Những điều ghi nhớ măi trên đất Bắc
“Nhớ Đào Quốc Đương, Hiến và Tiến”
- Phần 2 -
Mạc Thiên
Mùa đông năm 1977, nhiệt độ được thông báo là 1.7 độ, mặt hồ se lại như
muốn đóng băng, chúng tôi vẫn phải đi lao động b́nh thường, lương thực,
thực phẩm vẫn chỉ là sắn luộc và canh sắn (sắn được luộc cho nhừ, quậy ra
cho nát, cho chút muối, nên gọi là canh sắn thực phẩm). Ngày ấy tôi mới
thấm thía được ư nghĩa câu thơ “nỗi cơ cháy ruột, nỗi hàn xé da”.
Đêm lạnh cóng, chúng tôi không thể nào ngủ được, ngồi quây nhau quanh đóng
lửa giữa lán, tựa vào nhau mà ngủ. Gió rít qua phên nứa, ào ào trên tàng
cây. Có những lúc có một sự thèm muốn mơ hồ là được nằm im trong ḷng đất
... ấm. Mùa đông năm ấy, 7 người trong chúng tôi đă ra đi, đă được giải
thoát trong ḷng đất...
Thực t́nh, tôi không muốn nhớ lại những thống khổ của những năm tháng đă
qua. Mọi điều, dẫu khốn cùng thế nào chăng nữa th́ đoạn đường chông gai đă
vượt qua, khi nhớ lại, bỗng dưng trở thành những kỷ niệm thân thiết. Vậy
mà 9 năm trên đất Bắc, kỷ niệm trở thành nỗi kinh hoàng trong những giấc
mơ vùi đă trở thành nỗi ám ảnh trong suốt một đời người c̣n lại.
Cho đến tận bây giờ, khi nh́n thấy củ sắn, cả người tôi bỗng dưng nổi gai
ốc. Trận say sắn, đă 21 năm trôi qua, vẫn c̣n nguyên cảm giác cũ. Tôi đă
từng đọc “Người tù khổ sai” của Henry Charière, song so với chúng tôi, với
những ngày lưu đày trên đất Bắc, Henry quả nhiên vẫn c̣n tốt phước hơn lũ
chúng tôi nhiều lắm, bởi ngoài những nhục h́nh đày ải về thể xác, chúng
tôi c̣n phải chịu đựng những đàn áp khốn nhục ở cả tinh thần.
Gánh gạch đúng một tuần lễ, chúng tôi được trả về trại. Chuyến cuối cùng
của những viên gạch cuối cùng, tôi đi ngang qua căn nhà lụp xụp của người
đàn bà già nua, đă đặt biết bao nhiêu hy vọng vào đoàn quân trở về giải
phóng miền Bắc, và sự tuyệt vọng của không chỉ một ḿnh bà, tôi nh́n thấy
bà ngồi trên thềm cửa ngơ ngác nh́n theo. Trong suốt bao nhiêu năm trời,
không lúc nào tôi quên được h́nh ảnh đó. Cho đến tận hôm nay, trên mảnh
đất tự do này, h́nh ảnh đau khổ, xỉa xói, mắng chửi của người đàn bà tuyệt
vọng ấy không lúc nào nguôi ngoai trong ḷng tôi.
Q bị chuyển trại một cách đột ngột, vội vă và vị ngăn cấm tiếp xúc với các
trại viên khác, khiến cả trại xôn xao. Dường như chúnng tôi bị phát giác
là đă liên hệ với ông TỮ, nhưng sao chi có ḿnh Q mà không có biện pháp ǵ
đối với tôi, hay là chỉ ḿnh Q đối với mối giây liên hệ với Mận mà tên
quản chế bị Mận khinh bỉ hôm chợ phiên đă khiến y theo dơi để trả thù?
Nhưng tại sao không điều tra tôi về những việc làm của Q? Cũng may là khi
về đến trại, hoặc ở chỗ đông người, chúng tôi đă giả tảng như không hề
thân thiết. Nhưng dẫu lư luận thế nào, tôi cũng đă hết sức cảnh giác, nhất
là tôi nh́n thấy ánh mắt lấm lét của tên Bẩy, đội trưởng đội 6, tên mà
chúng tôi đặt là “Bẩy xe lửa” v́ suốt ngày y thường la hét đội viên để lấy
điểm với quản giáo.
Tôi nằm giữa hai người, anh Nguyễn Ngọc Hồ và Phan Đệ. Chiều hôm đó, thừa
lúc vắng người, Đệ nói nhanh với tôi:
- Anh phải cẩn thận, quản giáo Ba ra lệnh cho em và anh Hồ phải theo dơi
anh từng chút đấy!
Tôi có hai người bạn thân, Đương và Tiến từ hôm xuống tàu “Sông Hương” ra
Bắc ngày 11.06.1976. Chúng tôi luôn ở bên nhau, từ trại T4 Xuân Hồng đến
T3 Yên Bái, nhưng được ba tháng, kể từ khi về T3 AH. 800, chúng tôi bị
tách rời, tôi đội 6, Tiến đội 4 và Đương đội 5 rau xanh. Tiến và Dương
tính t́nh trầm tĩnh, giàu nghị lực, kiên tŕ và cương mănh, rất chí t́nh
với anh em, tận tụy với mọi người. Tôi th́ xốc nổi và bất chấp, nên đôi
lúc thiếu sự cẩn trọng. Đương cao lớn, mà tiêu chuẩn trại giam cấp chỉ đủ
cấp cho một đứa trẻ lên 10 sống vất vưởng. Tuy nhiên, bên cạnh Đương c̣n
có Hiến, hiền ḥa và rất mực yêu thương Đương (cho đến tận hôm nay). Đó là
ba người duy nhất trong trại mà tôi dám thổ lộ tâm sự.
- Mày vớ vẩn bỏ mẹ! Quyển sổ nhỏ của mày sao chưa đốt mẹ nó đi, c̣n giữ
làm ǵ trong người? Mày chép cục c... ǵ trong đó vậy? Không phải là kế
hoạch Bravo của chúng ta chứ?!
Tôi nhỏ nhẹ đáp lại cơn bực bội của Tiến:
- Đời nào tao lại ghi cái đó! Chỉ có mấy bài thơ!
Tiến gắt:
- Thơ cái con c...! Thơ là linh hồn lẩm cẩm của mày! Thôi đưa cái linh hồn
ấy cho tao giữ!
Tiến toét miệng cười.
Tôi giao cho Tiến cuốn sổ, Tiến cười:
- Tao phải dấu thơ mày dưới háng!
Quyển sổ mỏng nhỏ tôi viết chữ li ti như con kiến vào những lúc lang thang
một ḿnh trên núi cao với mẫu bút ch́ c̣n dấu được. Đương th́ bảo tôi:
- Cậu là cái đinh của Đặng Quang Ba, cậu phải hết sức cẩn thận, ráng nhẫn
nhịn!
Đặng Quang Ba là tên quản giáo cực kỳ gian ác. Ngày hôm sau cũng không
thấy ǵ, ngày sau nữa th́ cả trại được lệnh sửa soạn chuyển trại, lệnh rất
chi tiết, căn dặn trại viên đừng bỏ sót đồ đạc, v́ khi ra khỏi trại th́
không thể trở vào khi trại đă bàn giao cho ban chỉ huy mới của một trại di
chuyển từ Thanh Hóa đến, v́..... Tôi suy nghĩ rất lung, chưa bao giờ chúng
tôi được báo trước bất cứ một cuộc chuyển trại nào, vậy th́ họ muốn ǵ, do
đó, tôi chỉ sửa soạn mang theo số đồ đạc cần dùng. Quả thật, ngày hôm sau,
từng đội ra khỏi trại, đến từng nơi khác nhau, và bắt đầu cuộc kiểm
nghiệm. Tất cả cởi bỏ hết quần áo, xổ tung hết đồ đạc, xét từng miếng giấy
thuốc lá, từng đường tơ kẻ tóc... và v́ thế, tập thơ mỏng của tôi lọt vào
tay quản giáo đội 4.
Tất cả trở về trại, sinh hoạt b́nh thường. Khi bị cật vấn, tuy Tiến khai
là lượm được, nhưng rồi họ cũng t́m ra chủ nhân. Hai ngày trôi qua, đến
lúc này có lo lắng cũng vô ích, tôi b́nh thản chờ đợi... Qua ngày thứ ba,
tôi được lệnh ở nhà “ làm việc”, hai chữ “làm việc” hiền ḥa, thế mà bất
cứ ai bị truyền đạt đều không khỏi lo âu. Người “làm việc” với tôi khoảng
trên 40 tuổi. Y chắc chắn là một cán bộ cấp cao của Đoàn 776, đang cắm cúi
xem tập thơ mỏng của tôi, làm như cố ư không biết tôi đă vào pḥng. Một
lúc sau, y ngửng đầu lên, nh́n tôi trừng trừng. Không hiểu sao tôi bỗng
toét miệng cười. Gương mặt y xám lại khi thấy tôi lại dám cười, nghĩa là
không sợ hăi; đúng ra th́ tôi cũng đổ lỳ, đến đâu th́ đến. Y đập bàn quát:
- A! Anh lại c̣n cười được à! Anh là thằng phản động, phản động trong tư
tưởng, trong lời nói, phản động trong mắt nh́n, phản động trong cả nụ
cười! Hừ! Chuyên chính sẽ nghiền nát anh như cám bụi!
Tôi nh́n thẳng vào mắt y, vẫn giữ nụ cười:
- Vâng, thưa ông! Cám ơn ông! Nghiền làm đôi cũng biến thành cát bụi, thậm
chí không cần nghiền cũng biến thành cát bụi. Nghiền nát ra mất công lắm!
Tôi chờ đợi sự phẫn nộ của y, quát nạt của y, nhưng bỗng dưng tôi thấy y
thoáng bối rối trong mắt, cơn phẫn nộ của y đột ngột giảm xuống, khuôn mặt
y trở lại b́nh thường, nếu không nói là nhu ḥa; giọng y nhỏ nhẹ:
- Anh ngồi đi!
Y chỉ chiếc ghế đặt xa chiếc bàn làm việc:
- Nào, ta làm việc chứ!
Y hỏi thăm tôi về gia đ́nh, tôi nói tôi không nhận được tin tức ǵ về gia
đ́nh cả. Y cười:
- Chắc thư anh viết ướt át quá, vi phạm nội qui qui định nên không được
gởi đi. Chúng tôi cũng là con người, chúng tôi cũng có những cảm xúc giống
như anh, nhưng lúc này, anh phải gạt bỏ mọi t́nh cảm cá nhân mà dồn nỗ lực
vào “sự nghiệp” cải tạo bản thân, và chính sự lao động, rèn luyện trên mọi
khía cạnh là thước đo sự tiến bộ của con người, và cũng chính đó, và chỉ
duy nhứt điều đó anh mới sớm được trở về đoàn tụ với gia đ́nh.
Y bóc gói thuốc Thăng Long mời tôi. Tôi từ chối.
- Thuốc Thăng Long là thuốc ngon nhất của ta đấy, sao anh không hút?
- Chính v́ ngon nhất nên tôi không dám hút!
- À! Anh sợ ghiền nó à! Tôi có th́ hút, không th́ thôi, vả lại lâu lâu mới
được tiêu chuẩn. Anh hút thuốc lào chứ?
- Thưa vâng!
- Thuốc An Thái cũng khá, phải không?
- Thưa, với chúng tôi th́ sao cũng ngon cả!
- Ái chà! “Hút tàn hơi thuốc, gục đầu say! Âm thầm bố dấu đôi ḍng lệ.
Giây phút thần tiên buổi sáng đây.” Anh hay khóc lắm à?
- Vâng, v́ nhớ con. Vả lại cũng tùy lúc.
- Chỉ thế thôi sao?
- Vâng! Chỉ thế!
- Tôi cũng mong là như thế! Chỉ như thế không thôi anh cũng đă bị coi là
không tiến bộ rồi đấy! À này, cái lăo TỮ phản động ấy, anh thấy thế nào?
Cái lăo ngồi đan lát lối bên bờ rừng ấy!
- À, thưa có phải cái lăo già loắt choắt im ĺm như chiếc bóng ấy? Chả bao
giờ y nói năng ǵ, đến cả nh́n chúng tôi y cũng chẳng nh́n, chắc lăo ta
căm thù chúng tôi lắm?
- Ừ, th́ hầu hết nhân dân đều căm thù các anh, trừ những tên phản động.
Không đợi tôi trả lời, y cầm “tập thơ” của tôi giơ lên, nhứ nhứ trước mặt
tôi. Tôi cũng giả bộ vui mừng được nh́n thấy nó. Y nh́n tôi đăm đăm:
- Anh nhận ra nó chứ?
- Thưa vâng! Tôi đánh rơi hơn nửa tháng, tôi t́m măi mà không thấy.
- Những bài thơ này anh nghĩ thế nào?
- Thưa ông...
Y giơ tay:
- Gọi tôi là cán bộ!
- Vâng, thưa ông cán bộ...
Y vừa thoáng vẻ hài ḷng, vừa làm ra vẻ khó chịu:
- Thôi được, anh nói tiếp đi!
- Tôi vẫn phải được đánh giá là phải cải tạo để trở thành con người. Vậy
th́ tôi đang tiến bộ, v́ chỉ con người mới biết đau buồn, thương nhớ. Nụ
cười, tiếng khóc là nét đặc thù mà chỉ con người mới có được!
- Được, nhưng anh phải nhớ rằng anh đang là ai! Thương thương, nhớ nhớ, vợ
vợ, con con... là tiêu tan ư chí cải tạo. Nếu chúng tôi cũng nhớ thương,
rên rỉ... th́ làm sao đánh đuổi được hai đế quốc sừng sỏ...
Tôi chen vào:
- Thưa ba đế quốc đấy ạ!
Y nh́n tôi đăm đăm:
- Đế quốc nào nữa?
- Đế quốc Tàu phù!
Y cau mày. Tôi chịu đựng cái nh́n của y. Bất chợt y hỏi:
- Anh biết điều ǵ? Ai cho anh biết?
- Tôi có biết ǵ đâu! Với tôi, từ quá khứ, hiện tại và tương lai, bọn Tầu
luôn luôn là một tên đế quốc, chẳng bao giờ chúng từ bỏ ư đồ xâm lược đất
nước ta.
Y nhắm mắt lại, rất lâu, dường như y suy nghĩ lung lắm, một lát, y mở mắt
và đầu se sẽ gật gù:
- Hôm nay anh có thể về. Anh báo với cán bộ quản giáo cho anh nghỉ ba ngày
để làm việc, bảo tôi nói thế.
Những ngày sau, cường độ gay gắt của y đột nhiên giảm xuống, tôi không
hiểu tại sao, măi sau này tôi mới hiểu ra rằng thời điểm mà tôi trả lời
viên cán bộ đó, đúng vào lúc biên giới Hoa Việt đang ở trong t́nh trạng
căng thẳng. Buối chiều ngày thứ ba, vừa trọn ba ngày “làm việc” với tôi,
thái độ của y hoàn toàn thay đổi. Tôi không thể tin vào nhận xét của ḿnh
về thái độ của y. “Đừng bao giờ nhận xét người qua hiện tượng mà phải xét
vào bản chất”, tôi luôn luôn, và cho đến bây giờ, vẫn nhớ câu nói này của
những người cộng sản.
Thấy tôi vẫn dè chừng, y mỉm cười quan sát:
- Anh giữ thái độ dè chừng ấy là đúng. Với chúng tôi, những người cộng
sản, không bao giờ tin vào những hiện tượng, nhưng bản chất th́ không bao
giờ thay đổi, hay nói đúng hơn, phải luôn luôn cảnh giác trước mọi hiện
tượng. Xum xoe, xu nịnh, bợ đỡ... chỉ là những hiện tượng hầu đánh lừa
người khác, làm sao chúng tôi có thể tin được những hạng người như thế,
những người nói một đàng, làm một nẻo. Cải tạo chỉ là cách nói, chúng tôi
biết thừa đi rằng chẳng bao giờ có thể cải tạo nổi các anh, thế nhưng
chúng tôi vẫn xử dụng nó, một thứ trả thù, đày đọa, tiêu diệt dần ṃn được
che đậy bằng ngôn từ. Mọi người đều nói giống nhau rằng “tôi hoàn toàn tin
tưởng vào đường lối lănh đạo của đảng và chính sách khoan hồng của nhà
nước”. Thế nhưng có bao nhiêu người tin như thế - không một ai - kể cả
những người khởi xướng việc áp đặt niềm tin ấy. Chỉ có anh, anh sống thật
với ư nghĩ của ḿnh, thực chất, đó là điều tốt. Thế nhưng, tôi khuyên anh
một điều, muốn tồn tại dưới chế độ này, anh phải nói như thật những điều
anh biết là không thật, và giả tin vào những điều anh không hề tin. Anh có
quyền tự do suy nghĩ, v́ chẳng ai thần thánh ǵ mà đọc được ư nghĩ riêng
tư của anh, nhưng anh không được phép nói lên những ư nghĩ ấy với bất cứ
ai, ngay cả với chính ḿnh!
- Vậy th́ hóa ra tất cả đều lừa người và dối ḿnh?
- Th́ đúng như vậy! Và đó là con đường để tồn tại.
Tôi cau mày hỏi y:
- Vậy th́ làm sao ông dám nói thật với tôi ư nghĩ của chính ông?
- Có ǵ lạ đâu anh bạn! V́ tôi biết anh không dám nói lại với bất cứ ai
điều này, nhất là lại nói về tôi, một đại tá quân đội nhân dân, một đảng
viên đảng CSVN hơn 20 tuổi đảng, một người khét tiếng về mặt chuyên chính
vô sản, một chính ủy có toàn quyền mọi quyết định về mặt chính trị. Anh
hiểu rồi chứ?
Tôi cúi đầu im lặng, v́ không biết nói ǵ nữa, không dám nói ǵ nữa. Tiếng
nói của y bỗng nhỏ hơn:
- Tôi đọc thơ của anh, quả thật những vần thơ đă làm tôi xúc động, những
vần thơ đích thực là thơ mà đă hơn 30 năm tôi không được đọc, những vần
thơ mang tính người đích thực. Tuy thế, tôi không thể trả lại anh tập thơ
này, v́ nó sẽ trở thành tai họa cho anh. Tôi tin rằng anh có thừa trí nhớ
để viết thơ trong óc của chính anh.
Y đưa bao Thăng Long mời tôi:
- Anh hăy dùng điếu thuốc này, của một con người mời một con người.
Tôi đỡ lấy điếu thuốc lá và châm lửa từ chiếc bật lửa của y. Hơi thuốc
thấm vào người tôi ngọt ngào hay là bởi những điều khác? Tôi thầm hỏi.
Điếu thuốc vừa tàn, gương mặt y trở lại lạnh lùng:
- Anh có thể về đội, tiếp tục lao động. Đảng luôn luôn khoan dung đối với
những người lầm đường như anh, biết tội lỗi, phấn đấu cải tạo để sớm trở
thành công dân lương thiện.
Y giơ tay xiết chặt tay tôi, bàn tay ấm nóng, nhưng khuôn mặt và đôi mắt
lạnh lẽo như gió bấc.
Tôi không chào y, lặng lẽ bước ra khỏi cửa, lần từ bậc thềm, đếm được 39
bậc, một sự trùng hợp ngẫu nhiên với con số 39 điều nội qui qui định của
trại mà chúng tôi phải học thuộc ḷng.
(C̣n tiếp
phần 3)
|