|
Quảng Nam hay căi
Lê Thứ Lang
Không biết chính xác được điểm xuất phát, nhưng suốt một dọc dài các tỉnh Nam, Ngăi, B́nh, Phú, Quảng Trị, Thừa Thiên, từ xưa đến nay vẫn hay phổ biến câu phương ngôn:
Quảng Nam hay căi Quảng Ngăi hay co...
Mới nghe qua “Quảng Nam hay căi” chỉ là một câu nói vui, thực ra “nó” làm phiền dân Quảng Nam chúng tôi không phải là ít.
Đoạn trường ai có qua cầu mới hay.
Trong các cuộc họp mặt nói chuyện tào lao lúc trà dư tửu hậu, hay trong các hội nghị nghiêm chỉnh có cờ xí, bục thuyết tŕnh v.v..hễ cứ người phát biểu nói giọng Quảng Nam th́ y như rằng luôn luôn bị phán một câu:
Hồi mới qua Dallas đây được ít tháng, anh em tụi tôi dự định thành lập một cái hội chi đó để thỉnh thoảng gặp gỡ, an ủi, giúp đỡ nhau giữa những người cùng cảnh ngộ mới chân ướt chân ráo đến Mỹ.
Trong buổi họp sơ thảo điều lệ hội, một ông bạn tôi, người “Bắc Kỳ” 100%, nhưng vào sống ở Quảng Nam từ hồi 9, 10 tuổi, làm việc ở Quảng Nam, lấy vợ đẻ con ở Quảng Nam, thậm chí ở tù "cải tạo" của Việt cộng cũng Quảng Nam luôn, ông bạn này đề nghị là nên thu nguyệt liễm hay niên liễm của hội viên để hội có chút quỹ điều hành công việc lại vừa có ư nghĩa là những người đóng nguyệt liễm là hội viên chính thức của hội – Ư kiến cũng không sai quấy lắm, ấy thế mà một cadidat chủ tịch Hội, cũng là một anh Quảng Nam “Origine” phang cho một câu:
Ác chưa! Đúng là “kê một cái tủ đứng” vô họng người phát biểu. C̣n chi nữa mà “ngôn”!
- Thôi đi, dân Quảng các anh cứ “théc méc”. “Théc méc” hoài ai chịu cho nổi!
Bực quá, Phan tiên sinh “căi” lại bằng mấy bài trên báo, ông tướng phải vội vàng công khai xin lỗi.
Rứa đó, “Quảng Nam hay căi” nó “hành” tụi tôi không phải là ít.
“Căi” có phải là đặc tính của người Quảng Nam không?
Cái này cũng cần phải thảo luận, nhưng theo tôi th́ tùy loại “căi”.
Tôi phân biệt hai loại căi khác nhau mà tôi tạm đặt là “căi tiêu cực” và “căi tích cực”.
Căi tiêu cực: tuy mang tiếng là tiêu cực nhưng người tham gia loại căi này lại có thái độ căi rất tích cực: phùng mang trợn mắt, lên tay xuống ngón, sùi bọt mép, nổi gân cổ, đỏ mặt tía tai… căi để giành cái hơn về cho ḿnh, không cần lẽ phải, không cần sự thật.. bất cần, bất cần miễn người đối thoại câm miệng là được. Kết quả của loại căi này là vô tích sự, không đem lại sự thật, không đem lại lẽ phải, không giải quyết được ǵ hết, có khi c̣n u đầu, sứt trán, tốn tiền thuốc, tiền “bail” – nghĩa là một kết quả rất tiêu cực nên gọi là căi tiêu cực.
Xin nêu một ví dụ: Tôi có ông bạn khá thân, học với nhau từ 9, 10 tuổi. Mọi mặt, hai đứa tôi đều sàn sàn như nhau: tôi thi trung học đệ nhất cấp 5 lần mới đậu, th́ ông ấy thi 4 lần. Tôi mang cái lon “cánh gà” (trung sĩ) 4 năm th́ ông ấy cũng 4 năm mới được 3 chữ V. Tôi được 15 chữ tiếng Anh th́ ông ấy được 16 chữ. Tôi qua mỹ HO 10 th́ ông ấy HO 9 trước tôi 1 tháng… đại khái là như nhau, cá mè một lứa. Chỉ khác chút xíu là ông bạn tôi có vài bà chị qua Mỹ từ năm 1975 và do đó có vài đứa cháu nghe đâu là bác sĩ, kỹ sư hay tốt nghiệp đại học Oklahoma chi đó. Ấy thế mà mọi thứ ǵ dính dáng đến Mỹ, ông bạn nầy nhất định phải hơn hẳn tụi tôi, chỉ bằng hoặc thua các ông tiến sĩ thực thụ đậu ở Mỹ này thôi.
Ví dụ:
- Th́ cái Ford 89 đó! - Rồi! Hư bộ “sạc” đó. Mua bộ mới đi! - Trời ơi! Tôi mua bộ sạc mới, cách đây một tuần chứ mấy! - Ông cứ căi. Đă không biết th́ phải im nghe! Thằng cháu tôi là kỹ sư mà tôi lại không biết hơn ông sao?
Ông bạn khốn khổ của tôi đi mua một bộ “sạc” khác mới toanh, h́ hục ráp vào và xe vẫn… tắc tịt. Đành kéo ra shop, tốn thêm gần 200 đồng nữa xe mới chịu nổ.
Một lần khác: - Này, sao thằng cháu tôi bảo lănh vợ con nó gần 4 năm rồi mà vẫn không có kết quả? - Trời ơi! Dốt quá! một năm thôi. Đó là luật. - Tôi chưa thấy có người nào bảo lănh một năm mà… - Cũng cứ căi! Cháu tôi nó làm ở ṭa đại sứ Mỹ tại Bangkok chẳng lẽ tôi không biết hơn ông à? Vợ chồng là ưu tiên 1, ông rơ chưa? Đă không biết lại hay căi…
Một lần khác nữa: - Này, hôm qua thằng chủ nó hỏi ai có test 1 th́ đưa tay. Ông chưa qua test 1 sao đưa tay? - Dốt quá ông ơi! Để tôi giải thích cho mà nghe. Chữ “tec” nó nói là “technician” nói tắt. Ḿnh là technician 1 th́ phải đưa tay chớ.
- Sai! Mấy thằng Mỹ làm với ḿnh cũng là technician 1 hết sao nó không đưa
tay? - Bậy, tụi nó cũng tech 1 hết. Vào một lần với tụi ḿnh, chính tôi coi bảng tên nó mà! - Trời ơi! Dốt ơi là dốt! Ông qua Mỹ sau tôi làm sao ông nghe tiếng Mỹ bằng tôi được? Lại nữa, con cháu tôi là bác sĩ, ông hiểu chưa?
Ấy, đă giở cái “chiêu” đó ra th́ không hiểu cũng phải ráng mà hiểu. C̣n “théc méc” vào đâu được nữa!
Nhưng trong các cuộc “thảo loạn” kiểu này mà bạn ngồi im, không có ư kiến th́ cũng không được. Bạn có thể bị chụp mũ là khinh người, là ngạo mạn, là v.v.. Gặp loại căi tiêu cực này, thái độ nào của bạn cũng “kẹt” hết. Chỉ có một cách “kính nhi viễn chi” là thượng sách.
Cũng may, loại “căi tiêu cực” này th́ ở đâu cũng có, chẳng riêng ǵ Quảng Nam. Bằng cớ: miền Bắc có từ “căi chày căi cối” hay “căi bựa”.
Miền Nam có từ “căi bạt mạng” hay “căi hoảng căi tiều”… để chỉ loại căi ẩu này.
Căi tích cực: đây là loại căi của những người tích cực. Những người muốn làm sáng tỏ một vấn đề, muốn bảo vệ chân lư hoặc bảo vệ những cái ḿnh cho là đúng. Loại căi này biểu hiện bằng nhiều cách: một ư kiến xây dựng, một bài báo ngắn, một bài tham luận dài, nhiều khi chỉ căi bằng một thái độ, một cử chỉ không lời, hoặc một câu nói bóng gió.
“Phong thái căi” của loại căi này thường rất tiêu cực tức là không phùng mang trợn mắt, không sùi bọt mồm bọt miếng.. nhưng kết quả lại rất tích cực v́ làm sáng tỏ được một vấn đề, làm nổi lên lẽ phải, tức là dùng nhiều cách để bảo vệ và phát huy chân lư.
Quảng Nam mang tiếng là hay căi, tôi nghĩ, chính loại này. Nó thể hiện tính ngang bướng. Hay nói văn hoa, đao to búa lớn một chút: nó thể hiện tính khẳng khái bất khuất, nghe điều chướng tai, thấy điều gai mắt, không chịu được, phải bày tỏ ư kiến, dù cái chướng tai gai mắt đó xuất phát từ những kẻ có quyền thế bao nhiêu đi nữa cũng không kiêng nể, e dè.
Khẳng khái bất khuất là đức tính chung của người Việt Nam từ Nam chí Bắc, nhưng loại căi tích cực này th́ ở Quảng Nam thấy rất nhiều.
Chẳng hạn bữa tiệc thịt chó của Tiểu Phủ Sứ Ông Ích Khiêm.
Cử nhân vơ Ông Ích Khiêm, người làng Phong Lệ, Ḥa Vang, Quảng Nam, được phong Tiểu Phủ Sứ v́ có công b́nh định mọi Thạch Bích, Quảng Ngăi. Là một ông quan vơ ngay thẳng, cang trực, Ông Ích Khiêm bị nhiều vị ô lại trong triều đố kỵ. Nhân một dịp tất niên, Ông Ích Khiêm thết các vị đại thần một bữa tiệc thịt chó cực ngon. Toàn thợ thịt chó thứ “xịn”, nấu rất khéo, các quan ăn đă đời mà vẫn chưa biết là món ǵ.
No say rồi, các đại thần thân mật hỏi Ông Ích Khiêm: - Hôm nay quan Tiểu đăi tụi tôi món ǵ mà ngon quá rứa?
Cụ Tiểu cười cười, nhũn nhặn thưa: - Dạ bẩm các quan, cũng những món thường thôi!
Hỏi năm lần bảy lượt cụ Tiểu mới rụt rè đáp: - Dạ bẩm, mâm lớn, mâm nhỏ, từ trên xuống dưới toàn là chó hết.
Các quan giận đỏ mặt.
Ông Ích Khiêm c̣n dặn người nhà không được mang thức uống ra. Phải đợi các quan khát đến ră họng và phải đợi gọi đến lần thứ 5, gia đ́nh mới tà tà dâng trà giải khát. Vừa thấy người nhà mang thức uống ra, Ông Ích Khiêm lấy roi quất túi bụi, vừa quất, vừa mắng: - Tụi bây đúng là một bầy chó, lo ăn mà chẳng lo chi NƯỚC hết.
Đó là kiểu căi của một ông quan vơ.
C̣n như cụ Trần Quư Cáp.
Lúc đang làm đốc học Khánh Ḥa, cụ Trần tham gia phong trào “cự xâu kháng thuế” của nông dân Nam-Ngăi-B́nh-Phú cùng với các cụ Phan Chu Trinh, Huỳnh Thúc Kháng.
Rơ ràng là ba cụ đă tổ chức và điều hành một cuộc “căi lộn” vĩ đại chống lại chính sách xâu thuế của thực dân Pháp và triều đ́nh Huế chớ c̣n chi nữa.
V́ vậy, triều đ́nh ra lệnh cho Tuần vũ Khánh Ḥa (tên Q.) điều tra thẩm vấn cụ Trần.
Q. xuất thân là một anh thông ngôn cho Pháp được quan thầy nâng đỡ ḅ lên làm tuần vũ Khánh Ḥa, thượng cấp của Tiến Sĩ Trần Quư Cáp. Trong cuộc thẩm vấn Q. nói với cụ Trần: - Ông coi chừng! Tôi cách cái chức Đốc Học của ông đó! Cụ Trần cười nhạt nhưng lễ phép thưa: - Quan lớn cách được cái đốc học của tôi chớ làm sao cách cái tiến sĩ của tôi được?
Đem cái tiến sĩ đọ với bằng thông ngôn nịnh bợ của tuần vũ Q. cụ Trần c̣n ngụ thêm một ư nữa: Quan lớn cách cái đốc học của tôi được, thậm chí cả mạng sống của tôi quan lớn cách luôn cũng dễ, nhưng tấm ḷng của tôi đối với dân tôi, đối với nước tôi th́ quan lớn, và ngay cả quan thầy của quan lớn nữa, làm sao có thể cách đi được?
Chân lư đă được phát huy bằng một câu nói ngắn, gọn, đơn giản và dễ hiểu quá chừng.
Và ở Quảng Nam, một tay căi tiêu biểu nổi danh khắp nước là nhà văn Phan Khôi, cây bút cộc trụ của nhóm Nhân Văn Giai Phẩm ở Hà Nội những năm 1956-1957.
Đă có một thời, trên làng văn, làng báo từ Nam chí Bắc xuất hiện cụm từ “Lư luận Phan Khôi” để khen ngợi những bài văn, bài báo đanh thép rành mạch, khúc chiết của bất cứ người viết nào.
Quư vị hiện nay đang ở tuổi “cổ lai hy” chắc hẳn không thể nào quên được phong trào sùng bái, tôn thờ truyện Kiều do cụ Thượng Phạm Quỳnh chủ xướng và cổ xúy. Tập Kiều, vịnh Kiều, diễn thuyết về Kiều… thậm chí cụ Thượng Phạm c̣n nói một câu để đời: “Truyện Kiều c̣n tiếng, tiếng ta c̣n; tiếng ta c̣n, nước ta c̣n!”.
Ai chả biết truyện Kiều là một danh tác bất hủ của Văn Học Việt Nam? Nhưng h́nh như ư của cụ Thượng Phạm là muốn tầng lớp thanh niên trí thức hăy quên thực trạng mất nước lúc đó để chỉ lo chuyên tâm ca ngợi, sùng bái truyện Kiều mà thôi. Thâm ư đó bị cụ Huỳnh Thúc Kháng và cụ Ngô Đức Kế cực luận rằng một cái nhà mà móng đă lún, mái dột, cột xiêu th́ đem cây kiểng, non bộ, hoành phi, câu đối chưng lên, liệu có thể cứu cái nạn khỏi đổ được không? Cụ Thượng Phạm đă sử dụng một phương sách khá hay để đáp lại các bài công kích của Thanh Nghị. Đó là phương sách “vô chiêu thắng hữu chiêu”: im lặng không trả lời. Rơ ràng hai cụ Huỳnh, Ngô đă xuất chiêu đánh vào một bức tường bằng… không khí.
Đến đây, nhà văn Phan Khôi lại phải ra tay hóa giải chiêu thức vô chiêu của cụ Phạm Quỳnh, ông viết một bài nhan đề “Các nhà học phiệt” phân tích thật kỹ thái độ im lặng của cụ Thượng Phạm. Ông đưa ra hai lư do giải thích sự lặng thinh của cụ Thượng:
- Lư do thứ 1: cụ Thượng khinh cụ Huỳnh và cụ Ngô mà không thèm trả
lời.
Rồi ông phân tích thật kỹ lư do thứ nhất để dẫn tới kết luận là cụ Phạm Quỳnh không thể và không dám khinh cụ Huỳnh và Ngô, bởi lẽ, xét về mọi phương diện, cụ Thượng chỉ thua hoặc bằng hai cụ Ngô, Huỳnh mà thôi.
Cụ Phan không nói ǵ đến lư do thứ 2, nhưng ai đọc “Các nhà học phiệt” cũng hiểu ngay rằng sở dĩ cụ Thượng Phạm không trả lời chính v́ lư do thứ 2: BÍ !
“Vô chiêu” bị hóa giải ngay. Cụ Phạm Thượng viết một bài trần t́nh đăng trên Nam Phong Tạp Chí và phong trào sùng bái truyện Kiều rơi dần vào quên lăng. Dư luận văn giới và báo giới từ Nam chí Bắc lúc đó đều phải đồng thanh công nhận rằng: chỉ có Phan Khôi mới đủ tài làm cho “con chuột nhắt đẻ ra trái núi”. (Vũ Ngọc Phan, nhà văn Hiện Đại)
Một vụ “căi lộn” tuyệt vời nữa của cụ Phan Khôi, mà cho đến nay sau hơn nửa thế kỷ rồi mọi người vẫn c̣n nhớ măi, đó là cuộc bút chiến nẩy lửa về Duy Tâm và Duy Vật với nhà văn CS Hải Triều Nguyễn Khoa Văn. Hải Triều, mặc dù đă tận dụng mọi thủ thuật cao cường nhất của "Duy Vật biệt chứng pháp", vẫn không chống đỡ nổi lư luận chặt chẽ, vững vàng của cụ Phan Khôi, một nhà thâm Nho nhưng rất am hiểu luận lư học Tây Phương.
Rồi cụ tranh luận về thơ mới và thơ cũ giữa một bên là phái thơ Đường do thi bá Tản Đà dẫn dắt và một bên là phái thơ Mới do Thế Lữ, Lưu Trọng Lư… Cụ Phan Khôi không tham gia cuộc tranh luận này bằng những bàn nghị luận – vốn là món sở đắc của cụ, nhưng bài T́nh Già của cụ làm theo thể thơ mới chính là ngón đ̣n quyết định đem lại toàn thắng cho thơ Mới. V́ vậy có người cho rằng T́nh Già là bài thơ mới đầu tiên khai sinh phong trào thơ Mới Việt Nam.
Và vụ “căi” cuối cùng đưa cụ Phan Khôi tới cái chết là vụ phê b́nh sự lănh đạo dốt nát của đảng CSVN đối với văn học nghệ thuật miền Bắc hồi năm 1956-1957. Cụ Phan Khôi cho rằng lănh đạo như kiểu Cộng sản th́ chẳng bao lâu nữa trong vườn hoa Văn Nghệ Việt Nam “hằng trăm thứ hoa cúc đều nở thành cúc vạn thọ hết”. Sự thật đúng y chang như lời cụ nói. Mới đây Lê Ngọc Trà (tiến sĩ, tốt nghiệp ở Liên Xô cũ) đă lên tiếng thú nhận rằng: “Nền văn học ở Việt Nam CS là một nền văn học thiếu tự trọng.”
Không những chỉ “căi” về sự lănh đạo thô bạo của đảng đối với văn học nghệ thuật mà thôi, trái lại, rải rác trong Giai Phẩm Mùa Xuân, Giai Phẩm Mùa Thu… cụ Phan Khôi c̣n thẳng thừng phê phán, chỉ trích sự lănh đạo “ngu ngốc, u mê của Cộng sản Việt Nam đối với mọi sinh hoạt chính trị, xă hội của đất nước (Phê B́nh lănh đạo văn nghệ, Ông Năm Chuột, Ông B́nh Vôi, Nắng Chiều v.v…)
Trong “Phê b́nh lănh đạo văn nghệ” cụ Phan Khôi c̣n thẳng thắn, công khai phản đối việc ông Xuân Diệu vừa làm ban giám khảo, vừa làm thí sinh trong “Giải Thưởng Văn Học Miền Bắc năm 1955″.
Biết chắc Cộng sản sẽ thẳng tay khủng bố, cụ Phan Khôi vẫn ngang bướng: Làm chi cũng chẳng làm chi Dẫu có làm ǵ cũng chẳng làm sao Làm sao cũng chẳng làm sao Dẫu có thế nào cũng chẳng làm chi!
Rốt cuộc, cụ bị cắt hết tem phiếu và ít lâu sau th́ chết v́ lạnh và thiếu ăn.
Đó, “Quảng Nam hay căi” là như vậy.
Đây chính là một lời khen và chắc người Quảng Nam sẽ vẫn măi măi tự hào về tính “hay căi” của ḿnh. Nhất là hiện nay, tại quê nhà, đồng bào ta đang bị chi phối, đang bị cai trị bởi những nghị quyết và những luật lệ Cộng sản không được phép căi, chúng ta lại cần phải trau dồi hơn nữa tính hay căi của ḿnh, để góp phần đem lại công đạo, công lư, công bằng cho đồng bào ta, đem lại cho đồng bào ta quyền được căi, tức là quyền được bàn bạc, thảo luận và quyết định những vấn đề liên quan đến bản thân ḿnh và đất nước ḿnh. Vả lại, tự cổ chí kim, từ Đông sang Tây, “căi” vẫn luôn luôn là một thứ vũ khí sắc bén, lợi hại mà bất cứ bạo quyền nào, dù đỏ hay xanh, dù vàng hay trắng, cũng đều phải e dè, kiêng nể./.
Lê Thứ Lang
|