỗi tháng, tôi vẫn nhìn thấy trên màn ảnh Ti Vi hình dáng người nghệ sĩ này, tôi vẫn nghe ông hát trong ban hợp ca Thăng Long cùng với Hoài Trung, Thái Thanh, giọng ca trầm hùng, réo rắt. Cho tới khi tôi và hàng vạn người tù cải tạo “thọ ơn ông” tôi mới nghĩ về ông, mới biết Phạm Đình Chương đích thực.

 

ĐỢT “CHUYỂN QUÂN”

BẰNG MÁY BAY RA HÀ NỘI

Cuộc hội ngộ bất đắc dĩ của toàn bộ chính phủ Sài Gòn tại ngọn đồi Làng Cô Nhi Long Thành trong gần hai năm đã đến ngày bế mạc. Đợt “thuyên chuyển” số quan chức cao cấp lần thứ nhất vào một đêm khuya đã được chúng tôi đặt tên là “Đêm Màu Hồng”. Gọi là Đêm Màu Hồng, vì đèn chỉ được mở sáng một khu của ngọn đồi. Toàn trại vẫn im lìm trong bóng tối. Từng cán binh cầm đèn pin chia nhau đến mỗi dãy nhà đánh thức mọi người dậy, đọc tên những quan chức rồi “dẫn giải” đi chỗ khác. Tình trạng như bầy ong vỡ tổ. Có những người vợ ở khu biệt lập tù nữ chạy hớt hải đến những dãy nhà có chồng mình để xem có tên chồng trong sổ “đoạn trường” ấy không?

 

Khi những người có tên đã được dẫn đi, biết không có tên mình, tôi chạy sang dãy nhà ông anh rể nhà tôi ở khối 4, Tr/tá biệt phái, đã chín năm tại Phủ Tổng Thống. Chức vụ sau cùng sau khi TT Thiệu từ chức, là Tổng Thanh Tra Bộ TL/CSQG. Tôi chạy tới nơi, cũng tình trạng tương tự. Mọi người ngơ ngác, mỗi phòng còn lại một số người thưa thớt rời rạc. Tôi hỏi Đại/úy Quốc - trưởng phòng Báo chí BTL/ CSQG từng phối hợp công tác với tôi trước ngày 30-4.

 

Khi biết ông anh “cột chèo” đã bị gọi đi rồi, tự nhiên tôi cảm thấy buồn buồn, dù rằng trước đó anh em cũng ít được gặp nhau. Những người trong danh sách “đêm màu hồng” được đưa về trạm trung chuyển ở Thủ Đức. Sau mấy tháng làm thủ tục, đợt tù này được chở bằng máy bay ra phi trường Gia Lâm rồi phân phối đi các trại.

 

Đợt chuyển trại lần thứ hai từ Long Thành, không rõ con số chính xác là bao nhiêu, nhưng ít nhất cũng trên 1.500 người. Chúng tôi cũng được đưa về trại Thủ Đức. Trại này nguyên là nơi giam giữ các nữ phạm nhân hình sự dưới thời chính phủ VNCH. Trại tù này có từ thời Pháp.

 

Một hiện tượng chúng tôi ghi nhận được là bất kỳ lần chuyển trại nào, ở trong Nam cũng như ngoài Bắc, đều diễn ra sau những trận mưa lớn. Hiện tượng này chắc chắn không do “cách mạng” mà do Trời cũng “mủi lòng”. Vào đêm chúng tôi lên xe rời Long Thành trời mưa như trút. Buổi chiều hôm đó nhà bếp cho ăn sớm hơn thường ngày. Khi trời chập choạng tối thấy có nhiều chiếc xe tải đậu phía ngoài cổng trại. Một số anh em chúng tôi tinh ý, nhìn ra và bắt đầu sửa soạn gói ghém đồ đạc. Một số cứ tỉnh như không quan tâm, xúm nhau quanh bàn cờ tướng, hoặc chụm nhau hút thuốc, kể chuyện... Cô Gái Đồ Long...

 

Phần đông mọi người vẫn nghĩ về một ngày phân tán mỗi kẻ một nơi. Một số tù gặp nhau, chung đụng hơn một năm đã gắn bó, trở thành tri kỷ, đã nghĩ đến một ngày xa nhau. Một số hy vọng vào thời gian được về từ nơi này. Bề ngoài sinh hoạt toàn trại đã đi vào nề nếp lao động, học tập... “Học viên” tỏ ra biết chịu đựng mọi thử thách về tinh thần, thể chất và an tâm chờ đợi. Chờ đợi một cái gì đó.

 

Đời sống con người luôn luôn nảy sinh nhiều nhu cầu bên cạnh những thứ thiết yếu của cuộc sống hàng ngày. Cuộc sống người tù quanh quấn chỉ có vài bộ quần áo với cái chén ăn cơm, cái ga-men quân đội, đôi đũa, cái thìa và ít thứ lặt vặt khác. Vì thế phần đông người tù nhặt nhạnh, lượm lặt, thu gom bất cứ thứ gì từ thanh nhôm, miếng gỗ, cái đinh sét dỉ, cọng dây kẽm đến một khúc cọc sắt dài chừng vài mươi phân đã mài giũa thành cái lưỡi thuổng đào đất, miếng vỏ dừa khô, hòn đá, cái xô đựng nước làm bằng tôn tự chế, cái nón sắt cũ tìm được bên lùm cây khi đi lao động - Thượng vàng hạ cám cộng với quà thăm nuôi, tích trữ phòng thân...

 

Hành trang của họ, do đó ngày một nhiều thêm, nhất là sau đợt thăm nuôi, nhận quà tiếp tế từ gia đình. Đồ đạc rất lỉnh kỉnh nặng nề. Có người vai gánh tay xách; có người hai vai hai mang, sau lưng một túi, trên đầu còn đội thêm một cái thùng.

 

Gồng gánh một quãng đường khoảng 300 mét từ phòng giam ra bãi đậu xe người nào người nấy mồ hôi ràn rụa, dù cơn mưa vừa mới dứt hạt năm ba phút thôi, lối đi bùn sình nhầy nhụa, đến nơi tập họp, mọi người “bá thở”. Hành lý được cho lên xe hết, ai nấy trở lại sắp hàng. Hơi đêm đã làm dịu lại cơn mệt nhọc vì khuân vác. Ngọn gió hiu hiu mơn trớn dễ chịu trên da thịt mọi người.

 

Tôi đang lơ ngơ như vừa bỏ quên hay đánh rơi mất một cái gì. Cả hồn xác đang chơi vơi thì hai anh cán binh từ phía sau bước tới, cầm theo những chiếc còng số 8, “made in USA”, còn mới nguyên xi. Một cán binh lên tiếng – “vì biện pháp an ninh, chúng tôi phải khóa tay các anh”. Anh cán bộ vừa nói, vừa đi theo hàng dọc, khóa tay hai người chung một còng. Tất cả tù không ai tỏ ra sợ hãi hay khó chịu nào, họ thản nhiên vì biết trước sau gì cũng phải đến đó, dù trong gần hai năm, đã nghe biết bao lời lẽ vẽ vời dối gạt. Khi viên cán binh đi tới còng tay những cặp cuối hàng, tôi nói cho mọi người xung quanh nghe – “Giờ này thì mặt nạ đã rơi xuống. Lần đầu tiên tôi đeo thử loại ‘đồng hồ’ tay số 8”. Không hiểu viên cán binh kia có nghe không, nhưng lúc bấy giờ tôi nói mà không hề có sự e dè nào cả.

Từ Long Thành về Thủ Đức không bao xa. Lên xe, không ai biết số phận mình sẽ trôi nổi đến đâu. Đoàn xe chạy theo hướng Nam trên xa lộ Biên Hòa, rẽ phải ở ngã tư, chạy qua chợ Thủ Đức, qua đồn Quân Cảnh cũ. Một anh trên xe nói – Đây là đoạn đường vào khu trại Cải Huấn nữ. Lần đầu tiên chúng tôi tới đó.

 

Đoàn xe vào bãi đậu, từng tốp một được dẫn về mỗi buồng. Cửa mở, mọi người bị dồn vào bên trong một cách nhanh gọn. Cánh cửa sắt kéo lại. Một ống khóa lớn liền được móc vào, bóp chặt. Lần đầu trong đời tôi có cảm tưởng đúng là bị “xộ khám”. Xộ khám là tiếng lóng cùng nghĩa với tống giam mà báo chí Sài Gòn trước kia thường dùng. Dưới ánh đèn mù mờ, tù nằm san sát bên nhau tìm chút thư giãn.

 

Sáng sớm thức dậy nhìn hai lớp cửa sắt, bốn phía tường xám xịt, có anh oang oang lên tiếng – “Tình hình trở nên xấu rồi các bạn ơi!”. Khoảng 9 giờ sáng, một công an áo vàng, giọng Bắc đến mở cửa phòng. Giọng điệu nhát gừng, kêu mọi người ra sân tập họp để đi nhận hành lý. Một “học viên” hỏi:

- Thưa... (bỏ lửng) ở Long Thành chúng tôi được gọi là học viên, về đây thì nói là phạm nhân, là can phạm, vậy chúng tôi là gì?

 

Anh công an này gằn giọng:

- Học viên, phạm nhân, can phạm gì cũng là tù cả.

 

Mấy ngày sau trên giấy tờ ghi rõ là “Danh sách Phạm nhân”, nội quy đổi lại, bắt buộc trong xưng hô phải “Báo cáo cán bộ”. Ở trại này không lao động, không có học tập. Thỉnh thoảng được “lên lớp” một vài tiếng đồng hồ để phổ biến chính sách chung. Sự cách ly được áp dụng triệt để. Người ở buồng này không được gặp gỡ chuyện trò với người ở buồng kia. Gặp nhau không được chào hỏi. Không khí trở nên ngột ngạt.

 

Buồng giam ở trại này không giống những trại khác. Chỗ nằm là những bục xi măng xây sát hai bên bờ tường. Ở chính giữa buồng là một dãy hào sâu chia hai dãy nhà, người đứng dưới hào chỗ nằm cao ngang ngực, có bậc thang bước lên. Dưới khí hậu nhiệt đới, trời nắng nóng suốt tuần, suốt tháng, người đông ngột ngạt, ban ngày cũng như ban đêm chỉ có áo thun quần xà lỏn. Tôi nằm ở dãy nhà bên này nhìn qua song sắt sang phòng bên kia thấy mấy ông Thẩm phán Tối Cao Pháp Viện cũng xà lỏn may ô đang nằm chèm bẹp trên bục xi măng. Đầu óc tôi cứ luẩn quẩn mãi với hình ảnh những ông quan tòa áo đỏ ấy.

 

Khoảng hạ tuần tháng 10-1976, có biên chế quy mô, người từ buồng này chuyển sang buồng khác thành lập những tổ, đội và chỉ định những tổ trưởng, đội trưởng mới. Trong hai tuần lễ có mấy lần khám xét tư trang. Lần khám cuối rất kỹ. Nhiều thứ bị tịch thu, nhiều thứ bị bắt buộc bỏ lại. Mọi người biết là sắp sửa có đợt “chuyển quân”, nhưng không biết bao giờ.

 

Chiều ngày 27-10 sau khi điểm danh, vào buồng, khóa cửa như thường lệ, một lát sau, một công an đến mở cửa đọc tên tôi, bảo mang đồ đạc, tư trang ra ngoài. Trong khi tôi đang lục đồ đạc cho vào túi xách, anh chàng họ Khưu trước làm chung phòng Báo Chí đến gần tôi nói lời chúc lành và an ủi – “Chúc anh đi may mắn. Bữa nào tôi về sẽ đến thăm chị và nói cho chị an tâm là anh khỏe mạnh, vững tinh thần...”. Tôi đi chuyến tàu Hồng Hà ra Bắc, sau đó chàng Khưu đi chuyến tàu Sông Hương, ra vùng biên giới Việt Hoa.

 

 

CHUYẾN TÀU NAM BẮC

SỐ PHẬN LÊNH ĐÊNH BẮT ĐẦU

Khuya đêm 28 -10 -1976 chúng tôi được đánh thức dậy khăn gói lên xe. Cứ hai người chung nhau một còng số 8. Trời lại mưa tầm tã. Đoàn xe chạy ngang chợ Thủ Đức rẽ qua Xa Lộ Biên Hòa, quẹo phải hướng Sài Gòn. Trời khuya, đêm mưa mù mịt. Tôi nhìn về thành phố, hình dung đến khung cảnh gia đình, bố mẹ, và những người thân trong căn nhà - Tổ ấm hạnh phúc ngày nào, tưởng như không bao giờ xa cách được. Thế mà...

 

Có những ngọn đèn lù mù thấp thoáng từ xa, cả khung trời Sài Gòn mờ ảo, ký ức lại hằn lên từng nét mặt, từng hình bóng thân yêu cùng với một thời tuổi trẻ tưng bừng, rộn rã.

 

Đoàn xe rẽ vào khu Tân cảng xa lộ. Người Sài Gòn trước 75 vẫn quen gọi là New Port. New Port được hãng thầu của Mỹ RMK xây dựng cùng lúc với xa lộ Biên Hòa, nhưng về sau, khi lính Mỹ kéo sang ồ ạt, do nhu cầu, bến cảng này được mở rộng để tiếp nhận những chiếc tàu lớn từ cảng Vũng Tàu.

 

Dưới bóng đêm, trong mưa gió, chúng tôi xuống xe, được dẫn ra cầu tàu, có ánh đèn pin chiếu thấp thoáng. Người này dính lấy nguời kia với chiếc còng, tay vịn người phía trước lần mò bước lên boong tàu, rồi vịn thang xuống gầm tàu sâu hút. Khoảng trống trên boong tàu đã được che bằng những tấm bạt, để trống vài khoảng trời lớn bằng cái miệng giếng. Chúng tôi được phát nước uống, gạo sấy Quân Tiếp Vụ VNCH, và mì ăn liền. Nhìn loại thực phẩm được phát, chúng tôi biết thức ăn đó đủ cho bốn ngày đi đường. Mọi người đồng ý với nhau chỉ có hai nơi để đi tới: hoặc ra Bắc hoặc ra Côn đảo. Tàu bắt đầu chạy vào khoảng 5 giờ sáng. Khi mặt trời chênh chếch, chúng tôi cố nhìn lên để đoán phương hướng. Đến xế trưa thì biết chắc là tàu đang rẽ nước đi lên, giạt lại phía sau đất trời miền Nam, không hẹn ngày trở lại.

 

Chỉ sau một ngày, hầu hết mọi nguời đã nằm im thim thíp, không còn những bàn luận, chuyện trò như khi mới xuống tàu. Sau quá trưa, từ trên boong tàu thòng xuống một thùng nước nóng, tôi hứng vào ca mì ăn liền, để một lúc tôi đưa lên miệng thì muốn ói. Sóng đập vào mạn tàu, con tàu đu đưa, dập dờn trên sóng nước làm kích ngất thần kinh. Tôi bắt đầu nhịn ăn từ đó, nằm mê man cho tới ba ngày sau. Người nằm cạnh tôi, ông già Sơn – Lê Thiên Sơn, tên khai sinh là Mạnh Trọng Khánh, cháu gọi Mạnh Trọng Niệm là chú ruột. Mạnh Trong Niệm bị tử hình trong vụ Quỳnh Lưu, Nghệ An. Ông già Sơn – gọi là ông già, nhưng thực ra anh này mới trên dưới năm mươi. Già Sơn luôn miệng rên la:

- Ơi cách mạng ơi cho tôi chết ngay đi. Tôi không còn chịu nổi nữa. Anh em ơi, tôi xin chọn nơi này làm quê hương...

 

Ông than la mãi cho tới khi không còn rên la nổi nữa. Thỉnh thoảng tôi mở mắt nhìn lên chút nắng lọt xuống từ tấm che khoảng trống trên nóc tàu. Sóng mạnh đập, con tàu chông chênh, lắc lư qua lại, những thùng phân và nước tiểu nghiêng đổ. Không ai dậy nổi để dựng lại mấy cái thùng ấy. Cảnh tượng kinh khiếp hãi hùng không ai có thể hình dung nổi. Tôi cố nhấc cái đầu lên một cách nặng nhọc để tránh một luồng nước tiểu hòa với phân đang trườn lại. Tôi cố xê dịch nhưng hai bên bị hai người nằm bất động, thêm mấy cái túi hành trang chèn lại, sức lực đã gần cạn kiệt nên đành để luồng nước thấm ướt một phần từ giữa lưng trở xuống. Hai ống quần ướt nhẹp. Tôi cố co hai chân lên, cởi được cái quần dài ra bỏ sang bên cạnh, mãi một lúc sau mới móc được cái quần khác từ trong túi đồ áo, lấy ra mặc vào.

 

Trong khi dùng hết chút sinh lực còn lại để chống chỏi với cơn “tai biến” này, tôi để ý thấy một người mà tôi rất quen biết cứ ngồi ăn uống, rất tỉnh. Ông không chuyện trò với ai và cũng không cần biết đến những gì đang xẩy ra xung quanh, khi nước (tiểu và phân) chưa tới chân. Mọi nguời trong cơn nửa tỉnh nửa mê cố mấp máy môi nhờ những người còn tỉnh táo hơn kêu cấp cứu cán bộ, nhưng tiếng kêu như lạc vào hư vô. Mỗi buổi sáng có một cán bộ cầm đèn pin, miệng che kín bằng khẩu trang, vịn cầu thang leo xuống kiểm tra. Thấy không có ai chết, không có gì lộn xộn, cán bộ lặng lẽ leo thang trở lên, để yên một đống người nằm bất động trong bóng tối mù mờ với mùi hôi thối đến tởm lợm, nôn mửa.

 

Trong cơn say sóng mơ màng nửa sống nửa chết, tôi tự hỏi và tự trả lời – Có phải đây là địa ngục trần gian không? Có phải đây là cuộc hành hình “tế nhị” của “cách mạng Việt Nam”? Có phải cái đáy tàu này là đáy địa ngục??

- Phải rồi, đúng là nơi đây, địa ngục trần gian có thật. Trong đời tôi, cho tới khi ngồi ôn lại đoạn đường này, chưa bao giờ tôi gặp một nỗi hãi hùng ghê rợn khủng khiếp như lần đó.

 

Trên Tạp Chí Văn Nghệ coinguon.org tháng 9-2003 có đăng truyện ngắn “Chuyến Tàu” của nhà văn Hồ Phú Bông, trích từ tập truyện “Những Chuyện Chưa Quên” cùng tác giả (Cội Nguồn XB), mô tả về cảnh tượng này rất thực, với một ngòi bút sắc bén. Nhà văn Hồ Phú Bông thuật lại:

“... Tù chen chúc nhau trong hầm tàu. Hầm tàu là một hộp sắt vuông vức, rộng như một hội trường lớn, vách bằng thép dày, han rĩ màu nâu đỏ. Về phía đuôi tàu, có một hành lang duy nhất, có song sắt thưa, ở trên cao, thông với buồng lái và boong tàu, nơi đó mấy ông bộ đội ghìm súng nhìn xuống. Những cửa liên lạc với hầm tàu bên dưới đều đóng kín. Im ỉm.

 

Cả 2000 tù cộng với hành trang, chêm chặt như nêm. Thế ngồi co cụm, không đủ chỗ để duỗi chân. Có người ngồi trên sàn, có người ngồi trên túi quần áo, có người đứng để dễ thở hơn, nhưng nằm thì không đủ chỗ. Ngồi xuống sàn thì đầu gối gấp lại chân sẽ bị tê rất nhanh. Ngồi trên túi áo quần có chút thư giãn hơn nhưng cơ thể thì nghiêng ngửa không có điểm tựa. Có người thử tựa lưng vào nhau nhưng cũng không thể chịu đựng lâu được. Đứng thì cũng không thể đứng hoài một chỗ không cử động. Cứ thế, hết ngồi lại đứng, hết đứng lại ngồi, tại một chỗ cố định.

 

Người nào có nhu cầu tiêu tiểu thì cả một cực hình. Cái đệ tứ khoái của con người, giờ đây là một tai họa. Phải chen chân vào chỗ người khác ngồi, để lần từng bước, đi về hướng mấy cái buồng xí ở trung tâm hầm tàu. Nơi đó được che sơ sài, tạm bợ bằng tấm vải bạt, chứa một số thùng phuy cắt ngắn, hai miếng gỗ đậy lên mặt có chừa một khe trống ở giữa. Nhiều người phùng mang trợn mắt, không còn ai giữ gìn ngôn ngữ trong tình huống nầy. Loại tử tế nhất là: đừng đạp lên đầu con nghe cha nội!

 

Khi càng âu lo về nhu cầu tiêu tiểu thì cơ thể hình như bị kích thích ngược lại. Cho nên nhu cầu sẽ nhiều hơn! Cố gắng ngồi yên thì có chút dễ chịu, nhưng đến khi buồn tiểu không thể nín được nữa thì cũng không thể đứng thẳng người lên được, vì bọng đái căng cứng, đau đớn. Ráng cố gắng lần mò đến được buồng xí thì mãi mười, mười lăm phút cũng không thể tiểu ra được, trong lúc cả hàng dài chờ đợi phía sau với đầy đủ điệu bộ, ngôn ngữ thô lỗ nhất!

 

Những đơn vị tù nào phải chịu vòng quanh khu mấy cái buồng xí thì quả thật là đại họa!

......
Những khuôn mặt hốc hác, bơ thờ. Những đôi mắt của loài thú bị đông lạnh, sâu trũng, thâm quầng. Tuyệt vọng.

 

Cũng buổi chiều, quang cảnh trung tâm của hầm tàu bắt đầu đổi khác. Khu vực quanh các buồng xí dần dần trở nên mất trật tự. Những dòng tù hướng về đó vì nhu cầu khẩn thiết, đều bị cự tuyệt, phản đối. Đám tù quanh các buồng xí la ó, kêu gào. Những tù đã giải quyết xong nhu cầu, trên đường về trở lại, cũng bị la ó, phản đối. Phân người và nước tiểu tràn dần ra, chảy ướt chung quanh. Những đôi bàn chân tù đến đó hoặc trở về đều ướt đẫm. Cứ thế. Cứ thế... nhầy nhụa từ từ lan dần khắp nơi. Tiếng văng tục, kêu gào, la ó từ trung tâm hầm tàu cũng lan dần, lớn dần ra chung quanh.

 

Mấy ông bộ đội ở trên cao vẫn ghìm súng nhìn xuống. Điếc đặc như những bức tượng! Người lái tàu chỉ có nhiệm vụ lái con tàu. Người cầm súng canh giữ chỉ có nhiệm vụ canh giữ. Không có ai giải quyết chuyện dưới hầm tàu hoặc đã được quyết định từ trên với ông hạm trưởng rồi. Tất cả đều im lặng. Những con người máy. Tù chưởi rủa: tù nghe. Tù kêu gào, la ó: tù khô hơi tắc tiếng. Những con người máy vẫn đứng ở trên cao với khẩu súng! Đám tù vẫn kêu gào từ địa ngục. Địa ngục không thể cao dần lên. Địa ngục chỉ có chiều sâu. Thăm thẳm. Chiều sâu không bao giờ thấy đáy!

 

Sức khỏe cạn kiệt. Phải vật lộn với nhầy nhụa hôi thối mấy ngày đêm, đôi bàn tay không thể còn sạch nhưng không có nước để rửa. Chính mình phải sợ hãi đôi bàn tay của mình như của một người xa lạ! Đầu óc tù đã hoảng loạn hoặc đã thành đá, thành băng. Lũ tù là lũ heo đang ở trong chuồng, không phải là loại heo nuôi theo công nghiệp, nhưng là loại heo nuôi để lấy phân ở các chuồng vùng quê.

......
..... trong hôn mê, hoảng loạn! Lượng nhầy nhụa và nước lại từ từ dâng lên, dâng lên gần đến mắt cá chân. Rồi lại từ từ rút dần xuống chỉ để lại nhớp nháp, nhèm nhẹp. Thì ra chiếc tàu đang chuyển mình! Nghiêng qua, đảo lại. Hai bên hông hầm tàu cứ như triều dâng, lúc đầy lúc vơi.

......

Ở hành lang phía trên kia, vẫn những bức tượng cầm súng. Điếc đặc!

Hơi người đọng lại chảy thành dòng trên vách sắt. Khi ngạt thở con người thường dướn cổ dài ra hoặc chúi mũi vào góc kẹt tìm chút sinh khí. Hình ảnh con người trong các lò hơi ngạt thời Đức Quốc Xã đang bắt đầu.

(Hồ Phú Bông – Chuyến Tàu, sđd)

 

NĂM HAI NGÀN NĂM

TÔI CÒN GÌ? EM CÒN GÌ?

Cách đây gần nửa thế kỉ tôi rất thích nghe bản nhạc Năm Hai Ngàn Năm của cố nhạc sĩ Y Vân qua tiếng hát của ca sĩ Hùng Cường. “Năm hai ngàn năm tôi còn gì? Em còn gì? Anh còn lại gì?...”

 

Khi tôi đưa tay xé tờ lịch cuối cùng của thế kỉ, lời ca kia như vang vọng, dội về một quá khứ mênh mông. Kí ức tôi quay lại một nửa cuộn phim đời chung riêng. Nửa cuộc đời, tôi lăn lóc theo những biến động thăng trầm của thời thế, của vận mệnh đất nước.

 

Lịch sử Việt Nam là cả những chuỗi dài thời gian đè nặng trên thân phận một dân tộc quật cường, nhưng phải hứng chịu nhiều tai họa. “Một ngàn năm nô lệ giặc Tàu, một trăm năm nô lệ giặc Tây, hai mươi năm nội chiến từng ngày...”. Tiếng kêu phẫn nộ của Trịnh Công Sơn với giọng ca réo rắt của Khánh Ly vẫn luôn luôn réo gọi lòng người trở về với cội nguồn, với lịch sử, lòng yêu nước và tình tự dân tộc. Một ngàn năm đã qua. Một thế kỉ đã tận, cùng với nhân loại, dân tộc Việt Nam đã bước đi một chặng dài trên đường tạo dựng. Nhưng bên cạnh những phát triển thành đạt, lịch sử cũng đã để lại nhiều nỗi đau thương cho dân tộc.

 

Gần hai trăm năm, sau Trịnh Nguyễn phân tranh, sông Gianh là lằn ranh chia đôi đất nước, đến giữa thế kỉ hai mươi một cuộc thông đồng cắt chia đất nước giữa thực dân Pháp và cộng sản Việt Nam qua Hiệp định Genève 1954, đã đưa đến nhiều hậu quả bi thảm nhất trong suốt năm nghìn năm lich sử của dân tộc Việt. Từ cuộc chia cắt này, với súng đạn của ngoại bang, tiêu xài bằng xương máu Việt Nam, một cuộc chiến khốc liệt kéo dài hơn hai mươi năm đã tàn phá, hủy hoại những cơ sở vật chất, những giá trị tinh thần của dân tộc. Truyền thống đạo lý, văn hóa kỉ cương bị đảo lộn, tình tự dân tộc tan vỡ.

 

Năm 1975 đất nước thống nhất, đánh dấu một giai đoạn lịch sử thảm hại nhất, xô đẩy hàng triệu người hốt hoảng bỏ nước ra đi. Hàng triệu người bơ vơ lạc lỏng giữa một xã hội hỗn mang, bạo lực.

 

Hơn 25 năm sau từ cái dấu mốc khúc ngoặt định mệnh đó của dân tộc, tôi đang ngồi đây, trước chiếc máy vi tính của con số 2000, trước dòng chữ Xuân Canh Thìn, Tân Tỵ, Nhâm Ngọ, Quý Mùi đang ngấp nghé phía trước, tôi đang gõ những dòng chữ về một đoạn đời khó quên, về một cái Tết, về một mùa xuân tại vùng núi rừng heo hút ở Thanh Hóa, chỗ lam sơn chướng khí – vùng núi Lam Sơn, nơi mà hơn năm trăm năm trước Lê Lợi và vị khai quốc công thần Nguyễn Trãi đã dấy nghiệp cứu sơn hà.

 

Tôi sẽ xin kể câu chuyện của những người sĩ phu thời đại đã chấp nhận mọi thử thách, đem cả tính mạng của mình để giữ tròn danh tiết của kẻ sĩ, của đoàn người bại trận, để không làm hổ danh chính nghĩa của một quân lực đã mấy phen danh tiếng hào hùng. Chúng tôi, cùng với hàng vạn người con ưu tú của đất nước, cùng chung một định mệnh, bị lùa vào các trại tập trung cải tạo từ Nam ra Bắc.

 

Năm 1979 tại vùng núi rừng Thanh Hóa, và khắp miền Bắc nói chung, hàng trăm ngàn sĩ quan, viên chức của VNCH sau năm 1975 bị lùa vào các trại tập trung cải tạo, đều có những kí ức hằn sâu về những cái Tết trong các trại tù. Cái Tết tôi muốn kể ra đây như còn mang một dấu ấn hằn sâu, đậm nét.

 

Chúng tôi, hơn 1.500 người được thanh lọc từ trại tù Làng Cô Nhi Long Thành xuống tàu Hồng Hà ra Bắc, cập bến Hải Phòng, rồi được xe đò bít kín cửa, chở đến Quảng Ninh vào ngày 4 tháng 11 năm 1976.

 

Cái Tết năm đó, tất cả tù nhân đều nhận được quà Tết gia đình gửi ra từ Khám Chí Hòa. Mọi người “vui vẻ” ăn cái Tết lưu đày biệt xứ lần đầu tiên trong cuộc đời. Một cái tết tù bình thường trong đời sống bình thường của tù nhân.

 

Hơn hai năm sau, khi Trung quốc ra tay “dạy cho đàn em một bài học”, tất cả các trại tù từ vùng rừng núi biên giới Việt Hoa được cấp tốc chuyển về các tỉnh Thanh Hóa và Nghệ Tĩnh. Chúng tôi, hơn 1.500 người, trừ một số đã ở lại vĩnh viễn nơi góc núi, chân rừng Việt Bắc, số còn lại được chất lên xe chở heo về trại Lam Sơn, tên mới của trại Lý Bá Sơ ở xã Thiệu Yên, huyện Yên Định, tỉnh Thanh Hóa.

 

Tôi nói “được chất lên xe chở heo” theo nghĩa đen vì những chiếc xe chở chúng tôi còn một lớp phân heo đầy sàn, bốc mùi nồng nặc. Chúng tôi chỉ có thể đứng ép sát vào nhau mà không thể ngồi, cũng không thể xoay trở được. Sau một hành trình ngất ngư từ 10 giờ đêm hôm trước đến 8 giờ tối hôm sau. Chúng tôi đến trại mới, xuống xe trong trạng thái mệt lã, tả tơi.

 

Lý Bá Sơ, danh bất hư truyền. Đó là một khu trại tù của Việt Minh được thiết lập từ thời Pháp. Nhà tù lợp bằng cỏ tranh, vách trét đất nhồi rơm rạ. Hàng rào quanh trại là những lũy tre hai ba lớp dày đặc. Nơi tù nằm là những bục bằng đất đắp cao. Nơi ăn uống là ô sân đất trước phòng giam, bùn lầy nhão nhễ. Tất cả mọi thứ không có gì có thể gọi là chỗ cho sinh hoạt của con người. Thêm vào đó, khẩu phần ăn bị thay đổi hoặc cắt xén đi nhiều. Bữa ăn trưa, tối thay vì một chén cơm với mắm thối, thì được thay thế bằng mấy củ khoai mì không lột vỏ, luộc lên chia cho tù ăn.

 

Mỗi tháng có khoảng trên 20 tù hình sự chết, được bạn tù của họ khiêng ra quăng xuống hố lấp vội. Tù cải tạo bị cúp tất cả mọi liên lạc với gia đình, không được thư từ, quà cáp tiếp tế hay tin tức của thân nhân. Một không khí u ám chết chóc bao trùm. Thêm vào đó là thái độ hằn học dữ tợn của đám cán bộ cai tù, nên nhiều hình thức phản kháng, tranh đấu bắt đầu bộc phát, từ cá nhân đến từng nhóm rồi trở thành cuộc đấu tranh của tập thể tù toàn trại. Hình thức tranh đấu đầu tiên là khai bệnh để ngầm tẩy chay lao động. Lúc đầu mỗi đội có năm, bảy người, rồi một hai chục người; khi cao điểm toàn trại trên 1.000 người chỉ còn khoảng vài trăm người chịu ra sân tập họp để đi lao động đào mương, cuốc đất.

 

Hình thức thứ hai là biến những buổi học tập chính tri, học tập nội quy thành những buổi hội thảo về chính sách đối với tù cải tạo, trong đó nhấn mạnh tính cách vô giá trị của nội quy vì nội quy ghi rõ tù nhân được viết và nhận thư, nhận quà của gia đình mỗi tháng một lần, tù nhân đươc đề đạt nguyện vọng của mình. Ai “tiến bộ” sẽ được xét tha v.v.. Nhưng những thứ đó không hề được áp dụng.

 

Những buổi làm bản “thu hoạch”, viết kiểm điểm, rút ưu khuyết điểm 6 tháng “cải tạo”, phê bình và tự phê bình rồi sau đó tự đặt ra “phương hướng cải tạo” cho bản thân trong 6 tháng tới. Tất cả tù cải tạo thông báo với nhau trước, biến “Bản thu hoạch” thành những “Bản kiến nghị” phê phán chính sách của “đảng và nhà nước” mang tính lừa bịp khi thông cáo kêu gọi đi “học tập một tháng, hay mười ngày rồi kêu án tập trung cải tạo 3 năm, nhưng quá 3 năm không hề có ai đươc trả tự do; Phê phán thái độ thô bạo và ăn bớt cơm tù của đám cán bộ cai tù. Đòi hỏi thi hành nghiêm chỉnh nội quy đã đặt ra; đòi hỏi cải thiện chế độ lao tù v.v...

 

Giọt nước tràn ly. Cuộc đấu tranh của hơn một ngàn người tù chính trị tại phân trị B Lam Sơn, Thanh Hóa bắt đầu từ tháng 8. 1978 dưới nhiều hình thức công khai. Cuộc tranh đấu đạt tới cao điểm, quy mô khi Ban Giám thị trại phân tán tù. Hơn 500 người chuyển sang Phân trại A, khoảng 700 người chuyển sang Phân trại C. Phân trại B chỉ giam tù hình sự.

 

Tại Phân trại C, ba ngày sau khi được chuyển tới, 700 tù nhân cải tạo đã đồng loạt biểu tình, tuyệt thực, hô khẩu hiệu, làm loa thông tin với từng nhà giam về nguyện vọng và ý chí của tù nhân. Đòi trả về phòng những bạn tù đã bị lén bắt đưa đi. Các phòng giam, nhà giam đồng loạt ca hát nhạc Phạm Duy: “Việt Nam, Việt Nam tiếng gọi vào đời...”; Nhạc Nguyễn Đức Quang: “Ta như nước dâng, dâng tràn có bao giờ tàn, đường dài ngút ngàn là một trận cười vang vang, lê đôi bàn chân xích xiềng của thời xa xăm...”; và nhạc của Trịnh Công Sơn: “Hãy nói giùm tôi, hãy thở giùm tôi. Việt Nam này dành cho thù hận, cho bạo quyền, cho một lũ điên...”

 

Sau ba ngày tiếng loa kêu gọi cùng với lời ca tiếng hát hòa lẫn vào không gian như một thông điệp của lòng dũng cảm và tiết tháo kẻ sĩ thời đại đã làm rúng động cả núi rừng và vọng tới các làng xã địa phương. Mấy trăm tù hình sự được di chuyển vào các hang núi. Toàn bộ Công an Thanh Hóa được đặt trong tình trạng báo động. Cuộc tranh đấu còn làm chấn động đến Cục Quản lý Trại Giam và Bộ Nội Vụ tại Hà Nội. Nhiều phái đoàn sau đó đã đến trại “làm việc” với những người bị biệt giam.

 

Ngày 11 tháng 1. 1979 lực lượng công an và dân quân địa phương được huy động đến tràn ngập trại tù. Với súng đạn đã lên nòng và với mệnh lệnh:

- “Anh nào muốn trở lại sinh hoạt bình thường đi ra ngoài sân tập họp. Anh nào không muốn thì nằm yên tại chỗ. Anh nào kháng cự phải chịu hoàn toàn trách nhiệm. Các đồng chí thi hành nhiệm vụ”.

 

Từng toán võ trang đến trước cửa phòng giam mở khóa cửa phòng, ra lệnh tất cả tù nhân ra sân ngồi sắp hàng, đọc lệnh và bắt đi 59 người chủ chốt, mỗi phòng giam có vài ba người bị bắt. Những người này bị còng tay tại chỗ, dẫn ra khỏi cổng trại thì mở còng và bị trói thúc ké bằng lạt tre rồi lần lượt từng tốp bị dẫn đi biệt giam ở Phân trại B. Thời gian biệt giam kéo dài trong sáu tháng. Trong phòng kiên giam và trong xà lim, đám tù nhân này vẫn tiếp tục các hình thức tranh đấu và bất hợp tác.

 

Cái Tết trong tù và cũng là cái tết trong đời năm đó của chúng tôi là cái Tết đặc biệt nhất, khác thường nhất và khó quên nhất. Nó như một vết thẹo trên thân thể, trong tim óc của mỗi người tù còn sống sót, trở về. Cái Tết đầy u ám, ủ dột của không khí và thời tiết mùa đông của núi rừng, nhưng trên nét mặt mỗi con người vẫn tươi vui, trên cặp môi mỗi người vẫn nở nụ cười nhiên hậu. Tất cả như bằng lòng, như hãnh diện, như thỏa mãn với hành động đã qua của mình, mặc dù hậu quả chưa biết sẽ đi tới đâu.

 

Trong phòng biệt giam vừa được cho làm lại kiên cố hơn với ba lớp hàng rào mới dựng, chiều Ba Mươi Tết chúng tôi ngồi xúm nhau ca hát chuyện trò. Đến 8 giờ tối với chiếc đèn bão trên tay, đám tù hình sự gánh vào cho chúng tôi những chiếc bánh chưng gói bằng bột sắn, những chiếc bánh mật gói bằng bột khoai mì và một vài món rau xào “cây nhà lá vườn” do tù trồng, tù nấu. Giờ Giao Thừa trong ánh đèn leo lét, mù mờ, anh em chúng tôi xiết chặt tay nhau, trao nhau những khóe mắt sáng rực niềm tin, nói với nhau những lời chúc tụng về một ngày ra khỏi ngục tù, về một ngày mai cùng có nhau ở một nơi nào đó; và về một ngày Việt Nam có ánh bình minh. Chúng tôi đã giữ vững lòng son sắt mà chịu đựng mà đi tới, chấp nhận mọi gian lao, mọi hậu quả. Cũng có vài phần tử yếu mềm, rơi rớt.

Một ngày sau khi bị bắt đến phòng biệt giam là ngày sinh nhật của vợ tôi. Trước đó tôi đã để dành mấy cục kẹo và một ít thức ăn khô do gia đình tiếp tế từ Tết năm trước, nhưng bị bắt, bị trói thúc ké đưa đi, tất cả bỏ lại với âm vang của ba ngày tranh đấu bên Phân trại C, chúng tôi ngồi xúm nhau uống nước nguội của nhà bếp trại, cùng bàn tán về những ngày đã qua và những ngày sắp tới... Tôi không quên ngày sinh nhật của nhà tôi. Tình yêu của những người vợ chung thủy trung kiên thời buổi đó như một liều thuốc “an thần”, như một liều thuốc bổ giúp những người tù chúng tôi vững lòng tin, quên khổ đau, nhẫn nhục để ngày qua ngày tiếp tục lê gót lưu đày. Từ ngày vào trại tù cải tạo, mỗi năm tôi vẫn làm một bài thơ, có bài chỉ bốn câu cho ngày sinh nhật của nhà tôi; và hôm đó, ngày 12 tháng 1. 1979 buổi sáng ngủ dậy trong phòng biệt giam, tôi mở đầu bài thơ và mở lời với vài ba người bạn thân thiết nhất của tôi. Tôi nhận những lời chúc vui, chia sẻ. Rồi ngay trong buổi chiều hôm đó tôi đã đọc bài thơ vừa viết xong cho vài bạn hữu một lần nữa cùng chia sẻ với tôi. Bài thơ có tựa đề Một Tù Khúc Cho Em (đã in trong Tiếng Hờn Chiến Mã, tr.48 - Cội Nguồn xb 1996.

Hai mươi năm khói lửa hung tàn với kết cuộc bi thảm 30 tháng Tư là cơn lốc lịch sử làm chấn động toàn thế giới. Ba mươi tháng Tư cũng mở đầu thời kỳ đánh động lương tri nhân loại về sự thảm khốc của cuộc chiến tranh và về sự bạo tàn của một chủ nghĩa để hàng triệu người Việt Nam phải hốt hoảng bỏ nước ra đi. Hai mươi lăm năm sau, một phần tư thế kỷ đã đi qua trên biết bao nỗi nhục nhằn của một dân tộc. Xin ghi lại đây một âm vang đau buồn của lịch sử mà tôi tin rằng sẽ còn vọng mãi đến ngàn sau.

Một Tù Khúc Cho Em

Anh lại viết bài thơ này kỷ niệm

Tặng em ngày sinh nhật thứ hâm lăm

Trời sáng nay trải đầy sân nắng đẹp

Và anh ngồi trong những lớp chắn song

Bữa “tiệc liên hoan” nửa “gô” nước nguội

Có những bạn bè xúm xít bên nhau

Khung cửa sắt âm thầm như nín lặng

Nghe những trái tim máu chảy dạt dào

Hơn bốn năm qua hờn căm tủi nhục

Người đã đứng lên ngẩng mặt làm người

Trước họng súng trước lưỡi lê. Cùm kẹp

Từng nụ cười vẫn nở rất tươi

Bước tiếp bước đoàn người đi dõng dạc

Sáu chục anh em tay trói tay xiềng

Anh ngước mắt nhìn mặt trời sáng chói

Nhìn mặt kẻ thù bè bạn thân quen

Trong ánh mắt sáng ngời lên ánh lửa

Ngọn lửa hồng soi tỏ vững niềm tin

Những tiếng nấc thét lên từ uất nghẹn

Đòi lại tự do cơm áo nhân quyền

Đòi lại yêu thương công bình lẽ phải

Phá tan ngục tù bóng tối đêm đen

Và sau những ngày núi rừng rung chuyển

Tiếng hát bay cao vút tận chân trời

Anh lại đến đây tường cao cổng kín

Cùng với anh em vẫn hát vẫn cười

Đã bốn năm qua đời như lớn dậy

Từ những ngày dài Mùng Chín tháng Giêng

Có bản trường ca những người đi tới

Anh trích đoạn này từ khúc cho em.

[Phòng biệt giam P2/ Thanh Hóa, 12.1.1979]

 

Song Nhị