Minh Võ: Ngô Đình Diệm và Chính Nghĩa Dân Tộc

· Một số giới chức cao cấp trong bộ ngoại Hoa-Kỳ và mấy nhà báo trong nhóm gọi là nhóm Diem-Must-Go (Diệm Phải Xuống), trong đó đứng đầu là thứ trưởng ngoại giao Averel Harriman và phụ tá ngoại trưởng Roger Hilsman nhất định bằng mọi cách lật Tổng Thống Diệm. Sát cánh cùng với Harriman và Hilsman là những nhà báo thường ca tụng ông Hồ như David Halberstam, Neil Shseehan. TUy David đã dám bịa chuyện chính quyền Ngô Đình Diệm giết 4 nhà sư, nhưng phái đoàn Liên Hiệp Quốc đã phỏng vấn “những người chết” này trong cuộc điều tra. (Xin xem Phần IV)

· Một vài nhà sư bỏ tinh thần Phật pháp dấn thân vào chính trị, lợi dụng một sơ sót nhỏ của phủ Tổng Thống để thổi phồng lên, rồi kích động Phật tử và sinh viên học sinh trẻ người non dạ nghe theo để cũng bằng mọi cách lật cho bằng được Tổng Thống Diệm.

· Một số chính khách thuộc các đảng đã từng làm loạn chống chính phủ Ngô Đình Diệm ngay trong 2 năm đầu ông mới về nước, nên bị ông nghi ngờ không trọng dụng. Họ bất mãn và dùng các nhà báo Mỹ còn quá trẻ (ở lớp tuổi ngoài đôi mươi) như David Halberstam và Neil Sheehan làm cái loa bù lu bù loa lên rằng ông Diệm độc tài, đàn áp đối lập và Phật Giáo.

· Một vài tướng tá, như Dương Văn Minh, Đỗ Mậu… ít học, nhưng nhiều tham vọng, bất mãn, lại dễ bị mua chuộc sẵn sàng theo lệnh ngọai bang nhận tiền của Mỹ để làm liều.

Bốn thành tố trên phối hợp hành động cùng lúc tấn công một vị Tổng Thống nhận viện trợ của Mỹ, biết ơn Mỹ, dùng viện trợ của Mỹ mở mang các tôn giáo. Chỉ nói riêng Phật Giáo đã từng được chính phủ cấp đất cho xây chùa, khuyến khích giúp đỡ cho hàng nghìn chùa trùng tu xây mới chỉ trong mấy năm. Cho phép tăng lữ xuất ngoại du học.

Harriman là người thù ông Diệm vì vụ trung lập hóa Ai Lao. Ông Diệm, cũng như cựu Tổng Thống Dwight Eisenhower, đều coi Ai Lao như cửa ngõ để CS Bắc Việt xâm nhập miền Nam Việt Nam. Ông cực lực chống việc trung lập hóa Ai Lao vì biết chắc chắn Bắc Việt sẽ không bao giờ tôn trọng hiệp ước đã ký. Chúng sẽ để quân lại, đem thêm quân vào y như chúng đã vi phạm thỏa ước Genève 1954. Còn các nước Tây phương thì vì lương tâm, vì tính lương thiện sẽ không dám vi phạm, không dám đem quân vào đuổi Cộng quân Bắc Việt đi. Như vậy coi như thế giới tự do mất Ai Lao cho Cộng Sản.

Nhưng Harriman không thể nhìn ra âm mưu của CS như Tổng Thống Diệm. Vì vậy sau một cuộc tranh luận gay gắt và bị Tổng Thống Diệm nặng lời, Harriman đã lãnh đạo phụ tá Hilsman, nhân viên hội đồng An Ninh Quốc Gia Forestal, và những nhà báo trẻ nói trên lập thành nhóm “Diem-Must-Go”, nhất quyết phải hạ cho bằng được ông Diệm, dù phải xảo trá, lươn lẹo, đánh lừa, vu khống…

Họ biết ông Diệm cần ông Nhu. Ông Nhu chẳng những là người thảo diễn văn cho Tổng Thống, còn là người phụ tá đắc lực về nhiều vấn đề. Thấy công việc ông làm, người ta đã gọi ông là cố vấn của Tổng Thống. Chứ ông chẳng bao giờ lãnh lương cho cái chức cố vấn này. Vì cũng chẳng có văn thư chính thực nào về cái chức ấy. Trừ sau này khi Quốc Sách Ấp Chiến Lược được chính thức ban hành thì ông Nhu là chủ tịch chính thức của ủy ban liên bộ về ACL.

Ngoài ra ông Nhu là tổng bí thư của “Cần Lao Nhân Vị Cách Mạng Đảng”, tuy ít cán bộ, nhưng cũng là tai mắt cho chế độ. Họ cũng biết ông Nhu rất yêu vợ. Nên họ tấn công trước tiên vào bà Nhu. Rồi họ yêu cầu chính quyền Mỹ làm áp lực với Tổng Thống Diệm, buộc ông phải đưa ông bà Nhu, hay trước tiên đưa bà Nhu ra nước ngoài, coi như chặt một cánh tay của ông Diệm.

Họ cố tình tạo ra dư luận làm hại đến thanh danh của bà Nhu, vin vào một vài lời tuyên bố của bà để hạ uy tín của Tổng Thống. Tuy một vài lời tuyên bố của bà Nhu được nhiều người coi như đổ thêm dầu vào lửa, nhưng cũng có nhà báo đánh giá là chính xác và độc đáo. Chẳng hạn câu bà nói ở Los Angeles sau khi nghe tin chồng và Tổng Thống bị giết: “Sẽ không có đảo chính, nếu Hoa Kỳ không khuyến khích hay tiếp tay.” Nhà báo Bouscaren đã bảo ngay những kẻ chỉ trích bà nặng nề nhất, kể cả báo chí Mạc Tư Khoa cũng phải đồng ý với bà.⁶⁴

Dĩ nhiên Tổng Thống không thể nhượng bộ. Trước hết ông bà Nhu không có lỗi lầm gì. Thứ hai ông Nhu là một phụ tá, một cố vấn đắc lực. Chỉ có ông Nhu nắm vững lý thuyết chính trị và chiến lược sách lược của Tổng Thống.

Còn nhà sư Thích Trí Quang, thì liền sau khi Việt Cộng chiếm được miền Nam, thống nhất hai miền, đã lộ nguyên hình là người của CS. Cho đến giờ phút này, trong khi Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất bị Cộng Sản bách hại, tàn bạo. Có khi nào ông tổ chức sư tự thiêu để phản đối không? Có khi nào ông lên tiếng bênh vực giáo hội không? Nhà sư này đã lợi dụng một lỗi lầm nhỏ của phủ Tổng Thống, về việc treo cờ Phật Giáo để làm to chuyện.⁶⁵

Ông muốn mượn đài phát thanh Huế để lớn tiếng đả kích chính phủ. Khi quản đốc đài không cho phát thanh bài của ông, ông bèn hô hào một số đông gồm cả nhiều phụ nữ và trẻ em⁶⁶ đến biểu tình trước đài phát thanh Huế.

Họ đe dọa nếu không cho phát bài của TT Trí Quang thì sẽ phá đài. Quản Đốc đài (một Phật tử) sợ quá bèn báo cáo lên tỉnh trưởng (cũng Phật tử). Tỉnh trưởng báo cáo lên đại biểu chính phủ Hồ Đắc Khương (cũng Phật tử). Một phó tỉnh trưởng (Đặng Sỹ, Công Giáo) nhận lệnh của đại biểu chính phủ đưa quân đến bảo vệ đài Phát Thanh.

Trong cuộc biểu tình và chống biểu tình này đã xảy ra tai nạn là có 9 người chết gồm một phụ nữ và 8 trẻ em. Phía chính quyền địa phương cho rằng do lựu đạn của Việt Cộng. Phía thượng tọa Thích Trí Quang thì khẳng định do xe tăng và lựu đạn của Đặng Sỹ. Tiến sĩ Cao Thế Dung, trong cuốn Làm Thế Nào Để Giết Một Tổng Thống (viết chung với Lương Khải Minh, tức bác sĩ Trần Kim Tuyến), thì cho rằng do một loại chất nổ cực mạnh mà lúc ấy chỉ CIA có được. Ông còn nêu rõ tên người cung cấp thứ chất nổ đó là đại úy Scott .⁶⁷

Nữ ký giả Ellen Hammer cũng trích lời của một giới chức CIA, từng hoạt động ở Việt Nam và có liên hệ với nhóm đảo chính nên đã bị trục xuất về Mỹ. Đó là George A. Carver.

Theo Hammer thì ông này khi đã giữ chức vụ quan trọng trong CIA đã viết: “Tia lửa châm ngòi thuốc nổ ở Huế ngày 8-5-1963 đã được phát động dưới những hoàn cảnh mà chi tiết của chúng sẽ mãi mãi là những vấn đề tranh cãi. ⁶⁸

Tuy lỗi không phải của chính phủ, nhưng Tổng Thống cũng đã cho lập ủy ban hòa giải, gồm đại diện của chính quyền do phó Tổng Thống Nguyễn Ngọc Thơ lãnh đạo và đại diện của các phe phái Phật Giáo do Thượng Tọa Thích Thiện Minh cầm đầu. Ngày 16-6-63 liên ủy ban đã ra một thông cáo, theo đó những đòi hỏi của phía Phật Giáo đã được thỏa mãn và chính phủ đã sẵn sàng bồi thường cho những nạn nhân. Nhưng các nhà sư làm chính trị do Thượng Tọa Thích Trí Quang cầm đầu lại “đứng ngoài và trên ủy ban liên phái”, luôn dồn chính quyền vào chỗ không thể giải quyết được. Vì thực ra họ chỉ muốn lật Tổng Thống Diệm thôi. Ông đã tinh khôn chỉ định Thượng Tọa Thiện Minh thay mặt ông, chứ ông không chịu ra mặt để thảo luận với đại diện của chính quyền.

Đáng tiếc là tòa đại sứ Mỹ đã đứng hẳn về phía họ, cho lãnh tụ Thích Trí Quang ẩn náu trong tòa đại sứ khi chính quyền muốn bắt giữ nhà sư này. Chính quyền biết rõ một khi mất lãnh tụ thì cuộc nổi loạn sẽ bị dẹp tan .⁶⁹

Những cáo buộc về sự kỳ thị, đàn áp, bất công của Tổng Thống Diệm đối với Phật Giáo dựa vào mấy sự kiện sau đây thường không được quần chúng hiểu biết nguồn gốc và lý do xác đáng.

Trước hết là dụ số 10, do Quốc Trưởng Bảo Đại ký ngày 6-8-1950. Phe tranh đấu Phật Giáo kết tội Tổng Thống Diệm cố tình duy trì dụ đó, không cho Phật Giáo phát triển. Vì dụ đó chỉ coi Phật Giáo chỉ như một hội. Tại sao không trách người ký dụ này là ông Bảo Đại và chính phủ của ông, gồm đại đa số là Phật tử?

Nếu muốn có một luật khác hủy bỏ đạo dụ số 10, thiết nghĩ Phật Giáo nên nêu vấn đề với quốc hội. Vì quốc hội mới có quyền lập pháp. Tổng Thống chỉ ban hành. Nếu các nhà sư nêu lên sớm hơn, có thể đã có một đạo luật mới thuân lợi hơn cho Phật Giáo.

Người ta cũng trách Tổng Thống dùng toàn người Công Giáo và gia đình, không dùng người Phật Giáo. Nhưng hãy xem xung quanh Tổng Thống, ban tham mưu của ông gồm đổng lý, phó đổng lý, chánh văn phòng, chánh võ phòng, tổng thư ký và bí thư lại toàn là Phật tử. Phó Tổng Thống, Tổng Tham Mưu Trưởng, tổng trấn Sài Gòn Gia Định, bộ trưởng Quốc Phòng và bộ trưởng phủ Tổng Thống, bộ trưởng Ngoại giao là những bộ quan trọng nhất, đều là Phật tử. Đa số tỉnh trưởng, đa số tướng lãnh có quyền hành nhất đều là Phật tử. Dĩ nhiên cũng có nhiều người Công Giáo. Nhưng bảo Tổng Thống Diệm chỉ dùng Công Giáo là một sự xuyên tạc có mục đích khích động lòng hận thù trong giới Phật tử chẳng những đối với Tổng Thống Diệm mà có thể còn cả với đạo Công Giáo.⁷⁰

Những luận điệu như thế đã được những phóng viên Mỹ trong nhóm “Diem-must-go” chuyển tải tới dân chúng Mỹ và thế giới, kèm theo những tin tức về vụ đàn áp biểu tình của Phật tử trước đài Phát Thanh Huế.

Để giải quyết vấn đề càng ngày càng trở nên căng thẳng, phức tạp, Tổng Thống đã chỉ thị chính phủ thành lập một ủy ban liên bộ đại diện chính quyền. Ông cũng yêu cầu tổng hội Phật Giáo Việt Nam lập một ủy ban liên phái đại diện cho Phật Giáo. Hai bên sẽ họp lại để thảo luận tìm giải pháp thỏa đáng.

Hình 8: Bà Suzanne Labin phỏng vấn Tổng Thống Diệm

Những cuộc thảo luận giằng co chưa đi đến kết quả nào, vì phía Phật Giáo, do Thượng Tọa Thích Thiện Minh làm chủ tịch, theo chỉ thị của sư Thích Trí Quang, luôn đưa ra những yêu sách dồn chính phủ vào ngỏ bí. Vì thực ra phe Phật Giáo Tranh Đấu chỉ muốn lật đổ chính phủ, chứ không muốn hòa giải.

Trong khi đó vụ hòa thượng Thích Quảng Đức tự thiêu ở góc đường Lê Văn Duyệt và Phan Đình Phùng trước tòa đại sứ Cam Bốt ngày 11-6-1963 đã làm rúng động dư luận thế giới, bất lợi hoàn toàn cho chính phủ.⁷¹

Tiếp đến là vụ Quân Đội và Cảnh Sát kiểm soát 14 chùa trên toàn quốc trong ngày 21-8-63, trong đó quan trọng nhất là chùa Xá Lợi tại Sài Gòn, nơi sư Thích Trí Quang dùng làm tổng hành dinh điều hành, phối hợp các hoạt động chống chính quyền,⁷² và chùa Từ Đàm ở Huế.

Cuộc kiểm soát chùa Từ Đàm do Tướng Đỗ Cao Trí đích thân chỉ huy. Việc lục soát 14 ngôi chùa (toàn quốc có 4766 chùa) là do 10 tướng lãnh trong quân đội, trong đó cả Tổng Tham Mưu Trưởng Trần Thiện Khiêm và Tham Mưu Trưởng Trần Văn Đôn đề nghị với Tổng Thống nhằm chấm dứt những vụ bạo động, gây rồi từ đó phát ra khiến nguy hại đến công cuộc chiến đấu chống Cộng Sản. Trước khi chấp thuân Tổng Thống đã buộc họ phải hòa giải trước, và phải tránh đổ máu. Ông cũng mong rằng hành động bất đắc dĩ đó sẽ đưa các sư thích làm chính trị ra khỏi chính trị để trở về với tôn giáo.

Sau vụ lục soát chùa, bắt giữ một số người cạo trọc đầu nhưng không có tên trong Chùa tối hôm đó, và liền sau khi an ninh công cộng được tái lập, các cơ quan an ninh trả tất cả sư bị giữ lại cho các chùa gốc. Nhưng có một số không thuộc chùa gốc nào cả, vì các chùa và cả ủy ban liên phái cũng không nhận họ. Những người này đã bị giữ lại, vì bị tình nghi là Việt Cộng trá hình trà trộn vào các chùa. Số người trọc đầu mà không được chùa nào nhận này khoảng từ 200 đến 300!

Nhưng các ký giả Mỹ đã loan đi rằng vụ Quân Đội kiểm soát 14 chùa là cuộc đàn áp dã man do ông Ngô Đình Nhu chủ trương và đích thân điều khiển nhằm bách hại Phật Giáo.

Họ lại đòi Tổng Thống phải cho ông Nhu ra nước ngoài. Nhưng không bao giờ ông Diệm bỏ người em vì áp lực ngoại bang. Chính lúc gian nguy, phải rời dinh Gia Long lánh vào Chợ Lớn, ông Nhu đề nghị để hai anh em mỗi người đi một ngả, hầu nếu một người bị hại, thì còn người kia. Ông Diệm cũng không nỡ xa em trong hoạn nạn.

Sau vụ kiểm soát các chùa, được báo chí Mỹ làm rùm beng, chính nhạc phụ của ông Ngô Đình Nhu là đại sứ Trần Văn Chương và ngoại trưởng Vũ Văn Mẫu đã từ chức. Tổng Thống Diệm hết sức buồn về chuyện này.

Cũng chính sau vụ này bộ ngoại giao Mỹ đã có văn thư gửi tòa đại sứ ở Sài Gòn đề ngày 24-8-1963 cho phép đại sứ Cabot Lodge bật đèn xanh cho nhóm tướng lãnh.⁷³

Rồi ngay ngày hôm sau, 25 tháng 8 đài VOA, tiếng nói Hoa Kỳ, gián tiếp khuyến khích đảo chính, bằng cách loan tin Chính Phủ Hoa Kỳ có thể cắt viện trợ cho SàiGòn. Những biến cố dồn dập ấy tưởng có thể làm nổ tung bộ óc và con tim của một người thông minh, can đảm. Nhưng Tổng Thống Diệm vẫn điềm tĩnh. Ông đã chấp thuận đề nghị của đại sứ Bửu Hội ở Marốc mời Liên Hiệp Quốc cử một phái đoàn tới Việt Nam điều tra để làm sáng tỏ vấn đề khủng hoảng Phật Giáo.

Kết quả, phái đoàn báo cáo: Không có đàn áp hay kỳ thị. Nhưng trước khi báo cáo về tới Nữu Ước, thì cuộc đảo chính đã xảy ra. Tổng Thống và cố vấn chính trị đã bị hạ sát.⁷⁴

Đại sứ Cabot Lodge đã đánh hơi thấy nguy cơ cuộc đảo chính không thể tiến hành, nếu Liên Hiệp Quốc và chính phủ Hoa Kỳ được thông báo về kết quả cuộc điều tra. Ông phái ngay trung tá Lou Conein tiếp xúc với tướng Đôn, một bạn học và cùng sinh quán là Pháp Quốc để nổ súng ngay ngày 1-11-63. ⁷⁵

Vì Tổng Thống Diệm hay bất thình lình đi kinh lý xa Sài Gòn, nên muốn ăn chắc ông Lodge đã cẩn thận giữ Tổng Thống tại dinh Gia Long bằng cuộc viếng thăm của đô đốc Felt.

Cuộc đảo chính đã được chuẩn bị chu đáo. Trước đó tư lệnh Hải Quân đại tá Hồ Tấn Quyền đã bị dụ ra khỏi bộ tư lệnh rồi bị giết. Tư lệnh lực lượng đặc biệt, đại tá Lê Quang Tung, và tư lệnh lữ đoàn phòng vệ phủ Tổng Thống trung tá Nguyễn Ngọc Khôi đã bị giữ tại bộ tổng tham mưu. Rồi sau đó một trong hai người (đại tá Tung) đã bị lôi ra giết bên ngoài. Sư đoàn 7 và quân đoàn IV do hai tướng trung thành với Tổng Thống nhất là Bùi Đình Đạm và Huỳnh Văn Cao đã bị vô hiệu hóa bởi đại tá Nguyễn Hữu Có. Ông Có được giao chỉ huy một đại đơn vị thuộc Quân Đoàn IV, nhận lệnh của Tổng Tham Mưu Trưởng hãn ngữ ở bến đò Mỹ Thuận, không cho quân trung thành kéo về Sài Gòn.

Đại sứ Mỹ Cabot Lodge, cẩn thận hơn, đã cử trung tá Lou Conein mang tiền và máy liên lạc đến ngồi ngay tại văn phòng của Tổng Tham Mưu Trưởng, khích lệ, canh chừng và làm liên lạc viên giữa bộ chỉ huy đảo chính với tòa đại sứ.⁷⁶

Vào 4:30 chiều 1-11-63, Tổng Thống Diệm gọi hỏi ý đại sứ Cabot Lodge về quan điểm của chính phủ Hoa Kỳ đối với cuộc binh biến vừa bắt đầu. Ông Lodge thoái thác, trả lời mình không biết gì, và không hỏi ý Hoa Thịnh Đốn được vì giờ này ở đó mới 4:30 sáng.

Đặc biệt đáng nói, là ông đã khuyên Tổng Thống Diệm đi ra nước ngoài với máy bay của tòa đại sứ đang có sẵn! Với đề nghị này ông đã gián tiếp thú nhận ông đã biết tất cả, và đã nắm chắc thành công. Tổng Thống chỉ nói ông đang cho tái lập trật tự.⁷⁷

Cựu đại tá Nguyễn Hữu Duệ, nguyên tham mưu trưởng Lữ Đoàn Liên Binh Phòng Vệ Phủ Tổng Thống khi còn sinh thời đã cho người viết hay, khi biến cố xảy ra ông, với tư cách là Thiếu Tá quyền tư lệnh – trong khi tư lệnh Trung Tá Nguyễn Ngọc Khôi đi họp và bị giữ tại bộ Tổng Tham Mưu– đã điện thoại xin phép Tổng Thống đưa thiết giáp lên áp đảo các tướng đảo chính tại bộ Tổng Tham Mưu. Nhưng Tổng Thống không chấp thuận.

Trong cuộc trả lời phỏng vấn của người viết đầu năm nay, ông Cao Xuân Vỹ được hỏi đã xác nhận, lúc ông Duệ điện thoại vào dinh xin gặp Tổng Thống, chính ông Vỹ đang có mặt bên cạnh Tổng Thống và ông Cố Vấn Ngô Đình Nhu. Ông Vỹ đã nghe điện thoại và trình Tổng Thống. Tổng Thống không chấp thuân. Sau đó, đến lúc nguy kịch hơn, có một đại đội thuộc Lực Lượng Đặc Biệt, tình cờ vừa đi hành quân về SàiGòn, biết có biến đã xin thượng cấp đến bao vây bộ Tổng Tham Mưu. Thiếu tá Nguyễn Văn Phú, (sau này là Trung Tướng tư lệnh quân đoàn II) trong bộ tham mưu Lực Lượng Đặc Biệt đã điện vào dinh xin lệnh của Tổng Thống, cũng không được chấp thuận.

Đến tối, thấy liên lạc với các quân khu không có kết qủa, Tổng Thống và ông Cố Vấn đã lên một chiếc xe Citroen do ông Cao Xuân Vỹ cung cấp, và do Thiếu Tá Phước lái vào Chợ Lớn tạm trú ở nhà một bang trưởng người Hoa tên là Mã Tuyên, một thủ lãnh Thanh Niên Cộng Hòa địa phương.

Đi theo Tổng Thống và ông Cố Vấn duy nhất có một trung úy Đỗ Thọ là cháu của đại tá Đỗ Mậu. Trung úy Thọ được Tổng Thống tin dùng và cho đi theo xách cặp cho ông là một Phật tử. Sau khi Tổng Thống mất rồi, anh đã viết Nhật Ký Đỗ Thọ, bày tỏ hết lòng kính mến và thương tiếc Tổng Thống như một người cha. Trung úy Thọ rất lấy làm ngạc nhiên và cảm phục khi thấy trong lúc nguy nan như vậy mà Tổng Thống vẫn điềm tĩnh ngồi uống trà. Anh còn tiên đoán về sau lịch sử sẽ coi Tổng Thống Diệm như Abraham Lincoln của Hoa Kỳ. Anh viết: “Nhưng lạ lùng thay, Tổng Thống Diệm thản nhiên ngồi uống trà. Phải chăng Tổng Thống đang nghĩ tới cuộc đời tiên thánh ở thế giới bên kia, xứng đáng là một Tổng Thống Ngô Đình Diệm bất diệt ngàn đời.”⁷⁸

Đêm 1-11-63 chính trung úy Thọ đã nhận lệnh của Tổng Thống để liên lạc với chú của anh là đại tá Đỗ Mậu và tướng Trần Thiện Khiêm để nhắn họ cho xe đến đón Tổng Thống vì ông đã bằng lòng tới trao quyền lại cho các tướng đào chính để tránh đổ máu.

Sáng sớm hôm sau Tướng Dương Văn Minh sai tướng Mai Hữu Xuân dẫn đầu một đoàn xe vũ trang đến nhà thờ Cha Tam ở Chợ Lớn để đón Tổng Thống. Tổng Thống và ông Nhu đã tới nhà thờ này vào sáng sớm để dự lễ cầu hồn. Cùng đi trong đoàn xe này có cả đại úy Nguyễn Văn Nhung là cận vệ trung thành của tướng Minh.

Khi đến nhà thờ, tên Nhung đã xô Tổng Thống và ông Cố Vấn lên xe thiết giáp. Và đến nửa đường thì y hạ sát 2 ông.⁷⁹

Khi đoàn xe về đến bộ Tổng Tham Mưu, tướng Minh thấy xác hai ông bèn tuyên bố với báo chí, hai ông đã tự sát. Nhưng ai nhìn thấy thi thể hai nhà lãnh đạo bị trói và thân mình đầy những vết đạn lẫn vết dao găm hay lưỡi lê thì biết ngay các tướng đã nói dối. Một trong những người nhìn thấy trước tiên điều đó là viên trung tá Mỹ Lou Conein.

Tin hai ông Diệm Nhu tự sát đến tai Tổng Thống Mỹ Kennedy, ông liền đứng bật dậy, lộ vẻ sửng sốt và nói không thể nào hai người ngoan đạo ấy lại chọn cái chết như vậy được. Sau đó ông cũng nói: “Ông ấy đã chiến đấu cho xứ sở mình suốt 20 năm ròng và không thể để sự việc kết thúc như thế này được.”⁸⁰ Nhưng trước mắt, nó đã kết thúc như thế đó. Tổng Thống Kennedy hẳn là phải ăn năn hối hận lắm. Vì dầu sao, những lỗi lầm của mấy nhân viên chóp bu của bộ Ngoại Giao (George Ball, Averell Harriman, Roger Hilsman), và của Đại sứ Cabot Lodge đã đổ hết lên đầu ông. Tội quy vu trưởng.

Chỉ ba tuần sau, tới lượt Tổng Thống Hoa Kỳ bị ám sát. Có ý kiến cho rằng cả hai vị Tổng Thống đều không muốn đưa quân Mỹ ồ ạt vào Việt Nam. Tổng Thống Việt Nam còn muốn đề nghị Mỹ rút bớt cố vấn. Và phái đoàn McNamara – Taylor do Tổng Thống Kennedy phái sang Việt Nam, nhận định tình hình năm 1963 cũng xác nhận, tình hình khả quan và năm sau có thể rút 1000 cố vấn về nước. Và Tổng Thống Kennedy cũng tán thành nhận định ấy.⁸¹

Phải chăng vì thế mà tập đoàn siêu quyền lực muốn mở rộng chiến tranh để tiêu thụ vũ khí cũ, và/hoặc thí nghiệm vũ khí mới… đã ra tay hạ sát cả hai ông, mỗi người bằng một cách khác nhau?

Tổng Thống Mỹ đã được an táng như một anh hùng. Còn đám tang của Tổng Thống Diệm và bào đệ thì chỉ có người cháu gái và chồng là cựu bộ trưởng phụ tá Quốc Phòng Trần Trung Dung và vài người thân khác. Tuy nhiên cả hai vị Tổng Thống đều được người dân thường khóc thương như nhau.

Về hậu quả của cái chết của Tổng Thống Diệm, thì ai nấy đều đã biết. Ở đây chúng tôi chỉ xin nêu lên một ý kiến của nhà báo thuộc phe Cộng là Wilfred Burchett đã nói với một nhà báo Mỹ có uy tín là Keyes Beech, đặc phái viên của tờ Chicago Tribune. Nhà báo này đã thuật lại cho Giáo Sư Tôn Thất Thiện như sau: (Lời của Burchett) “Thật là không thể tin được; Chúng nó đã giết chết con người duy nhất có tư tưởng và tổ chức có thể chận đứng chúng tôi.”⁸²

Tưởng cũng nên nhắc lại rằng trong số những người Mỹ hiểu rõ về Tổng Thống Diệm và kính mến ông, có đại sứ Frederick Nolting và nữ ký giả tiến sĩ Ellen Hammer.

Ông Nolting thì đã xin Tổng Thống Mỹ từ chức để tỏ ý phản đối hành động của chính quyền Mỹ trong cuộc đảo chính. Còn bà Hammer thì tình nguyện treo bút không viết lách gì suốt từ đó, cho đến 24 năm sau, 1987, khi bỗng dưng bà xuất hiện lại với độc nhất tác phẩm “A death in November”, nhằm bênh vực Tổng Thống Diệm và tố cáo những lỗi lầm của chính quyền Kennedy.

Còn Tổng Thống Richard M. Nixon thì đã lên tiếng chỉ trích chính quyền Kennedy đã phạm lỗi lầm nguy kịch nhất là đã ủng hộ việc lật đổ Tổng Thống Diệm. Vì ông cho rằng “Ông Diệm là một lãnh tụ kiên cường của một dân tộc đang vô cùng cần một nhà lãnh đạo cương quyết. Ông ta mất rồi, chính quyền ở miền Nam Việt Nam trở thành cái mà ai cũng chộp giật được…” Ông còn ví Tổng Thống Diệm như tảng đá đỉnh vòm, giữ cho vòm nhà đứng vững bằng cách thăng bằng các thế lực, cho cái nọ chống cái kia để đóng chốt tất cả lại. “Chỉ khi nào tảng đá đỉnh vòm được lấy đi ngừời ta mới thấy là nó quan trọng. Thì cũng y hệt như vậy, chỉ khi nào ông Diệm chết rồi, toàn thể hệ thống chính trị miền Nam sụp đổ tan tành, người ta mới nhận rõ vai trò sinh tử của ông.”⁸³

Trong cuốn No More Vietnams, xuất bản năm 1985 Tổng Thống Nixon đã quy trách cho chính quyền Kennedy về sự sụp đổ và cái chết của ông Diệm. Và cho đến nay thì đã không còn nghi ngờ gì nữa. Nhưng chỉ ít tháng sau đảo chính, nhà văn Pháp Suzanne Labin, có mặt trong suốt tháng 10, tháng 11 năm đó tại Sài Gòn, trong tác phẩm Vietnam, an eye-witness account (trang 32-34) đã nêu lên 10 dấu chỉ cho thấy chính quyền Mỹ thực sự có ý muốn lật đổ ông Diệm. Dĩ nhiên Tác giả không phải là người phụ nữ duy nhất có nhận xét tinh tế đó. Bà Ellen Hammer của Mỹ cũng tin như vậy nên mới treo bút suốt 24 năm. Và bà Ngô Đình Nhu thì dĩ nhiên phải biết rõ hơn ai hết. Vì chỉ mấy giờ sau bà đã lên tiếng ở Los Angeles, tuyên bố hụych tọet là người Mỹ đã nhúng tay vào chuyện tầy trời ấy.

Theo nhiều nhân chứng và cả một vài người trong những tướng tá làm đảo chính, nếu không nhận được những dấu chỉ cho thấy chính phủ Mỹ không còn ủng hộ ông Diệm nữa, thì không bao giờ họ dám liều thân. Thậm chí, theo cựu đại tá Nguyễn Hữu Duệ nói với người viết, thì ngay Thiếu Tướng Nguyễn Văn Quan, bạn thân và cố vấn của Tướng Dương Văn Minh, cũng thú nhận rằng, mấy tướng làm đảo chính luôn luôn bất an, lo lắng, và có thể bỏ cuộc bất cứ lúc nào.

Phải chăng vì vậy mà luôn luôn ở bên cạnh các tướng ở bộ Tổng Tham Mưu lúc nào cũng có mặt tay CIA Lou Conein, cũng là tay trong của đại sứ Henry Cabot Lodge, kè kè bên mình khẩu súng sáu, và đài truyền tin cộng với túi tiền kếch sù?

Quả thực đại sứ Lodge đã cố bằng mọi cách dồn ông Diệm vào chỗ chết, không cho ông có cơ hội thỏa hiệp hay nhượng bộ để còn đường sống^.84

Theo thiển kiến của người viết, trong số những lý do chính của các tướng lãnh khi tự biến mình thành công cụ của tòa đại sứ Mỹ trong tội ác này có những lý do sau đây:

Thứ nhất, họ là những kẻ vọng ngọai và dễ bị mua chuộc, lại không đủ trình độ để hiểu được, và cũng không dám nghĩ tới kế hoạch và chương trình tự túc, tự lực cánh sinh của ông Diệm.

Thứ hai, họ sợ nếu Mỹ rút quân, hay giảm quân thì miền Nam sẽ không đủ sức chống lại Bắc Việt. Vì họ chỉ biết đến biện pháp quân sự, mà không biết đến những phương lược phi vũ trang của anh em ông Diệm.

Chẳng những chỉ mấy tay võ biền sợ thế mà lúc ấy một số trí thức, đảng phái quốc gia cũng sợ như vậy. Cho nên về sau, khi Mỹ đem đại quân vào thì họ mừng rỡ, tưởng sẽ có thể chuyển bại thành thắng ngay. Nhưng, trái lại, cũng như thời Bảo Đại, sự hiện diện của bốn chục vạn quân Pháp trên chiến trường đã làm cớ cho Việt Minh hô hào toàn dân kháng chiến thế nào, thì sự hiện diện của nửa triệu quân Mỹ thời hậu Diệm cũng là cái cớ để Hồ Chí Minh thúc đẩy nhân dân quyết chiến chống “xâm lăng” như thế. Khi họ Hồ tố cáo trước dư luận thế giới thì đã được nhiều người lên tiếng bênh vực, cho rằng đại cường Mỹ đã bắt nạt một nước bé nhỏ. Chính nhân dân Mỹ cũng rầm rộ nổi dậy “phản chiến”…

Âu cũng vì vận nước mà một nhà ái quốc có viễn kiến chính trị và nắm vững quy luật của chiến tranh ý thức hệ chống Cộng như Tổng Thống Diệm đã bị ám hại bởi những kẻ vâng lệnh ngoại nhân và chỉ biết nương tựa vào ngoại nhân. Cho nên khi ngoại nhân buông ra thì cả nước lâm vào thảm cảnh.

Nhà báo Anthony Trawick Bouscaren trong cuốn The Last of the mandarins: Diem of Vietnam đã phê bình Tổng Thống Diệm như sau:

“Lịch sử sẽ cho thấy Tổng Thống Diệm quá nhân từ nên không sống được trong bầu không khí quyền lực năm 1963. Ông không nhẫn tâm đủ để bắt giam và xử tử những quân nhân phản loạn và thay chúng bằng những người trung tín. Ông đã mất quá nhiều thì giờ để cố gắng tìm cách xoa dịu những Phật tử không có thể nào xoa dịu được. Thậm chí ông không trục xuất những phóng viên Mỹ bị xúi làm bậy, là những kẻ thù ác độc của ông… Sự ôn nhu của ông đã khuyến khích sự làm loạn.”⁸⁵

Giáo sư Phạm Kim Vinh, bút hiệu Trương Tử Phòng cũng đã từng phê bình ông Diệm không độc tài đủ. ⁸⁶

Trước khi kết thúc Bản sơ lược tiểu sử Tổng Thống Ngô Đình Diệm, chúng tôi xin có đôi hàng tóm tắt về con người và tư tưởng chính trị của ông.

Ông Diệm là người Việt Nam thuần túy, như thân mẫu ông đã nói.

Ông là tín hữu Công Giáo có đức tin sâu xa và sùng đạo. Hầu như ngày nào ông cũng dự lễ và rước lễ. Ngay cả khi đã làm Tổng Thống rất bận bịu việc nước.

Đồng thời ông cũng là người thấm nhuần Nho Giáo. Nhiều nhà báo và sử gia ngoại quốc cũng nghĩ thế, khi họ gọi ông là “Nhà Nho cuối cùng”, là ông quan, hay ông quan cuối cùng của Việt Nam. Nữ ký giả Marguerite Higgins còn cho rằng ông có vẻ là một học giả Khổng Giáo hơn một tín hữu Công Giáo. Vì thế ông rất gắn bó với gia đình cũng như hết lòng yêu dân yêu nước.

Là người con chí hiếu, nên ông rất yêu thương và biết ơn người em áp út là Ngô Đình Cẩn đã thay ông luôn ở bên mẹ để săn sóc. Nhiều người cho rằng sự nể nang của ông đã khiến ông Cẩn “lộng hành” và làm mất uy tín của ông anh Tổng Thống. Nhưng phần nhiều những người ghét ông đã nói quá về ông Cẩn. Dù gì chăng nữa, ai cũng phải nhận ông Cẩn đã làm được một số việc có lợi cho an ninh Quốc Gia với những mạng lưới tình báo hữu hiệu.

Ông Diệm cũng quý trọng và thương yêu ông Ngô Đình Nhu, một phụ tá đắc lực cho ông trong việc nước. Phần đông các nhà quan sát ngoại quốc đều coi ông Nhu là người có mưu lược, và một số cho rằng ông lấn át quyền của Tổng Thống. Nhưng những người kề cận hai ông xác nhận ông Nhu luôn tuân phục và kính sợ ông anh. Đức tính đáng nể phục của ông Nhu là nhẫn nại, trầm tĩnh, ít nói nhưng rất thâm thúy.

Đối với tổng Giám Mục Ngô Đình Thục, ông Diệm luôn tỏ lòng kính mến, như một người “quyền huynh thế phụ”, và một chức sắc Công Giáo cao cấp.

Nhưng bảo rằng vì tình cảm gia đình mà ông Diệm đã nể nang quá đáng, hay dung túng những lỗi lầm của những nhân vật trên là không đúng.

Ngay đối với ông Ngô Đình Nhu mà có người cho rằng nắm quá nhiều quyền hành cũng một mực kính phục và không bao giờ dám trái ý Tổng Thống. Ông chỉ là một phụ tá đắc lực. Danh xưng Cố Vấn chỉ là một ngôn từ, không có thực chất. Những người gần hai ông đều nhận xét là ông Nhu không bao giờ dám có hành động hay thái độ vượt quyền của Tổng Thống. (Xin xem bài Minh Võ phỏng vấn ông Cao Xuân Vỹ, là phụ tá thân cận nhất của ông Ngô Đình Nhu, nơi phần III)

Vì ông là nguyên thủ quốc gia độc thân, nên trong một vài trường hợp đặc biệt khi phải đón tiếp các quốc trưởng ngoại quốc có đệ nhất phu nhân tháp tùng, ông đã để bà Ngô Đình Nhu thay anh em ông tiếp đón quốc khách thuộc phái nữ. Vì thế có kẻ vô tình hay ác ý gọi bà Nhu là đệ nhất phu nhân.

Thường ngày Tổng Thống dậy rất sớm. Dự thánh lễ tại nhà nguyện ở trong dinh. Rồi ăn sáng. Ông thường hay ăn cháo trắng với món dưa Huế. Bữa trưa ông cũng ăn một mình vào lúc 1 giờ. Cơm thường có món cá kho kiểu Huế mà ông rất thích. Sau đó ông nghỉ đến 2:30 bắt đầu giải quyết quốc sự và tiếp khách. Hôm nào ít việc thì ông ăn tối với gia đình ông bà Nhu. Ông hay lấy máy ảnh chụp hình mấy đứa cháu.

Đối với những sĩ quan gần ông là các tùy viên, Tổng Thống đối xử thân tình. Khi có mặt người khác ông giữ theo phép trên dưới. Luôn gọi họ theo cấp bậc. Nhưng khi chỉ có hai người, Tổng Thống xưng hô một cách thân mật.

Cựu nghị sĩ Lê Châu Lộc, nguyên tùy viên Tổng Thống cho biết ông không hề bao giờ bị Tổng Thống quở trách nặng lời. Tùy viên Đỗ Thọ thì luôn coi Tổng Thống như cha. Tuy nhiên các ông Quách Tòng Đức, Cao Xuân Vỹ và Lê Châu Lộc đều xác nhận có đôi lúc Tổng Thống nóng nảy, nói lớn, đập bàn. Nhưng chỉ một phút sau lại dịu ngay. Và không bao giờ ông lấy quyết định hay ra chỉ thị trong lúc nóng nảy. Về tính nóng của Tổng Thống, chính ông Nhu đã từng là nạn nhân. Lần ấy, khi trình một hồ sơ có sai sót lên ông anh Tổng Thống, liền bị Tổng Thống quở mắng và ném tập giấy xuống sàn. Ông Nhu chỉ đứng khoanh tay chịu trận. Người chứng kiến vụ này là tùy viên Lê Châu Lộc. Ông Vỹ cũng nhắc đến chuyện này để chứng tỏ ông Nhu không bao giờ dám lạm quyền, lúc nào cũng tuân phục. Ngay cả giám mục Ngô Đình Thục cũng kính trọng người em Tổng Thống.

Bà Nhu là một phụ nữ tây học, thông minh lanh lợi, thỉnh thoảng tuyên bố những điều thiếu khôn ngoan cũng bị Tổng Thống la rầy. Như có lần ông đang ở Đà Lạt nghe bà Nhu lên tiếng, ông liền gọi điện về phủ: “Bảo mụ nớ im cái mồm.”⁸⁷

Hình 9: Bà Ngô Đình Nhu huấn luyện tác xạ cho Thanh Nữ Cộng Hòa

Đối với dân, những người không ưa ông Diệm thường chỉ nhắc đi nhắc lại chuyện có một lần duy nhất Tổng Thống đi kinh lý bắt dân chờ lâu quá khiến có người bị say nắng. Nhưng họ không biết rằng nhiều lần khác ông đã tỏ ra rất bình dị, để cho dân đến gần, thậm chí dẫm cả lên giầy ông, làm bắn bùn đất lên quần ông như có nhà báo Mỹ đã thuật lại. Cựu đại tá Ngô Văn Đính, lữ đoàn trưởng Thủy Quân Lục Chiến đã kể lại cho cựu trung tá Vũ Văn An về một trường hợp như vậy. Hôm ấy Tổng Thống đi trực thăng xuống thăm tỉnh Bến Tre (lúc ấy mới đổi tên là Kiến Hòa) là tỉnh nhiều Việt Cộng nhất. Khi máy bay đáp xuống thì vừa lúc có một binh sĩ đi hành quân bị trúng mìn và bị thương nặng đang chờ phương tiện tải thương. Tổng Thống thấy thế liền ra lệnh lấy máy bay riêng của Tổng Thống để tải thương. Khi máy bay cất cánh rồi ông mới cùng đoàn tùy tùng lên xe về tòa tỉnh trưởng. Quyết định nhanh chóng của Tổng Thống khiến những ai có mặt đều mến phục.

Đối với cựu hoàng Bảo Đại, vì nhu cầu của tình hình đất nước, ông phải cho tổ chức trưng cầu dân ý truất phế.

Và tuy ông không phục tài cũng như có phần chê trách ông ông Bảo Đại nhu nhược và phóng túng trong cách sống. Nhưng ông vẫn theo tinh thần nhà Nho tôn kính một vị vua đã mất ngôi. Ông luôn cố gắng chỉ vẽ, khuyên nhủ, giúp ông Bảo Đại cư xử đúng một vị quốc trưởng yêu nước. Sau khi cuộc trưng cầu dân ý đã loại hẳn ông Bảo Đại khỏi vòng quyền lực, ông vẫn còn giữ lại pho tượng bán thân của Bảo Đại tại một căn phòng sát bên cạnh phòng ngủ của ông tại dinh Độc Lập. Dĩ nhiên chỉ cho đến khi ông Cao Xuân Vỹ, giả vờ lỡ tay, đánh vỡ.⁸⁸

Suốt thời ông cầm quyền bà Từ Cung, thân mẫu ông Bảo Đại vẫn được cấp tiền hàng tháng để sinh sống một cách xứng đáng. Bà đã có lần viết thư cám ơn.

Trong một chú thích chúng tôi đã trưng bài viết của cựu thủ hiến Bắc Việt Phạm Văn Bính thuật lại rằng nhiều lần sau khi đàm đạo với Bảo Đại cả 3, 4 giờ, ông Diệm đã trầm tư, rơm rớm nước mắt. Điều đó chứng tỏ ông Diệm đã thương hơn là ghét ông Bảo Đại. Vì thế cựu hoàng cũng đáp lại lòng tốt của “bề tôi cũ” bằng cách không tỏ vẻ oán hận, phiền trách ông Diệm, sau khi ông này đã không còn. Điều đó đã tỏ rõ qua các lần cựu hoàng phát biểu trước báo giới, hay trong chốn riêng tư, và nhất là qua hồi ký Le Dragon D’Annam (Con Rồng Việt Nam). Chính trong tác phẩm này ông Bảo Đại cũng đã bào chữa cho ông Diệm về nỗi oan kỳ thị Phật Giáo. Ông cho rằng các cuộc tranh đấu của các nhà sư là “do Cộng Sản giật giây và CIA Mỹ tiếp tay.”⁸⁹

Nhân nói đến cuốn hồi ký này, tưởng cũng nên nhắc lại một điều. Chẳng những nhóm Đỗ Mậu (trong Việt Nam Máu Lửa Quê Hương Tôi), mà cả sử gia Bernard Fall (trong The Two Vietnams), rồi hai đồng tác giả Hoàng Lạc và Hà Mai Việt của cuốn Việt Nam, Những Sự Thật Chưa Hề Nhắc Tới, rồi đến ngay nhà báo Vĩnh Phúc, trong cuốn Những Huyền Thoại và Sự Thật về Chế Độ Ngô Đình Diệm, mới tái bản năm 2006, cũng viết rằng ông Diệm đã quì gối thề trung thành với nhà vua và hoàng hậu. Nhưng may mà trong cuốn hồi ký nói trên, xuất bản năm 1990, ông Bảo Đại đã viết rõ là ông Diệm đứng thề trước tượng Chúa là sẽ trung thành với Tổ Quốc, như chúng tôi đã trưng dẫn ở trên.

Lần đến thăm ông Cao Xuân Vỹ ở Quận Cam California, đầu thập niên 90 thế kỷ trước, khi đứng trước chân dung cố Tổng Thống Ngô Đình Diệm, cựu hoàng đã tỏ vẻ đăm chiêu. Ông Vỹ hỏi, cựu hoàng có oán ông ấy không? Ông trả lời: Lỗi tại tôi!. Đó là một thái độ quân tử, phục thiện phát xuất từ tấm lòng yêu nước chân thật. Và cũng do lòng ông từ khi mới 20 tuổi đã mến phục ông Diệm rồi. Năm ấy (1933) hoàng đế Bảo Đại 20 tuổi đã phong Ngô Đình Diệm 32 tuối làm thượng thư bộ Lại đứng đầu lục bộ, tương đương với chức thủ tướng thời nay. Và sau đó, “cứ mỗi khi mà tôi cần thay đổi chính phủ, tôi lại phải gọi đến ông...”⁹⁰ “Nhưng ông thì lúc nào cũng từ chối...” Tại sao vậy?

Vì ông Diệm là con người “tout ou rien”, “all or nothing”. Ông từ chối ông Bảo Đại nhiều lần, cũng như ông cũng đã từng từ chối lời ông Hồ mời ông giữ chức bộ trưởng Nội Vụ. Ông đòi ông phải được “toàn quyền”. Đây là cá tính của ông, bản lãnh của một nhà lãnh đạo trong hoàn cảnh khó khăn, đến tuyệt vọng. Tài trí ông phi thường nên ông rất tự tin. Hơn nữa ông còn tin ở Thiên Mệnh. Ông đòi quyền thay đổi, chi phối chính sách của ông Hồ, như một điều kiện để hợp tác. Ông đòi người Pháp phải trao trả độc lập hoàn toàn, trên pháp lý cũng như trên thực tế. Sau Thông Cáo chung Vịnh Hạ Long, và cả sau hiệp ước Élysée, ông đều thấy người Pháp còn nắm quá nhiều quyền hành về kinh tế, ngoại giao và quân sự. Có ra làm thủ tướng dưới ông Bảo Đại ông cũng chẳng làm thế nào để có lợi thế hơn phía Cộng Sản. Vì vậy ông không nhận.

Có lẽ cũng do cá tính ấy, ông khước từ đề nghị của lãnh tụ Liên Xô, Nikita Khrutshchev năm 1957 cho Cộng Hòa Việt Nam dưới sự lãnh đạo của ông vào Liên Hiệp Quốc cùng với miền Bắc của Hồ Chí Minh. Ông đòi toàn quyền dân sự và quân sự, khi ông Bảo Đại năn nỉ ông nhận chức thủ tướng, sau khi Pháp đã trao trả độc lập hoàn toàn, cũng vì cái cá tính “Tout Ou Rien” ấy. Mà đó cũng là lẽ tự nhiên. Một lãnh tụ dù tài giỏi đến mấy nếu không được toàn quyền quyết định thì sẽ chẳng bao giờ giải quyết được những vấn đề nan giải trong một hoàn cảnh nước sôi lửa bỏng như miền Nam Việt Nam giữa năm 1954.

Từ cái “nhu cầu toàn quyền” ban đầu ấy, thời cuộc đun đẩy ông tới “xu hướng toàn quyền”. Nói gần nói xa chẳng qua nói thật: Xu hướng độc tài. Cho dù giám đốc CIA William Colby, rất có cảm tình với ông, gọi ông là “nhà độc tài nhân từ” (A Benevolant Dictator).⁹¹

Nhưng có đúng không, lời nói của những người bảo ông độc tài chưa đủ? ⁹² Vì cái xã hội Việt Nam thời gian ông cầm quyền rất cần một nền độc tài mạnh tay hơn nữa. Ví dụ như miền Bắc, ông Hồ đã tồn tại, nhờ độc tài đẫm máu. Còn ông Diệm vì “độc tài nhân từ”, nên đã không còn.

Đó là một dấu hỏi to tướng trong lịch sử Việt Nam vào hạ bán thế kỷ 20.

Dầu sao trong nhân dân vốn hiếu hòa, và khát khao tự do, cũng có nhiều người tiếc thương một Tổng Thống tài trí, nhân đức, thương dân mà đã bị hại bởi chính những kẻ dưới tay, dù có vì ông mềm yếu chăng nữa. Nếu không muốn trách ông, thì hãy nói ông quá nhân từ.

Những ai thương mến ông nên nhớ rằng trong mấy vụ bị ám sát hụt, như ở hội chợ Ban Mê Thuột, hay vụ dinh độc lập bị ném bom, những người ở gần đều nói ông bình tĩnh như chẳng có gì xảy ra. Và ngay khi dinh Gia Long bị tấn công, ông và ông Nhu trú ở trong nhà Mã Tuyên ông vẫn thản nhiên ngồi uống trà. Trung Úy Đỗ Thọ có mặt tại đó đã viết: “… phải chăng Tổng Thống đang nghĩ tới cuộc đời tiên thánh ở thế giới bên kia…” Sở dĩ ông có được sự bình tĩnh lạ lùng đó là vì ông đã sẵn sàng chết cho chính nghĩa, và đã từng thấy các danh nhân bị ám sát như Abraham Lincoln, Ramon Magsaysay, Mahatma Gandhi… nhất là với tư cách một tín đồ Công Giáo sùng đạo ông biết hơn ai hết chính Đấng Christ đã tử nạn một cách nhục nhã trên Thập Giá.

Nghĩ đến cuối đời của bất cứ danh nhân, vĩ nhân, thánh nhân nào đều là cái chết, thì xét cho cùng con người ai cũng như ai, có gì khác biệt? Có lẽ cái triết lý đó đã khiến ông Diệm bình thản như không trước cái chết. Ngoài cái triết lý sống đó ra Tổng Thống Diệm còn có một triết lý chính trị mà ai quan sát cuộc đời chính trị của ông có thể nhìn thấy.

Đọc mấy trang tiểu sử ở trên, độc giả hẳn đã thấy ông Diệm không phải là một chính khách kém cỏi, tầm thường, như nhiều người nghĩ. Tài trí ông rõ ràng hơn người. Đến bậc đại cách mạng như Phan Bội Châu còn muốn được làm người đánh xe cho ông. Những sử gia nổi danh nhất của Pháp ca ngợi ông là có tài chính trị phi thường. Đối thủ Hồ Chí Minh còn phải gọi là nhà ái quốc, và từng có lúc muốn mời ông giúp trong chức vụ bộ trưởng Nội Vụ. Và biết bao người gọi ông là nhà tiên tri, là con người làm nên phép lạ chính trị. Và những Tổng Thống Mỹ uy danh lừng lẫy như Eisenhower, như Nixon hay Johnson đều kính phục ông gọi là “con người của Phép Lạ”, là “tảng đá đỉnh vòm”, là Churchill của thập kỷ tại Á Châu v.v…

Có người như sử gia thiên tả Stanley Karnow bảo ông Johnson khen ông Diệm không thực lòng, mà chỉ có ý nịnh. Nhưng nữ tiến sĩ Ellen Hammer cho biết sau khi Tổng Thống Kennedy bị ám sát người ta còn thấy ảnh của Tổng Thống Diệm treo ở phòng khách tư thất Tổng Thống Johnson, trước khi ông dọn vào tòa Bạch Ốc. Nếu ông Johnson không thực lòng kính trọng ông Diệm, thì không đời nào ông cho treo ảnh ông Diệm tại phòng khách của mình và giữ nó lâu vậy.⁹³

Hình 10: Dinh Độc Lập ngày 13-5-61, Tổng Thống Diệm với Phó Tổng Thống Hoa Kỳ Johnson.

Dầu sao thì Stanley Karnow cũng thành thực hơn khi ghi lại lời Tổng Thống Diệm đã nói tiên tri rằng Cộng Sản sẽ thắng ở Việt Nam nơi trang 231, 232 tác phẩm nổi tiếng với cả triệu ấn bản của ông, Vietnam, A History: “Cộng Sản sẽ thắng, không phải vì chúng mạnh, mà vì chúng ta yếu, chúng ta bỏ cuộc.”

Lời mà Tổng Thống Diệm nói tiên tri với Sir Robert Thompson rằng sau ông sẽ là đại hồng thủy (mượn lời của vua Louis XV của Pháp: Après moi le déluge) đã được giáo sư Phạm Kim Vinh (nhà báo Trương Tử Phòng) nhắc lại trong cuốn “The Politics of Selfishness: Vietnam, The Past as Prologue”, bản Việt Ngữ, trang 76-77. Còn câu Tổng Thống Diệm nói “Nếu xứ này mất thì là tại báo chí Mỹ”, chẳng những cũng được giáo sư Vinh ghi lại trong cuốn sách trên, mà còn được chính Tổng Thống Mỹ Richard M. Nixon cũng ghi lại trong cuốn sách tiên tri của ông là cuốn 1999, Victory Without War, (trang 100). Tổng Thống Nixon còn giải thích tại sao ông Diệm biết được điều đó. Vì, Nixon viết, “ký giả Mỹ không vào được Bắc Việt, mà lại chỉ xoi bói Nam Việt, đòi Nam Việt phải “dân chủ” theo kiểu Mỹ”.

Theo nhà khoa học nguyên tử Hà Vĩnh Phương, tự xưng mình là một Phật tử, từng là chánh văn phòng thủ tướng Bửu Lộc, sau được Tổng Thống Diệm lưu dụng trong chức vụ đại sứ ở Âu Châu, thì chỉ hơn một tháng trước khi mất, Tổng Thống Diệm đã nói với ông: “Người ngồi đó, trầm lặng trên ghế xích đu, nói với tôi ngồi bên cạnh: “Anh biết không, tui còn ngồi đây thì yên tĩnh như rứa đó. Tui mà không còn đây nữa, thì nước mình rồi bị thảm họa Thập Nhị Sứ Quân.”⁹⁴

Một con người đạo đức, cương nghị, lại có một viễn kiến chính trị như thế ắt hẳn khi bước chân vào chính trường đã phải có một lý tưởng, một chủ nghĩa, hay ít nhất cũng phải có những ý tưởng chủ đạo cho các hành động của mình.

Nữ ký giả Mỹ Marguerite Higgins đã có lý khi nhận xét ông Diệm là một nhà Nho hơn một tín hữu Ki Tô. Tinh túy của đạo Nho là chữ nhân. Nhân là gạch nối giữa Thiên và Địa trong tam tài Thiên Địa Nhân. Nhân đứng đầu ngũ thường: (Nhân, nghĩa, lễ, trí, tín). Nếu ông Nhu đem từ phương Tây về hai thuyết ngôi vị (của Emmanuel Mounier) và nhân bản (của JacquesMaritain) và nối kết lại thành chủ nghĩa Nhân Vị làm chủ thuyết cho đảng Cần Lao, thì ông Diệm lấy từ chính chữ Nhân của Khổng giáo để tạo thành Nhân Vị Cộng Hòa.

Chữ vị chỉ vị trí “nhân linh ư vạn vật” của con người. Vì cái tính chất linh ư vạn vật ấy, mỗi con người không chỉ là cá thể, cá nhân mà là ngôi vị, nhân vị (non pas seulement un individu, mais une personne, la personne humaine).⁹⁵

Theo ý niệm này mỗi con người cá thể không chỉ là thành phần của xã hội. Mà phải được coi như trung tâm điểm của xã hội. Nếu con người có trách nhiệm với xã hội, thì, đáp lại, xã hội cũng có bổn phận và trách nhiệm với con người, mỗi người.

Quan niệm này rất gần với thuyết nhân chủ của nhà cách mạng trẻ tuổi tài cao (nhưng yểu mệnh) Thái Dịch Lý Đông A. Vì thế Ngô Đình Nhu đã có phần nào chia sẻ quan điểm của Thái Lăng Nghiêm, một đệ tử của Lý Đông A, và trọng dụng Lê Văn Thái (tục gọi Thái Trắng), một đảng viên Duy Dân (mà Lý Đông A là đảng trưởng).⁹⁶

Con người là đơn vị của gia đình. Gia đình là đơn vị cấu thành của xã hội. Trong xã hội Việt Nam gia đình là đơn vị cấu thành của làng xóm, thôn xã. Mỗi làng xã là một đơn vị có liên hệ với các làng xã khác để tạo thành quốc gia.

Đặc biệt trong xã hội Việt Nam có tục ngữ “phép vua thua lệ làng”. Điều này cho thấy mỗi thôn xã dường như có một nền cai trị tự phát, theo một lề lối “dân chủ” đặc biệt, nó đã thành nếp sống lâu dài, truyền thống.

Ông Diệm đã chứng tỏ ông quan tâm đặc biệt đến đơn vị địa lý cơ bản này. Những chương trình, kế hoạch, chính sách của ông đối với xã thôn thể hiện qua các khu trù mật, địa điểm dinh điền, chính sách cải cách điền địa và quốc sách Ấp Chiến Lược.

Khi mới về nước ông đã nói với những người thân bên cạnh: Đã đến lúc ta về ta tắm ao ta. Ông đưa ra khầu hiệu “không có gì quý hơn nồi cơm của mình”.⁹⁷ Mục tiêu cách mạng của ông chỉ đơn giản: “Mỗi người dân một căn nhà, một mảnh vườn, một ao cá.”

Khi so sánh khẩu hiệu “không có gì quý hơn nồi cơm của mình” với khẩu hiệu “Không có gì quý hơn Độc Lập Tự do”, chúng ta thấy hai ông Ngô, Hồ đã cho ta hai hình ảnh tương phản có vẻ nghịch lý. Người duy linh lại nói lời duy vật. Còn người duy vật lại nói chuyện duy linh.

Thuyết nhân vị của ông Diệm, cũng như của ông Nhu đều nhấn mạnh đến khía cạnh tâm linh của con người. Con người ở giữa Trời và Đất. Vì con người có phần linh thiêng (như Trời) và phần thể chất (như đất). Con người đó phải được bảo vệ, tôn trọng, phải có cơ hội để phát huy về cả hai mặt linh thiêng lẫn thể chất. Thể chất là cơm no, áo ấm. Linh thiêng là các quyền được đến trường, đến các cơ sở văn hóa, đến đền chùa, nhà thờ, thánh thất v.v… tóm lại là quyền được sống một cuộc sống tâm linh. Dân chủ đối với ông Diệm sẽ chẳng có ý nghĩa thực tế nào, nếu con người phải sống trong những điều kiện thấp kém không đủ để phát triển và thực thi các quyền lợi và trách nhiệm.

Ông thấy mình cần giáo dục và tạo điều kiện cho mỗi người dân hiểu rõ và thực thi các quyền lợi và trách vụ công dân. Và trước hết là trách vụ với bản thân, gia đình, thôn ấp, làng xã, và tổ quốc.

Và 85% những con người Việt Nam đó sống ở thôn ấp. Những thành phần này, mà số đông hãy còn mù chữ, không cần tới những lý thuyết về dân chủ, về những quyền nọ quyền kia xa vời được thể hiện trong những tuyên ngôn đại loại như tuyên ngôn của nhóm Caravelle. Mà họ thực sự chỉ quan tâm đến khẩu hiệu “Không gì quý hơn nồi cơm của mình”. Họ chỉ mong làm sao đời sống của họ được như lời mô tả của ông Hồ Sỹ Khuê.⁹⁸

Về dân chủ, ông đã phát biểu tại lưỡng viện Quốc Hội Mỹ:

“Bản chất của dân chủ là nỗ lực không ngừng để tìm mọi biện pháp chính trị khả dĩ bảo đảm cho tất cả các công dân, quyền tự do tiến triển, phát huy sáng kiến, đảm đương trách nhiệm, và sinh hoạt tinh thần tối đa”

Quả là một quan niệm độc đáo, đủ chứng minh cho những việc ông đã làm. Nếu muốn thì cũng có thể từ đó bào chữa cho những hành động bị phê bình là độc tài hay thiếu dân chủ trong thời gian ông cầm quyền. Thiếu dân chủ theo quan niệm dân chủ của Mỹ, của nhóm Caravelle. Nhưng đầy tính dân chủ theo quan niệm đơn sơ thiết thân của người dân nghèo nơi thôn dã: Nồi cơm, căn nhà, mảnh vườn, ao cá, cuộc sống an vui…

Nếu bảo ông Diệm là một nhà Nho hơn một tín đô Ki Tô giáo như Higgins thì đúng. Và nếu bảo tư tưởng, hành động của ông bị ảnh hưởng hòa hợp của cả hai nền triết lý này thì cũng đúng. Nhưng nếu bảo ông bị đóng khung trong đó (như ông Cao Thế Dung viết trong “Làm Thế Nào Để Giết Một Tổng Thống”) thì không đúng.

Ông Diệm biết rõ cội nguồn của dân tộc mình, phát xuất từ một miền địa lý đặc trưng, từ một môi trường tư tưởng phức tạp được nhào nặn un đúc nên bởi những luồng tư tưởng phức tạp, uyên thâm lâu đời. Đó là đặc tính tư tưởng Á Đông chịu ảnh hưởng của Tam Giáo: Phật, Lão, Khổng.

Ông không thuộc loại người bài ngoại, bế quan tỏa cảng, chỉ biết khư khư với truyền thống của mình. Ông rất hoan nghênh nền khoa học và kỹ thuật tân tiến của Tây Phương. Gia đình ông đã hoan nghênh và đón nhận nền văn minh Tây Phương mang dấu ấn của Ki Tô Giáo, bằng cách “theo đạo”.

Nhưng vốn gắn bó với truyền thống Á Đông và đặc tính Việt Nam, ông không thích Âu hóa, Tây Phương hóa một cách rộng rãi và quá nhanh chóng như Nhật Bản. Ông gần gũi hơn với quan điểm của những Mahatma Gandhi, Pandit Nerhu hơn là Vương Dương Minh, Minh Trị Thiên Hoàng.

Ông không thể chấp nhận lệ thuộc vào tư tưởng cực đoan của Mác. Ông cực lực lên án chủ nghĩa duy vật vô thần xuất phát từ Tây phương bắt đầu duy vật hóa này. Ông coi nó là mối nguy cho truyền thống Á Đông, cho tiền đồ Tổ Quốc. Ông cũng biết thuyết Cộng Sản (Mác-xít , Lê-nin-nít) có một hấp lực đối với dân nghèo, giới lao động được mệnh danh là “giai cấp vô sản”. Vì nó hứa lấy của người giầu chia cho người nghèo. Vì vậy, muốn thắng CS, ông cũng phải làm sao đáp ứng được sự mong mỏi và nhu cầu của giới nghèo trong nhân dân.

Ngoài cái hấp lực đối với giai cấp vô sản, thuyết Mácxít Lê-nin-nít còn có một sức quyền rũ đối với người yêu nước. Vì sách lược đấu tranh của nó đề cao lòng yêu nước, dưới chiêu bài chủ nghĩa dân tộc, theo đề cương chủ nghĩa thực dân và chủ nghĩa dân tộc của Lê-nin. Những người không thấu đáo về chủ nghĩa Cộng Sản, sẽ dễ bị lầm rằng CS chống Thực Dân vì bênh vực thực sự các nước bị thống trị bởi thực dân, đế quốc.

Chính vì những lý do chiến lược và sách lược này mà ông Diệm luôn luôn bằng mọi cách đòi độc lập hoàn toàn từ tay người Pháp để có chính nghĩa mà chống Cộng. Cũng một phần lớn vì đòi hỏi này mà ông được mệnh danh là con người “tout ou rien”.

Vì những lý do chủ thuyết và chiến lược, sách lược trên, ông Diệm đã giữ lập trường cố định vừa chống ngoại thuộc, vừa chống Cộng Sản duy vật, một hình thái ngoại thuộc khác về mặt tư tưởng.⁹⁹

Vừa lên cầm quyền ông đã thực hiện được mộng quét sạch tàn tích ngoại xâm. Nhờ thế ông đã đem lại trù phú và tương đối an bình cho miền Nam. Ông không thể để viện trợ Mỹ biến ông trở thành lệ thuộc vào ngoại nhân đến độ phía Cộng có thể tố cáo ông là đuổi thực dân cũ là Pháp đi để rước thực dân mới là Mỹ vào.

Ông đã không thành công trong cố gắng này. Vì ông đã bị một số người trong chính quyền của đảng Dân Chủ Mỹ chống đối và hãm hại với sự đồng lõa của một số tướng lãnh trong đó có cả những kẻ được ông nâng đỡ và trọng dụng.

Một số người cho rằng nguyên việc trọng dụng những kẻ này đã là nguyên nhân của sự thất bại. Và không thiếu những việc làm sai quấy của họ mà ông Diệm, với cương vị là quốc trưởng phải chịu trách nhiệm.

Phe chống đối thường nhắc đến những cái chết của các ông Nguyễn Bảo Toàn, Tạ Chí Diệp để lên án ông, mặc dù ai cũng biết bản chất ông không phải là người ác.

Nhưng, như lời Tổng Thống Nixon, khi ca tụng ông Diệm, đã nói rằng lãnh tụ nào cũng có những lỗi lầm. Chúng ta nên cân nhắc, so sánh, và tìm ra nguyên nhân đích thực, chứ không nên chỉ nhìn một khía cạnh chủ quan để đánh giá một lãnh tụ quốc gia.

Dầu sao cũng phải nhận rằng, khi không bảo vệ được mạng sống của mình để nền Cộng Hòa Đệ Nhất bị sụp đổ, thì về một phương diện nào đó, Tổng Thống Ngô đình Diệm đã thất bại. Có quá nghiêm khắc để “triết lý” rằng, “chết cũng là một cái tội, và thất bại cũng là một tội lỗi” không?

Chỉ tiếc rằng thất bại của ông dẫn đến thất bại cả miền Nam, và không nói ngoa, cả thất bại của siêu cường Mỹ chỉ 12 năm sau.

Nhìn lại những thành quả mà chế độ Ngô Đình Diệm đã đạt được trong một thời gian vắn, đem lại đời sống sung túc tốt đẹp, tương đối an bình, ¹⁰⁰ chúng ta sẽ không thể nào đồng ý với những nhà văn, nhà báo và sử gia cho đến nay vẫn còn bảo ông Diệm không chia sẻ quyền hành, không tin cộng sự viên, cứ khư khư giữ độc quyền, ôm đồm, không biết cách điều khiển guồng máy quốc gia, chỉ nghe lời kẻ xu nịnh, gạt bỏ những con người trung thực.

Phần lớn những người đó, nếu không vu khống, thì cũng chỉ suy đoán, hay nói theo, chứ không dùng óc phán đóan để suy luận. Là bởi vì với những thành tích, tiến bộ lạ lùng như vậy, rất cần đến sự cộng tác, hưởng ứng nhiệt tình của một số đông cộng sự viên đắc lực mởi có thể làm được. Bằng không thì chả hóa ra gia đình (trị) của ông Diệm là một gia đình thần thánh, toàn làm phép mầu sao.

Trong một nước 14 triệu dân, có hàng ngàn trí thức tài ba. Nhưng trong chính phũ chỉ có mười mấy ghế bộ trưởng. Làm sao thỏa mãn tham vọng chính trị của mọi người? Cho nên không thể tránh được sự bất mãn, nếu mỗi người không chấp nhận phục vụ đất nước ở bất cứ cương vị nào, miễn là biết làm tròn trách vụ nhỏ bé của mình.

Mong rằng những ai phê bình, chỉ trích ông Diệm nên bình tĩnh so sánh những gì các chính khách thuộc các đảng phái đã làm cho dân tộc trong thời gian họ tham chính dưới quốc trưởng Bảo Đại, hay trước nữa trong chính phủ Liên Hiệp của Hồ Chí Minh, với những gì ông Diệm đã làm cho nhân dân trong mấy năm cầm quyền trong một tình thế bi đát. Và hãy so sánh công trình của ông Diệm với những gì các chính khách ấy đã làm trong thời gian sau khi ông bị giết, và cả dưới thời đệ nhị Cộng Hòa.¹⁰¹

Hy vọng nhân dân cả nước sẽ sớm nhận ra sự thực lịch sử và sẽ nhìn ra chân tướng của con người thường được gọi là “Kỳ bí” (Enigma) hay được mệnh danh là “All Or Nothing”.

64 Bouscaren, The Last Of The Mandarins: Diem of Vietnam, Duquesne Un. Press, Pittsburg, PA, 1965, trang 117.

65 Số là đổng lý văn phòng Quách Tòng Đức đã quên không phổ biến chỉ thị của Tổng Thống về việc quy định thể thức treo cờ quốc gia và cờ tôn giáo. Đến gần ngày Phật Đản năm ấy ông mới vội vã gửi đi. Vì vậy người ta có cớ để hiểu lầm rằng Tổng Thống cố ý chỉ làm khó về việc treo cờ Phật Giáo. Việc này ông Quách Tòng Đức đã nhận lỗi và xin từ chức. Nhưng Tổng Thống không cho, chỉ khiển trách. Công Điện đó mang số 9159 này 6-5-63.

Về “biến cố Phật Giáo”, trong tác phẩm Dòng Họ Ngô Đình, Giấc Mơ Chưa Đạt, Hoàng Nguyên xuất bản năm 2003, tác giả Nguyễn Văn Minh đã viết đầy đủ chi tiết, trong hơn 100 trang, từ trang 137 đến trang 239. Nên ở đây chỉ được nhắc lại vài nét đại cương.

Để chứng minh mấy nhà sư như Thích Trí Quang đã manh động không phải vì lý do tôn giáo, mà vì tham vọng chính trị, không gì bằng trích dẫn ngay lời của tướng Nguyễn Cao Kỳ, người tuyên bố công khai mình là Phật tử, và đã hô hào cả gia đình ủng hộ Tổng Thống Diệm khi ông mới về nước, và trong cuộc trưng cầu dân ý. Nhưng về sau đã hiểu lầm ông đàn áp Phật Giáo nên đã nghe theo Đỗ Mậu tham gia đảo chính. Chính ông Kỳ đã thuật lại trong cuốn hồi ký Twenty Years, Twenty Days (Hai Mươi Năm, Hai Mươi Ngày), nxb Stein And Day, NY, 1976, trang 35 và 87: “Thích trí Quang (TTQ), kẻ có đôi mắt trừng trừng và hàm răng trắng hếu nổi bật trên màn ảnh TV là kẻ lão luyện trong nghệ thuật quấy rối…” Và: “TTQ tưởng Cabot Lodge (CL) còn giữ cảm tình với mình như cuối năm 1963, nên có lần ông ta đến ngỏ ý (với CL) muốn lật tôi, thì bị CL hỏi: “Nhưng giả như thượng tọa lật được tướng Kỳ rồi, thượng tọa sẽ đặt ai làm thủ tướng thay ông ta?” TTQ ngồi im một lúc, suy nghĩ lung lắm. Rồi đưa ra một lời nhận xét khiến CL bàng hoàng: “Chúng tôi sẽ sẵn sàng đặt ông ta ngồi lại ghế thủ tướng.”

Ông Kỳ viết lời này khi CL hãy còn sống và lại viết bằng tiếng Anh, chắc không dám viết sai. Câu trả lời của TTQ chứng tỏ ông ta có tham vọng làm vua, hay quốc trưởng có quyền truất phế thủ tướng, rồi chỉ định thủ tướng. Tham vọng của nhà sư là như thế! Đó là chính trị hay tôn giáo?

Cho nên ngay đầu cuốn No More Vietnams, Tổng Thống Richard Nixon đã khẳng định cái gọi là cuộc khủng hoảng Phật Giáo ở miền Nam thời TT Diệm, là vấn đề chính trị chứ không phải tôn giáo.

66 Stanley Karnow, nhà báo, sau trở thành sử gia nổi tiếng, người thích Hồ Chí Minh hơn Ngô Đình Diệm, và thường bị coi như thiên cộng, tác giả cuốn sách có cả triệu độc giả “Vietnam a history” đã viết trong cuốn sách này (trang 295) rằng trong cuộc biểu tình bị giải tán này có 9 người chết gồm một phụ nữ và 8 trẻ em. Không có đàn ông. Người ta có thể hỏi, sao nhóm quá khích lại đẩy phụ nữ và trẻ em đi biểu tình nhiều thế?

69 Sau ông Diệm, năm 1965 Thích Trí Quang vẫn chống chính quyền, đem cả bàn thờ Phật xuống đường, đặt bên những đống rác cũng nhằm lật đổ chính phủ của Tướng Nguyễn Cao Kỳ. Nhưng ông này là Phật tử, nên không sợ mang tiếng kỳ thị Phật Giáo. Ông đã thẳng tay cho quân ra miền Trung bắt nhà sư đưa về giam ở Sài Gòn. Thế là cuộc biến loạn miền Trung bị dẹp tan. Cho nên nếu không được ông Cabot Lodge che chở thì vụ biến loạn tháng 8 năm 1963 cũng đã dẹp xong.

70 Trong cuốn Vietnam: An Eye-witness Account, (Crestwood Books, VA, 1964, các trang 6, 7 và 8) nhà văn Pháp Suzanne Labin đã nêu những con số thống kê chính xác: Trong số 18 bộ trưởng chỉ có 5 là Công Giáo. Trong số 38 tỉnh trưởng chỉ có 12 là Công Giáo. Trong số 19 tướng lãnh chỉ có 3 là Công Giáo. Và trong số 123 dân biểu thì 75 là Phật tử… Về con số Phật tử cả nước, thường được một số nhà báo không am tường hay cố tình xuyên tạc nói rằng có đến 85-90 %, (trong số này có cả phụ tá thứ trưởng ngoại giao Mỹ Rogers Hilsman),

Suzanne Labin đã ghi: Phật Giáo chỉ có 35 % tức khoảng 5 triệu. Khổng Giáo và đạo Ông Bà 3.5 triệu. Cao Đài 1.5 triệu. Công Giáo 1.5 triệu. Tin Lành 0.5 triệu. Hòa Hảo 0.5 triệu. Ấn giáo 0.5 triệu. Lão giáo 0.5 triệu. Hồi giáo 0.3 triệu. Và các đạo của các sắc dân thiểu số khoảng 1 triệu. Ngày nay có lẽ phải kể thêm vài triệu vô tôn giáo nữa.

71 Cuộc tự thiêu này đã được chuẩn bị tổ chức quy mô và báo chí ngoại quốc được thông báo trước để sẵn sàng thu hình phổ biến sâu rộng. Theo nhiều nguồn tin thì hòa thượng Thích Quảng Đức đã được một nhà sư hoàn tục tên là Trần Quang Thuận đích thân lái chiếc xe Austin của ông ta chở nạn nhân tới nơi rồi cùng với một người nữa dìu hòa thượng tới giữa góc đượng, tưới xăng lên và châm lửa thiêu vị sư đã không còn biết đau nữa. Ông Cao Xuân Vỹ nói với người viết, Trần Quang Thuận là cháu rể ông và ông biết rõ tính anh này. Gần đây anh ta đã công nhiên ra mặt thân thiện với Cộng Sản ở trong nước, và chống lại Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất do đức tăng thống Thích Huyền Quang và hòa thượng Thích Quảng Độ lãnh đạo. Việc tưới xăng và châm lửa do người khác chứ không phải chính hòa thượng Quảng Đức tự làm (để có thể gọi là tự thiêu) đã do chính nhà báo Stanley Karnow (thường đứng về phe chống ông Diệm) ghi nhận trong tác phẩm nổi tiếng Vietnam A History của ông. (trang 281, ấn bản 1983)

72 Nữ ký giả Marguerite Higgins đã đến tận nơi quan sát hoạt động của chùa Xá Lợi, bà còn có lần phỏng vấn chính sư Trí Quang, đã viết nơi trang 17 cuốn Our Vietnam Nightmare: “Chùa Xá Lợi chính là nơi được xử dụng để làm bộ chỉ huy gây rối trong các chiến dịch của Phật tử chống ông Diệm. Chính tại đây các máy quay ronéo không ngừng in ra những tài liệu tuyên truyền về cái gọi là sự bách hại Phật Giáo. Chính từ những phòng họp ở phía sau mà những mệnh lệnh được truyền đi tới các toán tự vẫn dàn dựng nên các cuộc tự thiêu…”

Cuộc lục soát này còn nhắm mục đích bắt tại trận nhà sư lãnh đạo cuộc gây rối là Thích Trí Quang. Tiếc rằng ông ta đã trốn được qua bên trụ sở USOM của Mỹ và được tòa đại sứ che chở, không giao cho Chính Quyền.

Hành động này của ông Lodge so với việc tòa đại sứ Mỹ trao ông Ngô Đình Cẩn cho các tướng đảo chính vài ngày sau đảo chính đã nói lên hết “tình cảm” và tư cách của (người đại diện) nước Mỹ đối với một đồng minh.

73 Âm mưu này đã bị ông Nhu biết được, nên không thành. Tuy nhiên cũng nên ghi lại đây ít hàng về nguồn gốc và cách thức tiến hành công điện của bộ ngoại giao gửi cho đại sứ Lodge cho phép tiến hành cuộc đảo chính. Xin xem Phần IV của soạn phẩm này, chương 12. Chiến Thắng Bỏ Lỡ , tóm tắt tác phẩm Triumph Forsaken, 1945-1965 của tiến sĩ Mark Moyar, chương 10 (trang 237-238).

74 Phái đoàn gồm có đại diện các nước Aphganistan, Brasil, Costa Rica, Ceylon, Dahomey, Morocco và Nepal. Việc thành lập phái đoàn là do đại sứ của Costa Rica Fernando Volio Jimenez đề nghị. Trả lời phỏng vấn của hãng thông tấn NCWC ngày 20-12 (1963) đại sứ Volio nói: Căn cứ trên bằng chứng thì chính quyền không có chủ trương chống Phật Giáo vì lý do tôn giáo.

Về sau ông cũng nói với nghị sĩ Thomas Dodd rằng sau hai tuần điều tra ráo riết tại Việt Nam, ông đi đến kết luận, những lời buộc tội chế độ Ngô Đình Diệm là vô căn cứ.

Bản phúc trình của phái đoàn đã bị chính quyền đảng Dân Chủ ém nhẹm đi một thời gian dài, khiến nghị sĩ Dodd phải nêu vấn đề với nghị sĩ James O. Easland, chủ tịch tiểu ban… để yêu cầu cho công bố. Trước đó ông đã gọi hỏi đại sứ Costa Rica và được ông ghi lại khá dài. Nhưng chúng tôi chỉ trích dẫn vài câu vắn tắt nêu trên. Phúc trình của phái đoàn dài khoảng trên 100 trang.

Trong cuốn Triumph Forsaken, The Vietnam War, 1954- 1965, Cambridge University Press xuất bản năm 2006, (trang 234) tác giả Mark Moyar đã trưng dẫn báo cáo của phái đoàn Liên Hiệp Quốc cho biết có 4 nhà sư mà David Halberstam bảo là bị giết trong vụ kiểm soát các chùa, thì đều còn sống và được nhân viên phái đoàn LHQ phỏng vấn. (Tài liệu của Đại Hội Đồng LHQ khóa 18, tài liệu số A/5630, báo cáo của phái đoàn điều tra tại VN, đề ngày 7-12-1963, trang 75-76)

Halberstam cũng là kẻ đã khen ông Hồ Chí Minh không có tật sùng bái cá nhân như Mao Trạc Đông, Titô và Stalin. Nhưng đến khi biết ông Hồ đã lấy bút hiệu Trần Dân Tiên để tự khen mình, tôn mình là “Cha già dân tôc”, thì vẫn im thin thít, không lên tiếng nhận lỗi lầm.

76 Về số tiền tương đương 42 ngàn Mỹ Kim thời ấy mà Lou Conein bỏ trong một túi xách mang theo và các chi tiết về số tiền này xin xem Phần II, Tết Con Heo Nói Chuyện Xuân Con Mèo có trưng dẫn bằng chứng từ cuối tác phẩm Việt Nam Nhân Chứng của tướng Trần Văn Đôn, một trong hai người chủ chốt trong cuộc đảo chính.

77 Mấy giờ sau khi thấy cuộc đảo chính đã hoàn toàn thắng lợi, có người đề nghị cung cấp phương tiện chuyên chở để đưa hai ông ra nước ngoài, thì ông đại sứ lại bảo không có máy bay có thể đi đường xa. Ông không muốn cho hai ông đến một nước láng giềng, vì sợ có thể quay về lật lại thế cờ? Vì quyết định này, Cabot Lodge đã trở thành một trong những thủ phạm giết hai vị lãnh đạo Việt Nam.

78 Xem Nhật Ký Đỗ Thọ, Nhật báo Hòa Bình xuất bản tại SàiGòn năm 1970, trang 335.

79 Trong số các sỹ quan đi theo tướng Mai Hữu Xuân có đại tá Dương Ngọc Lắm và thiếu tá Dương Hữu Nghĩa thuộc binh chủng thiết giáp. Một tài xế thiết vận xa sau này cho biết đại tá Lắm đến trước Tổng Thống và ông Ngô Đình Nhu, giơ tay chào đúng quân cách. Nhưng thiếu tướng Xuân thì không. Ông Nhu thấy họ đón Tổng Thống bằng xe thiết giáp thì bất bình phản đối. Tổng Thống chỉ im lặng. Tên Nhung muốn cho nhanh việc đã lôi hai người lên đẩy vào xe.

Theo tướng Trần Văn Đôn (tác giả các cuốn Our Endless War, và Việt Nam Nhân Chứng) thì Nguyễn Văn Nhung là tay giết người có máu lạnh, thường ghi dấu trên báng súng mỗi khi giết một người. Y cũng là kẻ đã đào mồ Ba Cụt lên để phanh thây khi ông này đã bị hành quyết. Tướng Nguyễn Khánh cũng đã nói với ký giả Vĩnh Phúc, như vậy. (Xem Những Huyền Thoại và Sự Thật về chế độ Ngô Đình Diệm, trang 218.) Và cả Cao Thế Dung trong cuốn Làm Thế Nào Để Giết Một Tổng Thống cũng có nhận xét tương tự.

Cho nên khi Nhung bị giết ở phòng giam, tướng Nguyễn Khánh đã lấy làm tiếc. Vì nếu y còn sống sẽ có thêm nhiều chi tiết về vụ sát hại Tổng Thống Diệm đã có thể được đưa ra ánh sáng. Nhiều người nghi tướng Nguyễn Chánh Thi giết Nhung để “trả thù cho ông Diệm”. Nhưng ông Thi đã phủ nhận. Cho nên việc tướng Minh cho tên Nhung đi theo tướng Mai Hữu Xuân khiến nhiều người đã cảm thấy có chuyện chẳng lành báo trước cho hai nhà lãnh đạo. Khi hoàn thành nhiệm vụ, về tới Tổng Tham Mưu, thiếu tướng Xuân đến trước tướng Minh giơ hai ngón tay hình chữ V báo cáo: Mission Accomplie, tiếng Pháp nghĩa là nhiệm vụ đã làm xong. Ông Đôn viết rằng lúc ấy ông Xuân không kịp thấy ông Đôn cũng đứng gần đấy. Cũng có người cho biết trong số các tướng đảo chính có tướng Lê Văn Nghiêm là đảng viên Cần Lao, mà cũng là cán bộ Việt Cộng nằm vùng. Sau 30-4-1975, ông ta đã không phải đi tù VC, lại còn được Việt Cộng cấp nhà ở khang trang. Ông Nghiêm là người đã nói với tướng Minh: “nhổ cỏ phải nhổ tận rễ.” Ý nói không nên để hai ông sống.

80 Arthur M. Schlesinger, A Thousand Days, The Riverside Press Cambridge, 1965, trang 998: Tôi gặp Tổng Thống (Kennedy) chẳng bao lâu sau khi nghe tin Diệm, Nhu đã chết. Ông rất rầu rĩ, xao xuyến. Từ sau vụ Vịnh Con Heo đến giờ tôi chưa bao giờ thấy ông phiền muộn đến thế. (…) Các tướng Sài Gòn cho rằng ông Diệm tự tử. Nhưng Tổng Thống lắc đầu, không tin là một người Công Giáo như ông lại có thể tìm cái chết theo kiểu đó. Ông cũng nói rằng Ông Diệm đã chiến đấu cho xứ sở ông suốt 20 năm ròng và không thể để sự việc kết thúc như thế này được.” Schlesinger là phụ tá đặc biệt của TT Kennedy. Ông cũng là sử gia đựơc giải thưởng Pulitzer, và dạy sử ở đại học Harvard.

81 Cựu nghị sĩ Lê Châu Lộc cho biết: Khi bộ trưởng Quốc Phòng McNamara và Thống Tướng Maxwell Taylor ra phi trường Tân Sơn Nhất để chuẩn bị về nước ông đã ca ngợi Thổng Thống Diệm là có tinh thần tự lập, tự túc, vì chẳng những không xin thêm quân, mà còn đề nghị giảm 1000 cố vấn. Và ông Lộc coi đó như điềm báo trước chuyện chẳng lành. Vì ông biết một số chính khách Việt Nam cũng như một số tài phiệt siêu quyền lực Mỹ chỉ muốn đưa thêm đại quân vào Việt Nam.

Về việc Tổng Thống Diệm muốn Hoa Kỳ rút bớt cố vấn, và không muốn có quân tác chiến ồ ạt vào Việt Nam, có người trưng một công điện của tòa đại sứ Mỹ báo cáo về Hoa Thịnh Đốn rằng bộ trưởng Quốc Phòng Nguyễn Đình Thuần trong phiên họp ngày 13-10-1961 có xin thêm quân Mỹ, và muốn biết ý kiến của Ngũ Giác Đài về việc Việt Nam Cộng Hòa muốn xin trung Hoa Dân Quốc gửi sang một sư đoàn để giúp Việt Nam đánh Cộng Sản… Họ bảo như vậy là không có chuyện ông Diệm không bằng lòng cho Mỹ đem quân vào Việt Nam. Trái lại có bằng chứng là ông Diệm xin thêm quân.

Thứ nhất, tin này đến 10 năm sau (1971) mới đưa ra, gần đây mới thấy trong hồ sơ ngũ giác đài, được giải mật.

Thứ hai, chỉ nói là báo cáo của tòa đại sứ Mỹ, không cho biết ai ký báo cáo.
Thứ ba, phía Viêt Nam chỉ nêu đề nghị miệng của ông Nguyễn Đình Thuần là bộ trưởng phụ tá Quốc Phòng.

Sau đây là nguyên văn nội dung bằng chứng được người nêu thắc mắc đưa ra: The Pentagon papers, Ed. Bantam Boohs Inc., 1971, trang 40:

Ông Diệm từ năm 1961 đã có ý đồ xin thêm quân tác chiến Mỹ và Tàu vào Việt nam: “Điện-văn của Tòa Đạisứ Mỹ ở Sài Gòn gửi bộ Ngoại-Giao ngày 13 tháng 10, 1961 về những yêu-cầu của ông Nguyễn Đình Thuần, Bộ-trưởng Quốc-Phòng của Nam VN… “Trong buổi họp ngày 13/10/1961 Thuần đã yêu cầu:

3. Gửi quân Mỹ tác-chiến hoặc quân Mỹ “cố-vấn tácchiến” cho quân VNCH. Một phần quân-số này sẽ đóng gần vĩ tuyến 17 để quân VNCH được rảnh tay chống quân du kích ở miền cao-nguyên”

4. Xin được biết phản-ứng của Mỹ đối với đề-nghị (của ông Diệm) xin Trung-Hoa Quốc-gia gửi một sư-đoàn quân tác-chiến vào khu-vực hành-quân ở vùng Tây-Nam… (Bộ-trưởng Thuần) nói ông Diệm, dựa trên tình-hình Lào, sự xâm-nhập (của quân-đội Bắc Việt) và sự lưu-tâm của TT Kennedy khi gửi Tướng Taylor qua thăm VN, đã yêu-cầu Mỹ hãy duyệt gấp những yêu-cầu trên.” (tr. 40)

Ai cũng thấy một báo cáo “của tòa đại sứ” không thể coi ngang hàng với một phúc trình chính thức có mang chữ ký của ông Đại Sứ. Cũng như lời báo cáo miệng của ông phụ tá Bộ Quốc Phòng không thể có giá trị như văn thư chính thức của chính phủ Việt Nam có mang chữ ký của bộ trưởng Quốc Phòng hay của Tổng Thống. Có thể coi lời đề nghị miệng của ông Thuần nhắm mục đích thăm dò hay lý do chính trị nào đó.

Trong khi lời của chính ông Đại sứ Frederick Nolting viết trong hồi ký From Trust To Tragedy đã ghi rõ là Tổng Thống Diệm thấy chưa (chứ không phải không) cần phải có quân tác chiến Mỹ vào lúc này. Nếu khi nào cần thì sẽ có một hiệp ước. Và quân Mỹ sẽ đóng ở vùng giới tuyến. Ngoài ra trong cuốn sách trên đại sứ Nolting còn viết: “He (Diem) did not want the American forces to fight the battle for South Vietnamese independence and selfdetermination. “If we can not win this struggle ourselves,” he told me, “with the invaluable help you are giving, then we deserve to lose, and will lose.” (SĐD trang 33-34) Tạm dịch: Ông Diệm không muốn quân lực Mỹ chiến đấu cho nền độc lập và tự chủ của nhân dân miền Nam Việt Nam. Ông bảo tôi: Nếu chúng tôi không thể tự chính mình đánh thắng trận giặc này với sự giúp đỡ vô giá của quý quốc, thì quả thực chúng tôi đáng phải thua, và chắc chắn sẽ thua.

(Xin mở một dấu ngoặc để thêm rằng đây là một lời tiên tri, trong số hàng chục lời tiên tri của ông Diệm. Vì quả thực sau khi ông chết, miền Nam đã phải dựa hoàn toàn vào Hoa Kỳ, không còn cố tự chính mình đánh được nữa, nên mới thua. Xem qua tưởng nghịch lý. Nhưng đối với ông Diệm nó là sự thực minh nhiên. Ông chủ trương tự lực tự cường (Theo phương châm Tam Túc, Tam Giác). Vì theo ông một dân tộc muốn hùng mạnh phải bắt đầu bằng con đường ấy. Điều này ít người hiểu được. Nên nhiều người đã gọi ông là con người kỳ bí (An Enigma)

Hơn nữa ngay phụ tá ngoại trưởng Roger Hilsman, được sử gia Marilyn Young trưng dẫn, cũng xác nhận ông Ngô Đình Nhu chủ trương tối thiểu là rút bớt cố vấn Mỹ và tối đa là rút toàn bộ cố vấn Mỹ. Mấy điểm này sẽ được khai triển ở phần II, để phần sơ lược tiểu sử này khỏi quá rườm rà. Tuy nhiên đây là dịp tốt để đưa một nhân chứng đã được nghe chính lời của Tổng Thống Diệm nói với đô đốc Felt tại Đà Lạt.

Ông Lê Chậu Lộc là một trong số 12 tùy viên của Tổng Thống Ngô Đình Diệm thay nhau phục vụ trong 9 năm. Chính đại tướng Lê Văn Tỵ tổng tham mưu trưởng Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa đã giới thiệu đại úy Lê Châu Lộc với Tổng Thống năm 1959. Ông phục vụ bên cạnh Tổng Thống cho đến ngày đảo chính. Sau đó ông xin giải ngũ trở về đi học lại tại học viện Quốc Gia Hành Chánh. Rồi du học tại trường Kinh Tế Chính Trị Luân Đôn, Anh Quốc. Về nước, ông tham chính và đắc cử nghị sĩ thượng viện năm 1969. Sau 1975, ông làm việc tại Viện Brookings ở thủ đô Hoa Thịnh Đốn. Sau đó sang Đông Âu, và Trung Đông làm việc tại cơ quan phát triển quốc tế cho đến 1995

Trong một cuộc điện đàm với người viết, cựu nghị sĩ Lê Châu Lộc cho biết ông đã được dịp chứng kiến cuộc đàm luận giữa Tổng Thống Diệm và đô đốc Felt, tư lệnh quân lực Mỹ tại Thái Bình Dương.

Theo như ông còn nhớ thì lúc ấy là năm 1962, nghĩa là một năm trước khi Tổng Thống Diệm bị thảm sát trong cuộc đảo chính 1-11-1963. Tổng Thống tiếp đô đốc Felt tại dinh quốc khách ở Đà Lạt. Ông Lộc là ngừời có nhiệm vụ đón khách đưa vào trình diện Tổng Thống. Tổng thống ra dấu bảo ông đứng cạnh khi Tổng Thống tiếp khách. Nhờ thế ông đã được chứng kiến và nghe nhiều vấn đề quốc sự giữa hai nhân vật quan trọng này. Ông cho biết lúc ấy chỉ có một mình ông trong phòng với Tổng Thống và đô đốc Felt.

Ông Lộc nói, theo những gì ông còn nhớ thì một trong những vấn đề thảo luận giữa vị nguyên thủ quốc gia Việt Nam và một tư lệnh Mỹ, là sự hiện diện của quân đội Mỹ tại chiến trường Việt Nam. Hai người nói chuyện bằng Anh ngữ, thỉnh thoảng có chen tiếng Pháp. Không có thông ngôn. Tổng Thống nói: Việt Nam Cộng Hòa là một chế độ non trẻ. Việt Nam là một nước nhược tiểu rất cần và hoan nghênh sự viện trợ của Hoa Kỳ là một đại cường có đủ khả năng giúp Việt Nam về mọi mặt. Nhất là về tài chính, kinh tế, về truyền thông, kỹ thuật tân tiến. Về quân sự ông nói, để chống lại cả một khối cộng càng ngày càng bành trướng, dĩ nhiên Việt Nam Cộng Hòa không thể chiến đấu đơn độc. Cho nên “chúng tôi rất cần sự cố vấn của các sĩ quan Mỹ dầy kinh nghiệm chiến trường. Chúng tôi cũng rất cần những vũ khí và trang bị tân tiến của Mỹ. Và khi cần cũng có thế phải xin quân tiếp viện, ít nhất là tại những tiền đồn và những vị trí chiến lược hiểm yếu. Nhưng trong lúc này thì chưa cần. Vả lại công việc chiến đấu phải là nhiệm vụ chủ yếu của quân, dân Việt Nam. Muốn thắng Cộng Sản để có được một nền độc lập và một thể chế dân chủ tiên tiến, nhân dân Việt Nam phải hy sinh trước. Không thể cậy nhờ và ỷ lại vào quân viện nước ngoài. Hơn nữa chỉ có người Việt Nam mới hiểu rõ nhu cầu của mình, và hiểu rõ đối phương cùng nòi giống.

Tôi còn nhờ mãi nguyên văn câu tiếng Anh Tổng Thống nói với đô đốc Felt: Feedom is not free, Tự do không miễn phí. Nghĩa là người Việt muốn có tự do, thì chính người Việt phải hy sinh chiến đấu để dành lấy tự do. Không thể có ai ban tự do cho người Việt được.

82 Nguyên văn lời của ký giả Keyes Beech nói với giáo sư Tôn Thất Thiện như sau: “You know on the afternoon of the day President Diem was overthrown, I was in a bar in Phnom-Penh. Sitting next to me was Wilfred Burchett. We were not friends. But on hearing the news about President Diem’s death, he turned to me and said: “It’s unbelievable! They have killed the only man with the ideas and the organization that can stop us”.

Giáo sư Thiện còn thuật lại một người bạn cũ nói với ông rằng ông ta được nghe chính ông Hồ nói với nhóm các ông, khi tình cờ được gặp ông Hồ vào đúng lúc vừa được tin ông Diệm bị lật đổ. Ông Hồ nói: “Bác vừa nhận được tin ông Diệm đã bị lật đổ. Ông ấy là đối thủ đáng sợ nhất của Bác. Từ nay chắc chắn chúng ta sẽ chiến thắng”.

84 Trong tác phẩm The Last Of The Mandarins: Diệm Of Vietnam, (Duquesne University Press, Pittsbugh, PA, Editions E. Nauwelaerts, Louvain, 1965, trang 134-135) ký giả Anthony Trawick Bouscaren cho biết đã nhiều lần Tổng Thống Ngô Đình Diệm thuận theo đề nghị của các cố vấn Mỹ để điều chỉnh lại chính sách về Ấp Chiến Lược cho hợp lý hơn, ví dụ tăng về phẩm và giảm về lượng và tốc độ. Đây chỉ là một ví dụ. Nhưng những sự nhượng bộ hợp tình hợp lý đó, không bao giờ được phía tòa đại sứ hay báo chí Mỹ nói tới. Họ chỉ rầm rộ truyền tải những tin về sự cứng rắn, bướng bỉnh của chính quyền Sài Gòn, và những tin tức gây chấn động dư luận Mỹ. Tác giả Bouscaren viết: “Một nhà ngoại giao Tây Phương đã nói: “Đại sứ Lodge và phó đại sứ William Truehart nhất quyết phải hạ Diệm đến nỗi họ chống lại việc có thể cho ông cơ hội chứng tỏ là ông ta muốn thỏa hiệp. Họ sợ điều đó sẽ làm cho những người chống đảo chính ở Hoa Thịnh Đốn sẽ có thêm lý do mạnh hơn.”

86 Phạm Kim Vinh, Cái Chết Của Nam Việt Nam, Những Trận Đánh Cuối Cùng, nxb Xuân Thu, 1988, trang 407.

87 Cao Thế Dung, trong cuốn sách viết chung với Lương Khải Minh, tức bác sĩ Trần Kim Tuyến, nhan đề “Làm Thế Nào Để Giết Một Tổng Thống”, (nxb Hòa Bình, Sài Gòn, 1970, trang 74) đãthuật lại chuyện Tổng Thống Diệm đã xử bà Nhu thua khi phán quyết rằng đại úy Bằng đã làm đúng khi không cho bà từ dinh Gia Long về dinh Độc Lập cùng một lượt với Tổng Thống, mà phải đi sau Tổng Thống 5 phút, đúng theo nghi lễ.

Nhiều người chê hội Phụ Nữ Liên Đới của bà Nhu chỉ để làm cảnh. Nhưng cũng nhiều người biết bà đã từng là huấn luyện viên tác xạ cho các thanh nữ Cộng Hòa ở nông thôn, (Le Ly Hayslip: When Heaven and Earth Change Places, Double Day, NY, 1989, trang 33-34) và các con bà đều được huấn luyện thành xạ thủ. Nhà văn Pháp Suzanne Labin đã thấy bé Ngô Đình Quỳnh mới 9 tuổi đã bắn trúng con chim đậu trên cành cao. Ngô Đình Lệ Thủy thì là một xạ thủ cừ khôi. (Vietnam, An Eye-witness Account,) Điều đó cho thấy dầu sao bà Nhu ít ra cũng có ý muốn tạo nên một đoàn thể phụ nữ năng động, và hữu dụng (ít nhất để tự vệ) trong một nước có chiến tranh, dù kết quả chưa được như mong muốn.

88 Theo Vĩnh Phúc, Những huyền thoại và sự thật về chế độ Ngô Đình Diệm, Tam Vĩnh Luân Đôn, 2006, trang 86.

89 Con Rồng VN… trang 543 và 545 trong đó đáng chú ý nhất là câu: “các nhà sư được Cộng Sản giật giây và CIA Mỹ tiếp tay liền bắt đầu hành động…”

91 W. Colby, Honorable Men/ My Life In The CIA, nxb Simon and Schuster, NY, 1978, trang 145.

Để tố cáo ông Diệm độc tài, báo chí Mỹ lúc ấy thường nói Nam Việt đầy những nhà tù. Côn Đảo giam giữ hàng chục ngàn người bất đồng chính kiến. Nhưng liền sau đảo chính các tướng cho thả tù thì từ Côn Đảo về chí có 38 người (theo Suzanne Labin ghi con số chính thức). Còn các nhà tù trong nước thì chỉ có 250 tù nhân bị chế độ ông Diệm giam giữ. (Theo con số chính thức đựoc tác giả Đoàn Thêm ghi lại ngày 9-11-1963. (Xem Việc từng ngày trang 370). Bà Suzanne Labin, nhân dịp này đã nhắc đến con số 38,000 người bị Tổng Thống Abraham Lincoln giam giữ trong những năm nội chiến.

92 Người ta trưng dẫn những sự kiện sau: thứ nhất, tha tên sát nhân Hà Minh Trí. Thứ hai, không cho truy tố phi công Phạm Phú Quốc, mà còn cho tùy viên Lê Châu Lộc xuống tận phòng giam xem anh ta có bị tra tấn không. Thứ ba, chỉ thị sớm phóng thích nhà văn Nhất Linh Nguyễn Tường Tam, dù ông này có tham gia cuộc đảo chính bất thành 11-11-1960, Và thứ 4, để cho mãi đến tháng 7-1963 mới cho đưa các bị can trong cuộc đảo chính 1960 ra tòa (trong vụ này ông Phan Quang Đán bị xử 10 năm tù) v.v.. Nhất là ông đã không cho lữ đoàn phòng vệ phủ Tổng Thống và một đơn vị thuộc Lực Lượng Đặc Biệt đem xe tăng thiết giáp lên áp đảo nhóm tướng lãnh đảo chính 1963, theo những nhân chứng Nguyễn Hữu Duệ và Cao Xuân Vỹ tiết lộ. Và họ hỏi, như vậy là nhân từ hay nhu nhược?

Về điểm này có lẽ nên nêu thêm trường hợp trung tá Nguyễn Triệu Hồng một trong hai sĩ quan đứng đầu cuộc đảo chính 11-11-60. Kinh tế gia Nguyễn Xuân Nghĩa cho biết nhạc phụ ông là Bộ Trưởng Công Chánh Trần Lê Quang luôn luôn mến phục Tổng Thống Diệm không những vì lòng yêu nước và đức liêm chính, mà còn vì tình cảm Tổng Thống dành cho ông không thay đổi, dù Tổng Thống biết Nguyễn Triệu Hồng là cháu của ông Quang.

“… Hôm sau tang lễ (TT) Kennedy, và trước khi dọn vào Bạch Cung, Johnson đã chỉ cho Hubert Humphrey xem bức chân dung của ông Ngô Đình Diệm treo ở tiền sảnh tư thất ông và nói: “Chúng ta đã nhúng tay trong vụ sát hại ông ta, bây giờ điều đó lại xảy ra ở đây.”

94 Cựu đại sứ Hà Vĩnh Phương được Tổng Thống Diệm cử làm phụ tá cho Giáo Sư Bửu Hội trong phái đoàn Việt Nam để vận động với đại hội đồng Liên Hiêp Quốc cử một phái đoàn điều tra vụ khủng hoảng Phật Giáo tại Việt Nam. Phái đoàn này gồm có đại diện 7 quốc gia: Afghanistan (trưởng đoàn), Brasil, Ceylan, Costa Rica, Dahomey, Ma-rốc, và Nepal. Năm 1996 ông đã viết một bài dài 10 trang đăng trên Đặc San Sông Hương nhan đề Một Thời Vang Bóng, đề ngày 25-4-1996. Phái đoàn của Liên Hiệp Quốc đến giữa tháng 12 năm 1963 mới hoàn tất cuộc điều tra và phúc trình về LHQ là không có bằng chứng về đàn áp Phật Giáo tại miền Nam Việt Nam. Và do báo cáo đó, Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc đã cho thông qua không thảo luận, không biểu quyết về vấn đề “Việt Nam vi phạm nhân quyền” nữa.

95 Ngoài chữ Nhân ra, đạo Nho còn có chữ Thành, được Đức Khổng Phu Tử coi như đạo của Trời. Sau khi ông Diệm mất đã cả chục năm, có người thấy một tướng lãnh Việt Nam hãy còn giữ 6 chữ Hán mà ông Diệm viết cho ông ta làm đồ gia bảo. Nội dung như sau: THÀNH GIẢ THIÊN CHI ĐẠO DÃ (Thành là đạo Trời đó). Xem Cao Thế Dung, trang 83-84

96 Trong tác phẩm Huyết Hoa, (Vạn Thắng Thư Cục, trang 30) Lý Đông A viết: “Duy Nhiên là ngoại tầng chân lý. Nhân Chủ Duy Nhân là tuyệt đối chân lý. Duy Dân tương đối là ứng dụng chân lý”. Rất nhiều chỗ ông nói gọn CON NGƯỜI viết hoa. Ông nói theo George Gordon Byron (1788-1824), thi sĩ nổi tiếng của Anh: “Hãy trông con mắt người mù không dứt ngẩng lên nơi Chúa mà đi”, và ông bảo: “Người ấy không thấy bằng mắt, mà thấy bằng lòng.”

97 Nguyễn Văn Châu, Ngô Đình Diệm en 1963: Une autre paix manquée, luận án sử học trường Đại Học Paris VII ème, 1982, bản Việt ngữ của Vy Khanh: “Ngô Đình Diệm và nỗ lực hòa bình dang dở”, Xuân Thu, 1989.

98 Xin xem những đoạn trích dẫn từ sách của ông Hồ Sỹ Khuê ở giữa của Phần Tiểu Sử này.

99 Ngoài những cố vấn Mỹ là những chuyên viên về quân sự, hành chánh, kỹ thuật v.v…, chung quanh ông Diệm luôn có một số đông các chuyên gia về Cộng Sản thuộc nhiều quốc tịch khác nhau. Ví dụ Sir Robert Thompson, người Anh, Bà Suzanne Labin, người Pháp, linh mục Raymond De Jaegher, người Bỉ, ông Boris, người Nga (Nhóm NTS), Tướng Vương Thăng, người Hoa v.v… Đó là chỉ nêu những nhân vật đứng đầu phái đoàn.

100 Chính Nguyễn Văn Linh đã thú thực với Neil Sheehan là trong thời ông Diệm VC đã mất 75 phần trăm cơ sở ở miền Nam. Và Văn Tiến Dũng còn viết trên giấy trắng mực đen rằng con số 60,000 cán bộ chỉ còn 5000 nghĩa là tổn thất hơn 90 phần trăm. (Xem After The War Was Over của Neil và Về Cuộc Kháng Chiến Chống Mỹ Cứu Nước (trang 16, phần cước chú) của Văn Tiến Dũng.)

101 Nhiều người, kể cả những người thán phục ông Diệm, chê (hay lấy làm tiếc rằng) ông quá cứng rắn, không thức thời khi bài Mỹ, và/hoặc không cho Mỹ đem quân vào để giúp Việt Nam chống Cộng. Theo thiển kiến, như đã trình bày, ông Diệm và ông Nhu không bài Mỹ, không bao giờ có tinh thần bài ngoại. Là một lãnh tụ tư tin vào lòng yêu nước và khả năng của mình và của nhân dân, ông chỉ muốn dân mình phải tự lập, tự cường bằng cách bắt đầu chịu kham khổ, tự túc. (Ngay mấy năm đầu, mọi sự còn khó khăn mà viện trợ Mỹ đã giảm từ 300 triệu Mỹ Kim xuống còn 150 triệu Mỹ Kim mỗi năm). Nhưng ông vẫn hoan nghênh sự viện trợ của các cường quốc. Ông chưa muốn cho Mỹ đem đại quân vào, vì theo ông, xét nhu cầu chiến trường, và với phương lược đấu tranh chính trị của ông, Việt Nam chưa cần có đại quân Mỹ vào giúp. Và vẫn theo ông, khi cần thì sẽ có một hiệp ước được Quốc Hội (đại diện toàn dân) thông qua. Như vậy mới bảo đảm được chủ quyền của một quốc gia độc lập thực sự. Và như vậy mới có chính nghĩa để chống lại Bắc Việt một cách hữu hiệu.