ĐƯỢC – MẤT của Giáo Hội sau 33 năm chủ trương đối thoại Việt Nam - Vatican

 

 

Những ngày qua, thông tin Việt Nam và Vatican, về cơ bản, đă đạt được thỏa thuận theo đó “Hà Nội sẽ cho phép Vatican có một Đại diện Thường trú tại Việt Nam” làm nức ḷng nhiều tín hữu Việt Nam. Thỏa thuận này có thể sẽ được chính thức công bố nhân chuyến viếng thăm Vatican của ông Chủ tịch nước Vơ Văn Thưởng vào cuối tháng Bảy này, từ ngày 23-28/7/2023.

 

Tuy nhiên, cần biết rằng, để đạt được thỏa thuận này, Ṭa thánh đă phải kiên tŕ theo đuổi đường lối “đối thoại” với chính quyền Việt Nam suốt 33 năm qua, chấp nhận chạy theo chính sách ngoại giao “đu dây”, “nhỏ giọt” của nhà cầm quyền Việt Nam, v́ lợi ích của đảng Cộng sản Việt Nam nhiều hơn là của người dân Việt Nam.

 

 

NHỮNG CUỘC GẶP CHÍNH THỨC

 

Năm 1989, chứng kiến Đông Âu sụp đổ dây chuyền, nhà cầm quyền Hà Nội, sau một số năm mở cửa về Kinh tế và để tránh sụp đổ, đă nghĩ tới việc tranh thủ sự ủng hộ của Vatican nên đă chấp thuận mở cửa tiếp phái đoàn Ṭa Thánh do Đức Hồng y Roger Etchégaray – khi đó đang là Chủ tịch Hội đồng Công lư và Ḥa b́nh của Ṭa Thánh, đại diện Ṭa Thánh thực hiện chuyến thăm mục vụ tại Việt Nam từ ngày 01 đến ngày 13 tháng Bảy.

 

Chuyến viếng thăm này được coi là cột mốc đánh dấu, và là khởi đầu cho tiến tŕnh “đối thoại” tiến tới việc b́nh thường hóa quan hệ giữa Việt Nam và Vatican đă bị cắt đứt từ năm 1975.

 

Một năm sau đó, ngày 07 tháng 11 năm 1990, Đức Hồng y Etchégaray dẫn đầu phái đoàn Ṭa thánh, gồm Đức ông Claudio Celli, Thứ trưởng Bộ ngoại giao và Đức ông Barnabé Nguyễn Văn Phương, thuộc Bộ Truyền giáo, đến Việt Nam để “chính thức làm việc với chính phủ Việt Nam”. Với chuyến viếng thăm chính thức này, hai bên bắt đầu nối lại các tiếp xúc nhằm tiến tới việc thiết lập quan hệ ngoại giao. Tại cuộc gặp, hai bên đă cùng kư văn kiện thỏa thuận:

 

“Mọi vấn đề liên quan đến Giáo hội Công giáo Việt Nam, Ṭa thánh sẽ thông báo cho chính phủ và sau khi có sự thỏa thuận của Chính phủ Việt Nam, th́ Ṭa thánh mới ra quyết định. Việc này bao gồm các chủ trương của Ṭa thánh, việc phong chức Hồng y, Giám mục, Giám quản Tông ṭa và các việc khác hai bên cùng quan tâm. Khi hai bên có ư kiến khác nhau th́ sẽ gặp nhau trực tiếp để bàn bạc.”( Trích trả lời phỏng vấn ông Vũ Quang – trưởng ban Tôn giáo Chính phủ, trả lời TTXVN và Báo Đại Đoàn Kết, tháng 3 năm 1994.)

 

Thỏa thuận bị coi là “vội vă” này đă đặt Vatican vào vị thế “đă rồi” và phải “chạy theo” chính sách ngoại giao của nhà cầm quyền Hà Nội suốt 33 năm qua.

 

Trong thực tế, kể từ cuộc gặp chính thức đầu tiên này, cho tới nay, hai bên đă tổ chức mười bảy cuộc gặp chính thức (từ năm 1990 đến năm 2009) và mười cuộc họp của Tổ công tác Hỗn hợp giữa Ṭa thánh và Vatican để bàn về việc “thiết lập quan hệ ngoại giao”; đó là chưa kể các cuộc viếng thăm của các vị lănh đạo cao cấp của Ṭa Thánh đến Việt Nam vào các dịp lễ lớn của Giáo hội Việt Nam, như  Đức Hồng y Crescenzio Sepe đến thăm Việt Nam và phong chức cho 57 tân linh mục thuộc Tổng giáo phận Hà Nội (29/11/2005), cuộc viếng thăm của Đức Hồng y Ivan Dias, Bộ trưởng Bộ loan báo Tin mừng cho các Dân tộc vào dịp Năm thánh 2010, cuộc thăm viếng của Đức Hồng y Fernando Filoni, Bộ trưởng Bộ loan báo Tin mừng cho các Dân tộc, từ ngày 20 đến ngày 25 tháng Giêng năm 2015, hay cuộc viếng thăm của Đức Hồng y Reinhard Marx, Tổng Giám mục Giáo phận Munich, Chủ tịch Hội đồng Giám mục Đức và là một trong tám vị cố vấn cho Đức thánh cha Phanxicô, từ ngày 8 đến 17 tháng Giêng năm 2016; đổi lại, phía Việt Nam, cả bốn vị trí lănh đạo chủ chốt từ Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng (gặp ngày 23/1/2013), Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng (ngày 18/10/2014), Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết (ngày 11/12/2009) và Trần Đại Quang (ngày 23/11/2016), Chủ tịch quốc hội Nguyễn Sinh Hùng (ngày 22/3/2014) đều đă đến Vatican và đă được các Đức Giáo hoàng đón tiếp trọng thị bằng nghi thức đón tiếp các nguyên thủ quốc gia. 

 

Mặc dù vậy, kết quả của một quá tŕnh dài tốn nhiều công sức “đối thoại” cũng chỉ là những “thỏa thuận” một cách “nhỏ giọt” mà quyết định cuối cùng vẫn là chính quyền Việt Nam “cho phép Ṭa thánh” mới được phép cử đại diện của Ṭa Thánh đến Việt Nam.

 

 

TỪ ĐẠI DIỆN T̉A THÁNH KHÔNG THƯỜNG TRÚ ĐẾN THƯỜNG TRÚ 

 

Thực tế, phải sau 17 cuộc gặp chính thức kéo dài từ năm 1990 đến năm 2009, sau hai lần làm việc chung của Tổ Công tác Hỗn hợp giữa Việt Nam – Vatican và sau chuyến viếng thăm Vatican của ông Nguyễn Minh Triết, Chủ tịch nước ngày 11/12/2009, đặc biệt là sau những phản kháng dữ dội của Giáo dân Tổng giáo phận Hà Nội trong vụ Ṭa khâm sứ - giáo xứ Thái Hà, hai bên mới bước đầu đi tới thỏa thuận “Vatican được phép cử Đại diện” nhưng không Thường trú tại Việt Nam. 

 

Ngày 13 tháng 01 năm 2011, Đức Giáo hoàng Bênêđíctô XVI đă bổ nhiệm Đức Tổng Giám mục Leopoldo Girelli - Sứ thần Ṭa Thánh tại Singapore, Malaysia, Brunei kiêm chức Đặc phái viên không thường trú cho Ṭa thánh tại Việt Nam.

 

Như vậy, phải mất 20 năm “đối thoại” và phải trả nhiều giá đắt, kể cả việc loại bỏ Đức Tổng Giuse Ngô Quang Kiệt (ngày 13/5/2010) ra khỏi chức vụ Tổng Giám mục Tổng Giáo phận Hà Nội, Ṭa thánh mới được phép “cử Đại diện” nhưng không được thường trú tại Việt Nam và phải mất thêm 13 năm để nâng cấp “mối quan hệ ngoại giao” giữa Ṭa Thánh và Việt Nam từ cấp độ “Đại diện không thường trú” thành “Thường trú”, với điều kiện “Ṭa Thánh không được đ̣i lại Ṭa Khâm sứ” mà phải chuyển Văn pḥng Đại diện đi nơi khác. Ngoài ra, nhà cầm quyền Việt Nam phải được duyệt quy chế hoạt động của Văn Pḥng Đại diện của Ṭa Thánh.

 

 

ĐƯỢC – MẤT CỦA GIÁO HỘI SAU 33 NĂM ĐỐI THOẠI

 

Dĩ nhiên, không thể đánh giá một sự kiện kéo dài ba mươi ba năm và luôn “bí ẩn” chỉ trong một bài viết ngắn. 

 

Tuy nhiên, điều dễ nhận thấy và là điểm mấu chốt, đó là để “được phép cử một Đại diện Ṭa Thánh thường trú tại Việt Nam” Giáo hội đă phải trả giá rất nhiều, đặc biệt phải hy sinh đặc quyền bổ nhiệm các giám mục được qui định tại Điều 377, khoản 5, trong Bộ giáo luật, qui định: “Từ nay về sau, không được cho chính quyền dân sự quyền lợi và đặc ân bầu cử, bổ nhiệm, đề cử hoặc chỉ định các Giám mục”.

 

Theo đó, với  ”Giáo luật hiện hành, việc bổ nhiệm giám mục được thực hiện theo tiến tŕnh thông thường sau đây: Khi có nhu cầu, vị Hồng y hoặc Giám mục giáo phận sẽ gửi lên Ṭa Thánh Vatican một danh sách gồm ba ứng viên được coi là xứng đáng nhất để đảm nhận chức vụ này. Các cơ quan hữu trách của Ṭa Thánh sẽ sử dụng nhiều nguồn thông tin khác nhau để thẩm định về mỗi ứng viên. Tất cả tiến tŕnh tham khảo và “điều tra” này hoàn toàn được bảo mật. Nếu không chấp nhận cả ba ứng viên được đề cử này th́ Ṭa Thánh sẽ trả hồ sơ về cho giáo phận. Nếu t́m được ứng viên thích hợp, Ṭa Thánh sẽ thông báo danh tánh người được chọn cho giáo phận và yêu cầu bản quyền thông báo quyết định của Ṭa Thánh cho người được đề cử, đồng thời yêu cầu vị này cho biết ư kiến. Nếu ứng viên trả lời chấp thuận, Ṭa Thánh sẽ tiến hành thủ tục cần thiết để Đức Thánh Cha chính thức kư tự sắc bổ nhiệm. Ṭa Thánh cũng quy định ngày công bố bổ nhiệm thư, đồng thời báo cho giáo phận và tiến chức biết ngày đó. Tại Việt Nam, tiến tŕnh bổ nhiệm phức tạp và rắc rối hơn. Sau khi t́m được ứng viên thích hợp, Ṭa Thánh sẽ thông báo danh tánh ứng viên này cho Nhà nước để tham khảo ư kiến. Theo thỏa thuận hiện nay, Nhà nước phải cho biết ư kiến trong khoảng thời gian mà hai bên đă qui định. Trên thực tế, có những trường hợp Nhà nước trả lời nhanh chóng khoảng vài ba tháng; có những trường hợp khác đă triển hạn nhiều lần và cũng có những trường hợp Nhà nước không chấp thuận người được tiến cử. Sau khi nhận được trả lời đồng thuận của Nhà nước, Ṭa Thánh mới thông báo cho giáo phận và tiếp tục những thủ tục cần thiết khác. Khi báo tin cho giáo phận về ngày công bố bổ nhiệm thư th́ Ṭa Thánh cũng báo tin cho một vài cơ quan Nhà nước.” (Đức Giám mục Phaolô Nguyễn Thái Hợp, trả lời phỏng vấn trang Web HĐGM Việt Nam, ngày 28/6/2010 (x. http://hdgmvietnam.org/tan-giam-muc-Phaolô-nguyen-thai-hop-tra-loi-phong-van-cua-trang-tin-dien-tu-hoi-dong-giam-muc-viet-nam-whd/1932.63.8.aspx). 

 

Nói một cách ngắn gọn, với thỏa thuận này, th́ “Nhà nước không có quyền đề cử một giám mục, nhưng họ có quyền từ chối một vụ bổ nhiệm.”

 

Trong thực tế, với việc hy sinh đặc quyền bổ nhiệm Giám mục, Giáo hội đă cho phép nhà cầm quyền cộng sản xen vào công việc nội bộ, nhất là nắm quyền chủ động trong công việc quan yếu nhất là chọn người lănh đạo Giáo hội, điều đó không chỉ làm cho Giáo hội bị động, dễ bị kiểm soát, làm mất đi những năng động thừa sai, mà c̣n chấp nhận đánh đổi thứ quyền thiêng liêng nhất của con người là quyền tự do tôn giáo để đổi lấy một “t́nh hữu nghị viển vông”.

 

Việc “Ṭa thánh được phép cử một vị Đại diện Thường trú” xét về phương diện ngoại giao, hai bên mới chỉ đạt được thỏa thuận ở cấp độ nhỏ nhất, theo đó, vị Đại diện Thường trú chỉ có vai tṛ liên lạc giữa Ṭa Thánh và nước sở tại về phương diện phụng tự. 

 

Nói cách khác, tiến tŕnh bang giao Vatican – Việt Nam vẫn chưa có ǵ. Bao lâu, Ṭa Thánh chưa có vị Sứ Thần Ṭa Thánh (đại sứ Ṭa thánh) tại Việt Nam, th́ tiếng tŕnh bang giao vẫn chưa xong. Trong khi, với chính sách ngoại giao “đu giây”, “nhỏ giọt” như hiện nay, có lẽ, Ṭa thánh sẽ c̣n phải “mất nhiều”, và không biết tới bao giờ hai bên mới có thể “thiết lập quan hệ ngoại giao” trong khi điều quan trọng nhất, là quyền tự do tôn giáo th́ Ṭa Thánh đă chính thức chối từ. 

 

Nh́n tổng thể, trong suốt 33 năm Ṭa Thánh chủ trương hy sinh các đặc quyền để “đối thoại”, với mong ước thiết lập bang giao Việt – Vatican, th́ có vẻ như, chỉ có Vatican mong, c̣n Việt Nam chưa bao giờ muốn, trừ khi Trung cộng bật đèn xanh!

 

 

20/7/2023

Lm. Nguyễn Ngọc Nam Phong, C.Ss.R

 

 

 

Tin Tức - B́nh Luận     Vinh Danh QLVNCH     Audio Files     Tham Khảo     Văn Học Nghệ Thuật     Trang Chính