1945-2021: 76 năm bánh vẽ

Sự thực về ngày 2 tháng 9.1945

 

Gs Phạm Cao Dương

 

 

Từ tuyên ngôn của Bảo Đại (11/3/1945) đến tuyên ngôn của Hồ Chí Minh (2/9/1945)

pham cao duong

 

Nay Trẫm có trách nhiệm đối với lịch sử và thần dân, nên tự cầm lấy quyền để bảo vệ lấy quyền lợi cho Tổ-quốc và giáng dụ rằng: Chế độ chính trị từ nay căn cứ vào khẩu hiệu “DÂN VI QUÍ”.

Hoàng Đế Bảo Đại

 

“Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền b́nh đẳng, Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc”.

Tuyên Ngôn Độc Lập 1776 của Hoa Kỳ - Hồ Chí Minh trích dẫn:

“Người ta sinh ra tự do và b́nh đẳng về quyền lợi, và phải luôn luôn được tự do và b́nh đẳng về quyền lợi”.

 

Tuyên Ngôn Nhân Quyền và Dân Quyền của Cách Mạng Pháp - Hồ Chí Minh trích dẫn

 

Có điều ít ai để ý là đối với người Cộng Sản, độc lập dân tộc không phải là mục tiêu cuối cùng của họ mà là Xã Hội Chủ Nghĩa.  Điều không ổn là cho đến những ngày hiện tại hầu như không ai biết xã hội theo Xã Hội Chủ Nghĩa sẽ là như thế nào? Tất cả phải chăng chỉ là bánh vẽ?

 

Phạm Cao Dương

 

* * *

 

Trong lịch sử tranh đấu giành độc lập của dân tộc Việt Nam trong thế kỷ hai mươi, hai lần nước ta đă được các nhà cầm quyền đương thời chính thức tuyên bố độc lập. Lần thứ nhất vào ngày 11 tháng 3 năm 1945 bởi Hoàng Đế Bảo Đại và lần thứ hai vào ngày 2 tháng 9 năm 1945 bởi Chủ tịch Chính Phủ Lâm Thời Việt Nam Dân Chủ Cộng Ḥa Hồ Chí Minh. Hai lần cả thảy, nhưng đa số người Việt chỉ biết hay chỉ được học có một lần. Họ chỉ biết hay chỉ được học bản tuyên ngôn của Hồ Chí Minh ngày 2 tháng 9 mà không biết hay không được học bản tuyên ngôn của Vua Bảo Đại ngày 11 tháng 3, 1945, ngót sáu tháng trước đó. Lịch sử do đó chỉ được biết có một nửa thay v́ toàn vẹn. Bài này nhằm bổ khuyết cho t́nh trạng thiếu sót đó, đồng thời phân tích nội dung và ư nghĩa của từng bản.

 

Bài này được trích đăng một phần từ tác phẩm “Trước Khi Bão Lụt Tràn Tới: Bảo Đại-Trần Trọng Kim và Đế Quốc Việt Nam, 9/3/1945-30/8/1945” của tác giả, do Nhà xuất bản Amazon in và phát hành, thể theo lời yêu cầu của một số quý vị độc giả, vì lý do này hay lý do khác, không có cuốn sách này trong tay, muốn biết rõ hơn và đầy đủ hơn về hai bản tuyên ngôn quan trọng này, liên hệ tới định mạng và lịch sử đầy đau thương, máu xương và nước mắt của dân tộc Việt Nam.

 

 

TUYÊN NGÔN CỦA HOÀNG ĐẾ BẢO ĐẠI

 

Hoàn cảnh được công bố

 

Bản Tuyên Ngôn Độc Lập của Hoàng Đế Bảo Đại được công bố ngày 11 tháng 3 năm 1945, hai ngày sau khi Nhật đảo chính Pháp ở Đông Dương và sau một thời gian dài hơn bốn năm, từ cuối tháng 9 năm 1940, sau khi quân Nhật vào phần đất này của Đông Nam Á, gần năm tháng trước khi Nhật Bản đầu hàng và Thế Chiến Thứ Hai kết thúc. Trong thời gian này Việt Nam bị sống dưới sự cai trị của cả người Pháp, từ sau khi Ḥa Ước 1884 được kư kết, lẫn người Nhật, từ ngày 22 tháng 9 năm 1940, với một hậu quả khủng khiếp là Trận Đói Tháng Ba Năm Ất Dậu. Hoàn cảnh này đă làm cho không chỉ riêng những người Cộng Sản, vốn chủ trương đánh đổ chế độ quân chủ để “cướp chính quyền” (chữ của chính người Cộng Sản) để từ đó thực thi cách mạng vô sản mà luôn cả những người không những không có cảm t́nh với chế độ quân chủ đương thời mà c̣n chủ trương lật đổ chế độ này để thay thế bằng một chế độ dân chủ, không nh́n nhận giá trị đích thực của bản tuyên ngôn này. Lư do là v́ Bảo Đại luôn luôn bị coi như một ông vua bù nh́n, trước kia trong tay người Pháp và lúc đó trong tay người Nhật. Theo họ trước kia người Pháp bảo sao, ông làm vậy và sau đảo chính 9 tháng 3 năm 1945, người Nhật bảo ông tuyên bố độc lập th́ ông tuyên bố độc lập, thế thôi. Người ta chỉ hiểu hay được học đơn giản như vậy. Nền độc lập mà Bảo Đại tuyên bố theo họ chỉ là do người Nhật ban cho và bản tuyên ngôn của ông chẳng có một giá trị ǵ trong lịch sử đấu tranh giành độc lập của người Việt. Thực chất của nó chỉ là “sự tuyên bố công khai việc thay thầy đổi chủ của triều đ́nh Bảo Đại” không hơn không kém. Sự thực không đơn giản như vậy. Người Nhật có lư do làm đảo chính lật đổ người Pháp và Bảo Đại có lư do phải chấp nhận yêu cầu của người Nhật tuyên bố Việt Nam độc lập. Lư do của Bảo Đại đă được ông giải thích khi tiếp kiến Trần Trọng Kim và cố gắng thuyết phục ông này chấp nhận làm thủ tướng đầu tiên của chính phủ Nam Triều độc lập. Nguyên văn câu nói của Bảo Đại được Trần Trọng Kim kể lại như sau:

“Trước kia nước Pháp giữ quyền bảo hộ nước ta, nay đă không giữ được nước cho ta, để quân Nhật đánh đổ, vậy những điều trong hiệp ước năm 1884 không có hiệu quả nữa, nên Bộ thượng thư đă tuyên hủy hiệp ước ấy. Trẫm phải đứng vai chủ trương việc nước và lập chính phủ để đối phó mọi việc”.

 

Người ta cần phải nhớ là hơn mười năm trước đó, sau khi du học từ Pháp về tới Huế được hai ngày, ngày tháng 10 tháng 9 năm 1932, Bảo Đại đă ra Dụ số 1 tuyên bố chấp chính và khẳng định chế độ quân chủ của Nam Triều hủy bỏ Quy Ước 6 tháng 11 năm 1925 do Hội Đồng Phụ Chính, đứng đầu là Tôn Thất Hân, kư với Toàn Quyền Đông Dương thời ông c̣n nhỏ tuổi và đang du học bên Pháp, tước bỏ hầu hết các quyền hành c̣n lại của nhà vua trừ các quyền có tính cách nghi lễ, ân xá, sắc phong, tế lễ...kèm theo nhiều dụ khác nhằm thực hiện những cải cách qui mô trong nền hành chánh của chính phủ Nam Triều, nhưng đă bị người Pháp ngăn cản và bị thất bại. Đảo chính 9 tháng 3 năm 1945 và lời yêu cầu tuyên bố độc lập của người Nhật dù ǵ đi chăng nữa cũng là điều vị hoàng đế c̣n trẻ tuổi này từ lâu mong đợi. Ngoài ra theo nhận định và giải thích nhằm thúc đẩy Trần Trọng Kim “chịu khó” lập chính phủ mới. Ông nói:

 

- Trước kia người ḿnh chưa độc lập. Nay có cơ hội, tuy chưa phải độc lập hẳn, nhưng ḿnh cũng phải tỏ ra có đủ tư cách để độc lập. Nếu không có chính phủ th́ người Nhật bảo ḿnh bất lực, tất họ lập cách cai trị theo thể lệ nhà binh rất hại cho nước ta. Vậy ông nên v́ nghĩa vụ cố lập thành một chính phủ để lo việc nước.

Hai tiếng “cơ hội” Bảo Đại dùng ở đây cho ta thấy ông từ lâu mong có dịp này. Đồng thời ông cũng hiểu rằng nền độc lập mà ông tuyên cáo chưa phải độc lập hẳn. Chưa hết, tuyên bố rồi ông c̣n có nhu cầu phải tỏ ra có đủ tư cách để độc lập và nhất là để tránh không cho người Nhật “lập cách cai trị theo thể lệ nhà binh rất hại cho nước ta.” Một sự e ngại chỉ có những người có kiến thức về lịch sử và chính trị học mói biết được. Ngoài ra những tiếng “rất có hại cho nước ta” cũng cho người ta thấy đối tượng của hành động tuyên cáo độc lập của ông không phải là ngôi vua mà là đất nước Việt Nam và dân tộc Việt Nam, đất nước của ông và thần dân của ông. Cái nh́n và quan điểm này cũng như sự hiểu biết của ông về t́nh h́nh thế giới và thế tất bại của người Nhật về sau đă được ông nói rơ trong hồi kư của ông. Riêng đối với người Nhật, ông đă không tin tưởng ở họ cũng như chiêu bài Đại Đông Á của họ. Nói cách khác Bảo Đại ở vị thế phải chấp nhận nhập cuộc dù ông hiểu rơ sự phức tạp của vấn đề. Phần khác như ông cũng nói tới trong hồi kư của ông: “Độc lập là ước mơ của tất cả mọi người Việt Nam thời đó”.

 

Nội dung bản Tuyên ngôn

 

Đây là một bản văn tương đối ngắn so với những bản văn cùng loại, nhằm ba mục tiêu chính yếu là hủy bỏ một ḥa ước Triều Đ́nh Huế trước kia đă kư với nước Pháp, tuyên bố Việt Nam độc lập, đứng vào khối Đại Đông Á trong chương tŕnh phát triển chung, đồng thời bày tỏ sự tin tưởng vào “ḷng thành” của nước Nhật với nguyên văn như sau:

 

Cứ t́nh h́nh chung trong thiên hạ, t́nh thế riêng cơi Đông Á, chính phủ Việt Nam tuyên bố từ ngày này điều ước bảo hộ với nước Pháp băi bỏ và nước Nam khôi phục quyền độc lập. Nước Việt Nam sẽ gắng sức tự tiến triển cho xứng đáng một quốc gia độc lập và theo như lời tuyên ngôn chung của Đại Đông Á, đem tài lực giúp cho cuộc thịnh vượng chung. Vậy Chính Phủ Việt Nam một ḷng tin cậy ḷng thành ở Nhật Bản đế quốc, quyết chí hợp tác với nước Nhật, đem hết tài sản trong nước để cho đạt được mục đích như trên.

 

Bản Tuyên Bố được đề ngày 11 tháng Ba năm 1945 tức ngày 27 tháng Giêng năm Bảo Đại thứ 20 được Bảo Đại kư tên với sáu thượng thư phó thự. Sáu vị thượng thư gồm có: Phạm Quỳnh, bộ Lại, Hồ Đắc Khải, bộ Hộ, Ưng Úy, bộ Lễ, Bùi Bằng Đoàn, bộ H́nh, Trần Thanh Đạt, bộ Học, và Trương Như Định, bộ Công. Theo Bảo Đại đây là lần đầu tiên trong lịch sử một văn kiện được kư bởi nhà vua và tất cả các nhân vật quan trọng nhất trong triều đ́nh.

 

Đọc bản Tuyên Ngôn Độc Lập này của Bảo Đại, người ta cần chú ư tới những chi tiết sau đây:

 

Thứ nhất: Gọi là tuyên ngôn nhưng thực sự đây chỉ là một văn kiện hủy bỏ một điều ước đă được kư kết trước đó v́ do t́nh h́nh biến chuyển, một trong hai phía đă không tôn trọng được những ǵ ḿnh đă kư kết hay không thực thi được những ǵ ḿnh đă kư kết trong một sinh hoạt quốc tế. Điều ước bị hủy bỏ ở đây là Ḥa Ước Giáp Thân được kư kết giữa Triều Đ́nh Huế và người Pháp ngày 6 tháng 6 năm 1884, đặc biệt hai điều khoản của ḥa ước này là điều khoản thứ nhất, theo đó Việt Nam công nhận và chấp nhận Quyền Bảo Hộ của nước Pháp và điều khoản thứ mười lăm, theo đó nước Pháp cam kết bảo đảm sự toàn vẹn lănh thổ của các xứ do vua Việt Nam cai trị và bảo vệ nhà vua chống lại những sự xâm nhập từ bên ngoài và những cuộc nổi loạn từ bên trong. Sự hủy bỏ này phải được hiểu là do người Pháp bất lực không bảo vệ được Việt Nam trước sự bành trướng của quân đội Nhật và cuối cùng là chính người Pháp đă bị người Nhật lật đổ trong cuộc Đảo Chính ngày 9 tháng 3 năm 1945. Sự hủy bỏ này cũng có tính cách đơn phương từ phía Bảo Đại với tư cách là người kế vị chính thống của Triều Đ́nh Nhà Nguyễn căn cứ vào những ǵ đă xảy ra vào thời điểm này. Điểm cần được lưu ư ở đây là từ ngữ ḥa ước trong văn kiện này được dùng theo số ít, trong tiếng Việt, không có chữ “các” hay “những” đi kèm và trong tiếng Pháp không có chữ “s” theo sau để biểu lộ số nhiều. Điều này có nghĩa là bản tuyên cáo này chỉ hủy bỏ ḥa ước bảo hộ tức Ḥa Ước Giáp Thân 1884 mà thôi thay v́ hủy bỏ tất cả các ḥa ước đă được kư kết trước đó. Đó là các Ḥa Ước Nhâm Tuất 1862 và Ḥa Ước Giáp Tuất 1874 liên hệ tới xứ Nam Kỳ theo đó xứ này đă bị nhường dứt cho người Pháp và trở thành thuộc địa của họ, không c̣n thuộc quyền cai trị của Vua và Triều Đ́nh Huế nữa. Vấn đề thâu hồi xứ Nam Kỳ do đó chưa được giải quyết ngay nhưng đă trở thành mối bận tâm và một phần hành quan trọng của chính Bảo Đại ngay từ buổi nhà vua tiếp kiến Đại Sứ Nhật Yokoyama và của Chính Phủ Trần Trọng Kim trong gần suốt thời gian chính phủ này tồn tại. Xứ Nam Kỳ chỉ được người Nhật trao trả trong những ngày cuối của chính phủ này và chỉ chính thức trở về với lănh thổ quốc gia Việt Nam ngót năm năm sau, vào giữa tháng 6 năm 1949, và do Bảo Đại với tư cách Quốc Trưởng tiếp nhận từ tay người Pháp. Đây cũng là một sự kiện ít người biết đến.

 

Thứ hai: “Nước Việt Nam sẽ gắng sức tự tiến triển cho xứng đáng một quốc gia độc lập...giúp cho cuộc thịnh vượng chung.” Câu này xác định phương thức hoạt động nhằm thực hiện tư cách độc lập (tự phát triển như một quốc gia độc lập không phụ thuộc vào nước ngoài, mà ta phải hiểu ngầm là trong đó có cả Nhật Bản, cho xứng đáng một quốc gia độc lập) và thế đứng của Việt Nam trên trường quốc tế (tự coi ḿnh là một phần tử của Khối Đại Đông Á, đem tài lực giúp cho cuộc thịnh vượng chung). Nên để tới khẩu hiệu Châu Á của Người Á do người Nhật đưa ra trong thời gian này, một khẩu hiệu hàm chứa sự độc lập của các nước Á Châu lúc đó c̣n là thuộc địa của các đế quốc Âu Châu. Đây cũng là một cách nói trước một cách khéo léo để ngăn chặn trước sự can thiệp vào nội t́nh Việt Nam của người Nhật.

 

Thứ ba: “Chính phủ Việt Nam một ḷng tin cậy ḷng thành ở Nhật Bản đế quốc...”. Câu này nhằm buộc chặt lời hứa của người Nhật bằng cách nhấn mạnh vào sự trung thành với những ǵ họ đă nói, với quan niệm trung thành như một truyền thống chung của các dân tộc Á Đông.

 

Thứ tư: “quyết chí hợp tác với nước Nhật đem hết tài sản trong nước để cho đạt được mục đích như trên”. Mục đích như trên là mục đích ǵ? Phải hiểu mục đích này bao gồm hai phần là “tự tiến triển cho xứng đáng một quốc gia độc lập” và “giúp cho cuộc thịnh vượng chung” như là một phần tử của khối Đại Đông Á chứ không phải cho Đế Quốc Nhật Bản.

 

Thứ năm: V́ bản tuyên ngôn của Hoàng Đế Bảo Đại được ban hành vào lúc Việt Nam “chưa phải độc lập hẳn” theo Vua Bảo Đại, nên có tác giả cho rằng nó “không thể coi là có giá trị pháp lư quốc tế ǵ”. Nhận định này cần phải được xét lại nếu ngựi ta nghĩ tới trường hợp của Bản tuyên Ngôn Độc Lập của Hoa Kỳ. Bản tuyên ngôn độc lập của Hoa Kỳ được công bố ngày 4 tháng 7 năm 1776. Lúc đó Hoa Kỳ chưa độc lập chút nào, chứ chưa nói là chưa độc lập hẳn. Chính quyền thuộc địa của người Anh và quân đội Anh vẫn c̣n đó. Dân chúng 13 thuộc địa của xứ này c̣n phải chiến đấu thêm hơn bảy năm nữa, măi đến năm 1783 Thỏa Ước Paris mới được kư kết, bảy năm, xin nhắc lại (từ ngày 4 tháng 7 năm 1776 đến ngày 3 tháng 9 năm 1783, sau Chiến Thắng Yorktown) và Hoa Kỳ mới được người Anh công nhận là một quốc gia độc lập thực sự. C̣n nếu so sánh t́nh trạng độc lập của Việt Nam vào lúc Hoàng Đế Bảo Đại công bố bản tuyên ngôn của ông, với t́nh trạng độc lập của Việt Nam vào ngày 2 tháng 9, 1945, lúc Chủ Tịch Hồ Chí Minh đọc bản tuyên ngôn của nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hoà, mọi chuyện vẫn y nguyên, người Pháp vẫn chưa công nhận mà phải đợi đến ngày 8 tháng 3 năm 1949 với Hiệp Định Élysée, hay muộn hơn nữa, với Hiệp Định 4 tháng 6 năm 1954. Có điều một bản tuyên ngôn hay một lời tuyên bố chỉ là một bản tuyên ngôn, một lời tuyên bố mà thôi. Nó chỉ là để người viết hay người nói ra nó bày tỏ quan điểm, chủ trương và ư chí của ḿnh. Nó hoàn toàn chủ quan. C̣n giá trị của nó tới đâu là tùy ở nội dung của nó và luận cứ của các đương sự dưới nhăn quan của người đọc. Luận cứ của Vua Bảo Đại là v́ người Pháp bất lực không bảo vệ được Việt Nam trước sức bành trướng của người Nhật hồi đầu thập niên 40 của thế kỷ trước, theo đúng như Ḥa Ước Bảo Hộ, 6 tháng 6 năm 1884, quy định, nên ḥa ước này bị kể như đă không được người Pháp thi hành, do đó không c̣n hiệu lực nữa và đương nhiên bị hủy bỏ. Luận cứ này đă được các nhà ngoại giao, luật học hay sử gia dùng, để cho rằng chế độ bảo hộ của người Pháp ở Bắc Kỳ và ở Trung Kỳ đă chấm dứt ngay từ ngày 22 tháng 9 năm 1940 chứ không phải đợi đến măi ngày 9 tháng 3 năm 1945 hay sau này. Xứ Nam Kỳ là một ngoại lệ, không bị chi phối bởi những sự kiện này.

 

Thứ sáu: Nội dung của bản tuyên ngôn của Vua Bảo Đại không hề chứa đựng lời lẽ lên án, mạt sát hay thù hận người Pháp hay tuyệt giao với nước Pháp, từ đó một cánh cửa được để mở cho các cuộc gặp gỡ ngoại giao để điều đ́nh về sau này, từ đó hai dân tộc ó thể trở thành bạn và hợp tác với nhau về lâu, về dài.

 

Nói cách khác và tóm tắt lại, đây là một bản văn tuy ngắn ngủi, cô đọng nhưng rất quan trọng v́ nó vừa mang tính cách pháp lư, có liên hệ tới nhiều văn kiện ngoại giao khác đă được h́nh thành trước đó, vừa biểu lộ chủ trương của một quốc gia được trao trả độc lập trong một hoàn cảnh không nhận không được, vô cùng tế nhị và phức tạp, vào lúc t́nh h́nh thế giới biến chuyển quá nhanh và hoàn toàn bất lợi cho quân đội và quốc gia đảm nhận sự trao trả nền độc lập này. Mỗi điều nói ra, mỗi chữ được viết đều đ̣i hỏi người soạn thảo phải vô cùng thận trọng và ước tính kỹ càng.

 

Ai là tác giả của bản tuyên ngôn này?

 

Người được nói đến nhiều nhất là Phạm Quỳnh, lúc đó đang giữ chức thượng thư bộ lại. Điều này có nhiều phần đúng nếu người ta để ư tới khả năng nghị luận và viết văn, viết báo kèm theo sự hiểu biết và kinh nghiệm của một học giả, một người làm báo, và sau đó là một ngự tiền văn pḥng tổng lư của nhà vua cũng như thượng thư bộ lại lúc đó. Nó cũng được Phạm Khắc Ḥe, đương thời là ngự tiền văn pḥng tổng lư của Vua Bảo Đại, trong hồi kư của ông này xác nhận. Tuy nhiên theo Nguyễn Kỳ Nam, trong hồi kư của nhà báo này, th́ trong một cuộc t́nh cờ gặp Phạm Quỳnh trên Cầu Trường Tiền Huế và được hỏi về bản tuyên này, Phạm Quỳnh đă bác bỏ và cho biết bản văn này là do Đại Sứ Yokoyama đưa cho ông ngày 11 tháng 3 yêu cầu các vị thượng thư kư tên. Chuyện này có thể đúng và có thể sai, nhưng sai th́ hợp lư hơn v́ vào lúc được Nguyễn Kỳ Nam hỏi, Phạm Quỳnh không c̣n giữ chức vụ ǵ nữa nên phủ nhận những ǵ thuộc quá khứ liên hệ tới ḿnh; ngoài ra nếu sự thực là như vậy, Phạm Khắc Hoè có thể cũng biết và nói ra, trong khi những ǵ viên Tổng Lư Văn Pḥng này kể lại có vẻ đủ chi tiết hợp lư hơn, kể cả chuyện hai thượng thư Hồ Đắc Khải và Trương Như Đính khen “Cụ Lại giỏi thật!”. Phạm Khắc Hoè ghi là sau khi Phạm Quỳnh tŕnh bày lư do của buổi họp của Cơ Mật Viện.

 

“Bảo Đại hỏi ai có ư kiến ǵ không? Thì mọi người đều hoan nghênh việc tuyên bố độc lập và Bùi Bằng Đoàn nói thêm là trong bản tuyên bố cần nói rơ việc xóa bỏ các h́ệp ước đă kư kết với Pháp. Phạm Quỳnh mỉm cười và nói ông ta đă không quên việc đó, rồi với vẻ mặt hớn hở tự đắc, ông ta tḥ tay vào túi áo rút ra hai tờ giấy và nói tiếp: “Tâu Hoàng đế! để cho gọn việc, chúng tôi đă trộm phép dự thảo một bản tuyên bố, xin Hoàng đế cho phép tuyên đọc”. Phạm Quỳnh trịnh trọng đọc bản quốc văn rồi bản dịch Hán văn. Bản dự thảo có ba ư kiến chính: Một là tuyên bố Việt Nam độc lập; hai là xóa bỏ các hiệp ước đă kư với Pháp; ba là Chính phủ Việt Nam độc lập sẽ hợp tác thân thiện với Chính phủ Đại Nhật Bản để cùng nhau xây dựng khối thịnh vượng chung Đại Đông Á.

 

Phạm Quỳnh đọc xong, Hồ Đắc Khải và Trương Như Đính tấm tắc khen “Cụ Lại giỏi thật!”. C̣n không ai có ư kiến ǵ thêm bớt cả. Bảo Đại bảo Phạm Quỳnh đưa bản thảo cho tôi làm mọi việc cần thiết để trong mười lăm phút có văn bản đưa vào kư. Điều đáng tiếc là cho tới nay người ta không rơ những bản văn chính này nằm ở đâu, c̣n hay đă mất?

 

 

BẢN TUYÊN NGÔN CỦA CHỦ TỊCH CHÍNH PHỦ LÂM THỜI VIỆT NAM DÂN CHỦ CỘNG H̉A HỒ CHÍ MINH

 

Hoàn cảnh được công bố

 

Bản tuyên ngôn này đă được Hồ Chí Minh một ḿnh soạn thảo, một ḿnh đứng tên và đọc tại Quảng Trường Ba Đ́nh ở Hà Nội vào buổi chiều ngày 2 tháng Chín năm 1945, ngót sáu tháng sau bản tuyên ngôn của Bảo Đại, hơn hai tuần lễ sau khi Nhật Bản đầu hàng, mười ba ngày sau khi Việt Minh cướp được chính quyền ở Hà Nội và hai ngày sau khi Bảo Đại chính thức thoái vị. Sau này nó đă được Chính Quyền Cộng Sản chính thức phổ biến như tác phẩm mà ông là tác giả. Điển h́nh là cuốn Tuyên Ngôn Độc Lập Nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Ḥa, do Nhà Xuất bản Sự Thật ấn hành năm 1976, với lời giới thiệu của Phạm Văn Đồng và lời chú dẫn của nhà xuất Bản, có ghi rơ là “do Hồ Chủ tịch thảo ra và đọc trước cuộc mít-tinh của hơn 50 vạn đồng bào tại Quảng trường Ba-đ́nh (Hà Nội)”. Trong Tổng Tập Văn Học Việt Nam, tập 36 , dày 923 trang, dành riêng cho Hồ Chí Minh, và Hồ Chí Minh Écrits (1920-1969) cũng đều in bản tuyên ngôn này như tác phẩm riêng của Hồ Chí Minh. V́ được công bố sau bản tuyên ngôn của Bảo Đại, sau khi người Nhật đă đầu hàng cũng như chế độ bảo hộ của người Pháp đă bị người Nhật lật đổ trước đó, bản tuyên ngôn này đă bị nhiều người cho là thừa, không cần thiết, chưa kể tới sự kiện là chính phủ mới do Hồ Chí Minh thành lập là kế vị chính phủ Nam Triều do Bảo Đại thoái vị nhường cho, dựa theo chiếu thoái vị của Bảo Đại. Chiếu này đă được chính Hồ Chí Minh và chính phủ mới của ông chấp nhận với những điều kiện đă được Hoàng Đế Bảo Đại liệt kê rơ ràng. Chính Phủ Lâm Thời của nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Ḥa trong những điều kiện này đương nhiên kế tục những ǵ Hoàng Đế Bảo Đại và Chính Phủ Trần Trọng Kim đă làm trước đó, trong đó có Bản Tuyên Ngôn Độc Lập ngày 11 tháng 3 năm 1945. Lập luận như vậy là hoàn toàn hợp lư đứng trên phương diện công pháp quốc tế. Một lập luận đơn giản và hoàn toàn dễ hiểu. Câu hỏi được đặt ra là Hồ Chí Minh, và những cộng sự viên của ông, khi đưa ra bản tuyên ngôn của ông tại Quảng trường Ba Đ́nh có biết là trước đó Bảo Đại đă làm công việc này rồi hay không? và biết như vậy tại sao ông lại c̣n làm lại việc đó một lần nữa? Cho câu hỏi thứ nhất, câu trả lời là chắc chắn có; Hồ Chí Minh chắc chắn phải biết là Bảo Đại trước đó đă tuyên cáo hủy bỏ ḥa ước bảo hộ 1884 rồi. Nhưng ông vẫn làm lại công việc này v́ ông có nhu cầu phải làm. Những nhu cầu đó là những nhu cầu ǵ? Thứ nhất là v́ từ lâu toàn dân ai nấy đều khao khát được thấy nước nhà độc lập, đúng như Bảo Đại đă viết trong hồi kư của ông, độc lập là ước mơ của mọi người dân Việt , cũng như nó được phản ảnh ở khắp nước ngay trước và sau ngày 2 tháng 9 năm 1945. Nói tới độc lập vào lúc đó là gơ đúng tần số của bất cứ một người dân Việt Nam nào, từ đó qui công lao và đem lại thanh thế cho người chính thức công bố ra điều đó. Thứ hai là cho tới ngày 2 tháng 9 năm 1945, cái tên Hồ Chí Minh hoàn toàn xa lạ ở trong nước cũng như ở ngoài nước. Vơ Nguyên Giáp, một trong những cộng sự viên thân cận nhất và có uy thế nhất của Hồ Chí Minh trong thời gian này, đă viết trong hồi kư của ḿnh rằng: “Ba tiếng HỒ CHÍ MINH không bao lâu đă vang đi khắp thế giới với những truyền thuyết mà người ta thường dành cho các bậc vĩ nhân. Nhưng vào ngày hôm ấy, cái tên mới của Bác vẫn c̣n mới lạ với nhiều đồng bào. Số người biết Bác chính là đồng chí Nguyễn Ái Quốc khi đó không nhiều.” Ngay vua Bảo Đại ngày 23 tháng 8 năm 1945, khi nhận được điện tín của của các ông Nguyễn Xiển, Nguyễn Văn Huyên, Ngụy Như Kon-Tum và Hồ Hữu Tường nhân danh Ủy Ban Nhân Dân Cách Mạng, yêu cầu nhà vua thoái vị nhường quyền lănh đạo quốc gia cho Chính Phủ Nhân Dân Cách Mạng với chủ tịch là “Cụ Hồ Chí Minh” đă không biết Hồ Chí Minh là ai. C̣n Phạm Khắc Ḥe, người được Việt Minh gài vào cạnh nhà vua cũng không biết nốt, phải chạy đi hỏi Tôn Quang Phiệt, một đảng viên Cộng Sản, rồi Đào Duy Anh, nhưng Tôn Quang Phiệt đi vắng và Đào Duy Anh lục lọi, truy t́m các tài liệu, sách vở ông có nhưng cũng không ra tên này. Cuối cùng Vũ Văn Hiền, ở Bắc về mới xác nhận Hồ Chí Minh là Nguyễn Ái Quốc. Tuyên bố Việt Nam độc lập đối với Hồ Chi Minh vào thời điểm này, do đó là cách tự giới thiệu ḿnh tốt nhất và hữu hiệu nhất với toàn thể đồng bào và để được nh́n và được chấp nhận như là lănh tụ đầu tiên đă mang lại được độc lập cho tổ quốc và cho toàn dân Việt Nam, một nhu cầu tối cần thiết, dầu rằng nền độc lập này hoàn toàn không phải do ông hay do Mặt Trận Việt Minh tạo ra mà là do những biến cố khác của lịch sử, trong đó quan trọng nhất là Đảo Chính 9 tháng 3 năm 1945, trong đó người Nhật đă loại bỏ người Pháp, kèm theo là bản Tuyên Ngôn Độc Lập của Hoàng Đế Bảo Đại nói trên, và cuối cùng là sự bại trận sau đó của người Nhật. Chúng ta cũng cần để ư là đối với đa số người Việt Nam thời đó, ngày 2 tháng 9 là Ngày Độc Lập, đúng như Nguyễn Hữu Đang, người được Hồ Chí Minh chỉ định tổ chức ngày này, gọi, qua các văn thư chính thức ông đă gửi cho các cơ quan liên hệ, trong đó có thư gửi cho Thị Trưởng Hà Nội và theo b́a in bản tuyên ngôn, bản đầu tiên năm 1945, do Chủ Tịch Chính Phủ Lâm Thời Việt Nam Hồ Chí Minh đọc trong Ngày Độc Lập” . Nhưng đối với Hồ Chí Minh ngày 2 tháng 9 c̣n có một ư nghĩa quan trọng hơn nữa. Đó là “ngày khép lại cuộc Cách mạng tháng Tám, và khai sinh nước Việt Nam Dân Chủ Cộng ḥa”, theo lời ông nói với Nguyễn Hữu Đang, “Chú phải nhớ... Tại sao vậy? Tại v́ Hồ Chí Minh phải làm chuyện này trước khi quân Đồng Minh kéo vô Việt Nam, đặc biệt là thủ đô Hà Nội, nhằm đặt họ trước một sự đă rồi, không thể đảo ngược đươc. Sự kiện vua Bảo Đại thoái vị được nhắc tới và câu “Toàn dân Việt Nam, trên dưới một ḷng, kiên quyết chống lại âm mưu của bọn thực dân Pháp” là nhằm vào mục tiêu này. Một lư do khác cũng được người ta nhắc tới là cho măi đến ngày 2 tháng 9 năm 1945 nền độc lập của Việt Nam vẫn chưa có ǵ gọi là hoàn toàn, chưa được quốc tế chính thức công nhận hay nếu cộng nhận là qua Vua Bảo Đại, người lănh đạo hợp pháp chứ không phải với Hồ Chí Minh, một nhân vật vô danh, hoàn toàn xa lạ, nhất là đối với người Pháp. Vấn đề tuy nhiên c̣n cần phải được xét lại. Cuối cùng th́ những lư do liên hệ tới nhu cầu của cá nhân Hồ Chí Minh và Việt Minh Cộng Sản vẫn là chính.

 

Nguyên văn bản Tuyên ngôn:

Hỡi đồng bào cả nước,

 

“Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền b́nh đẳng, Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc”.

 

Lời bất hủ ấy ở trong bản Tuyên ngôn độc lập năm 1776 của nước Mỹ. Suy rộng ra, câu ấy có ư nghĩa là tất cả các dân tộc trên thế giới đều sinh ra b́nh đẳng dân tộc nào cũng có quyền sống, quyền sung sướng và quyền tự do.

 

Bản Tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền của Cách mạng Pháp năm 1791 cũng nói:

“Người ta sinh ra tự do và b́nh đẳng về quyền lợi, và phải luôn luôn được tự do và b́nh đẳng về quyền lợi”.

Đó là những lẽ phải không ai chối căi được. Thế mà hơn tám mươi năm nay, bọn thực dân Pháp lợi dụng lá cờ tự do, b́nh đẳng, bác ái, đến cướp đất nước ta, áp bức đồng bào ta. Hành động của chúng trái hẳn với nhân đạo và chính nghĩa.

 

Về chính trị, chúng tuyệt đối không cho nhân dân ta một chút tự do dân chủ nào. Chúng thi hành những luật pháp dă man. Chúng lập ba chế độ khác nhau ở Trung, Nam, Bắc để ngăn cản việc thống nhất nước nhà của ta, để ngăn cản dân tộc ta đoàn kết.

 

Chúng lập ra nhà tù nhiều hơn trường học. Chúng thẳng tay chém giết những người yêu nước thương ṇi của ta. Chúng tắm các cuộc khởi nghĩa của ta trong bể máu.

 

Chúng ràng buộc dư luận, thi hành chính sách ngu dân.

 

Chúng dùng thuốc phiện, rượu cồn để làm cho ṇi giống ta suy nhược.

 

Về kinh tế, chúng bóc lột dân ta đến xương tủy, khiến cho dân ta nghèo nàn, thiếu thốn, nước ta xơ xác, tiêu điều.

 

Chúng cướp không ruộng đất, hầm mỏ, nguyên liệu.

 

Chúng giữ độc quyền in giấy bạc, xuất cảng và nhập cảng.

 

Chúng đặt ra hàng trăm thứ thuế vô lư, làm cho dân ta, nhất là dân cầy và dân buôn, trở nên bần cùng.

 

Chúng không cho các nhà tư sản ta ngóc đầu lên. Chúng bóc lột công nhân ta một cách vô cùng tàn nhẫn.

 

Mùa thu năm 1940, phát-xít Nhật đến xâm lăng Đông-dương để mở thêm căn cứ đánh Đồng minh, th́ bọn thực dân Pháp quỳ gối đầu hàng, mở cửa nước ta rước Nhật. Từ đó dân ta chịu hai tầng xiềng xích: Pháp và Nhật. Từ đó dân ta càng cực khổ nghèo nàn. Kết quả là cuối năm ngoái sang đầu năm nay, từ Quảng Trị đến Bắc Kỳ hơn hai triệu đồng bào ta bị chết đói.

 

Ngày 9 tháng 3 năm nay, Nhật tước khi giới của quân đội Pháp. Bọn thực dân Pháp hoặc bỏ chạy hoặc đầu hàng. Thế mà chẳng những chúng không “bảo hộ” được ta, trái lại, trong 5 năm, chúng đă bán nước ta hai lần cho Nhật.

 

Trước ngày 9 tháng 3 biết bao lần Việt minh đă kêu gọi người Pháp liên minh để chống Nhật. Bọn thực dân Pháp đă không đáp ứng, lại thẳng tay khủng bố Việt minh nữa. Thậm chí đến khi thua chạy, chúng c̣n nhẫn tâm giết nốt số tù chính trị ở Yên-bái và Cao-bằng.

 

Tuy vậy, đối với người Pháp, đồng bào ta vẫn giữ một thái độ khoan hồng và nhân đạo. Sau cuộc biến động ngày 9 tháng 3, Việt minh đă giúp cho nhiều người Pháp chạy qua bên thùy, lại cứu cho nhiều người Pháp chạy ra khỏi nhà giam Nhật, và bảo vệ tính mạng và tài sản cho họ.

 

Sự thật là từ đầu mùa thu năm 1940, nước ta đă thành thuộc địa của Nhật, chứ không phải là thuộc địa của Pháp nữa. Khi Nhật hàng Đồng minh th́ nhân dân cả nước ta đă nổi dậy giành chính quyền lập nên nước Việt-nam dân chủ cộng ḥa.

Sự thật th́ dân ta đă lấy lại nước Việt-nam từ tay Nhật, chứ không phải từ tay Pháp.

 

Pháp chạy, Nhật hàng, vua Bảo Đại thoái vị. Dân ta đă đánh đổ các xiềng xích thực dân gần một trăm năm nay để gây dựng nên nước Việt-nam độc lập. Dân ta lại đánh đổ chế độ quân chủ mấy mươi thế kỷ mà lập nên chế độ dân chủ cộng ḥa.

 

Bởi thế cho nên, chúng tôi, Lâm thời Chính phủ của nước Việt-nam mới, đại biểu cho toàn dân Việt-nam, tuyên bố thoát ly hẳn quan hệ thực dân với Pháp, xóa bỏ hết những hiệp ước mà Pháp đă kư về nước Việt-nam, xóa bỏ hết mọi đặc quyền của Pháp trên đất nước Việt nam.

 

Toàn dân Việt-nam, trên dưới một ḷng, kiên quyết chống lại âm mưu của bọn thực dân Pháp.

 

Chúng tôi tin rằng các nước Đồng minh đă công nhận những nguyên tắc dân tộc b́nh đẳng ở các Hội nghị Tê-hê-răng và Cựu-kim-sơn, quyết không thể không công nhận quyền độc lập của dân Việt-nam.

 

Một dân tộc đă gan góc chống ách nô lệ của Pháp hơn tám mươi năm nay, một dân tộc đă gan góc đứng về phe Đồng minh chống phát-xít mấy năm nay, dân tộc đó phải được tự do! Dân tộc đó phải được độc lập! V́ những lẽ trên, chúng tôi, Chính phủ lâm thời của nước Việt-nam dân chủ cộng ḥa, trịnh trọng tuyên bố với thế giới rằng:

Nước Việt-nam có quyền hưởng tự do và độc lập, và sự thật đă thành một nước tự do, độc lập. Toàn thể dân tộc Việt-nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững tự do, độc lập ấy.

(Nhà Xuất Bản Sự Thật, Hà Nội, 1976)

 

Phân tích nội dung

Bản Tuyên Ngôn Độc lập của Hồ Chí Minh, v́ được phổ biến rộng răi và hầu như được coi là duy nhất gắn liền với ngày 2 tháng 9, ngày Quốc Khánh của Việt Nam Dân Chủ Cộng Ḥa, rồi Cộng Ḥa Xă Hội Chủ Nghĩa Việt Nam, nên đă được nhiều người đọc, phân tích và t́m hiểu. Trong phần này người viết chỉ nêu lên những ǵ ít được mọi người nhắc đến hay để ư đến mà thôi.

 

Trong khi Tuyên cáo của Hoàng Đế Bảo Đại đơn giản chỉ là một bản văn thuần túy pháp lư nhằm hủy bỏ ḥa ước bảo hộ mà triều đ́nh Huế đă kư trước đó, căn cứ vào sự bất lực của người Pháp, v́ người Pháp đă không giữ được cam kết ghi trong điều khoản thứ nhất và điều khoản thứ mười lăm của ḥa ước này, mà không nhằm vào một đối tượng quần chúng hay quốc tế nào, th́ bản Tuyên Ngôn của Hồ Chí Minh nhằm vào toàn thể người Việt qua lời mở đầu “Hỡi đồng bào cả nước…”. Tuy nhiên ở những đoạn cuối Hồ Chí Minh lại nhắm vào các nước Đồng Minh. Điều này phải tinh ư người ta mới nhận ra được. Về tư cách, Bảo Đại nhân danh Hoàng Đế Việt Nam, người đứng đầu của một quốc gia độc lập đă tồn tại từ trước khi người Pháp xâm lăng và là người kế thừa chính thống của các vua chúa Nhà Nguyễn, th́ Hồ Chí Minh đă nhân danh “Chính phủ Lâm thời của nước Việt Nam mới.” Mới là v́ đến ngày đó chính phủ này mới chính thức được ra mắt trước quốc dân. Lời văn do đó phản ảnh hai tư cách của bản chất của hai con người khác nhau. Một người là hoàng đế kế thừa chính thống của một triều đại đă trị v́ một quốc gia từ hơn non bốn trăm năm trước, dù cho là chỉ c̣n hư vị; người kia là lănh tụ của một phong trào cách mạng vừa chủ trương chống Pháp, vừa chủ trương chống Nhật và lật đổ chế độ quân chủ để giành chính quyền. Văn phong trong bản tuyên ngôn của Bảo Đại là văn phong b́nh thường của người cầm quyền; c̣n văn phong của Hồ Chí Minh mang tính cách kêu gọi và ở một mức độ nào đó có tính cách b́nh dân, kể lể dài ḍng và nhất là xách động.

 

Mở đầu cho bản tuyên ngôn, Hồ Chí Minh đă trích dẫn một số câu trong phần đầu của Bản Tuyên Ngôn Độc Lập của người Mỹ và một câu trong Bản Tuyên Ngôn Nhân Quyền và Dân Quyền của Cách Mạng Pháp. Sự trích dẫn này, vào lúc mà sự hiểu biết của quần chúng Việt Nam c̣n thấp kém, đặc biệt là về lịch sử Hoa Kỳ và thế giới, chắc chắn không nhằm vào quần chúng người Việt mà nhằm vào người Mỹ và người Pháp. Lư do là Hồ Chí Minh như là một đảng viên Cộng Sản Quốc Tế chắc chắn đã hiểu hơn ai hết là người Mỹ vào thời điểm này đă đóng một vai tṛ vô cùng quan trọng trong chính t́nh ở Á Châu, trong đó có Việt Nam. Được nguời Mỹ công nhận là coi như làm chủ được chính quyền. Hiểu được như vậy, ngay từ khi c̣n ở chiến khu Hồ Chí Minh đă t́m cách tiếp xúc và cộng tác với người Mỹ của cơ quan OSS từ hồi c̣n ở chiến khu, và đă yêu cầu họ cung cấp cho ông một bản Tuyên Ngôn Độc Lập của nước Mỹ, đồng thời nói về lịch sử nước Mỹ như là một cách để chinh phục cảm t́nh của họ. Đó chính là lư do tại sao ngày 29 tháng 8 năm 1945, hai ngày trước khi Hồ Chí Minh tuyên đọc Bản Tuyên Ngôn Độc Lập của ông, lúc 10 giờ 30 sáng, ông đă cho xe tới chở Archemedes L. A. Patti, trưởng nhóm t́nh báo OSS mới tới Hà Nội không lâu tới gặp ông. Mục đích của cuộc gặp mặt theo Hồ Chí Minh không phải là để bàn về chuyện người Tàu mà là để nói về những ǵ ông đă làm vài ngày trước đó (buổi họp ngày 27/8 về Chính phủ Lâm thời) và ít ngày sau đó (ngày 2 tháng 9 đă được chọn là Ngày Độc Lập, Hồ Chí Minh sẽ tuyên bố Việt Nam độc lập và giới thiệu thành phần chính phủ lâm thời) với Patti như là người đầu tiên được biết. Quan trọng hơn hết ở đây là Hồ Chí Minh đă cho Patti coi bản nháp của bản Tuyên Ngôn Độc Lập của ông bằng tiếng Việt mà Pattti không đọc được và chỉ hiểu sơ sơ qua lời một thông ngôn… V́ chỉ nhằm mục tiêu lôi cuốn sự chú ư và cảm t́nh của người Mỹ, Hồ Chí Minh đă không đi xa hơn nữa và rất có thể ông cũng không hiểu rơ hơn hay cố t́nh không hiểu sự khác biệt trong quá tŕnh giành độc lập của mười ba thuộc địa của người Mỹ vào cuối thế kỷ XVIII và của nước Việt Nam thời năm 1945. V́ vậy ông đă áp dụng quan điểm của người Mỹ về quyền b́nh đẳng, quyền được sống tự do và mưu cầu hạnh phúc của mọi - người - như-là-những-cá-nhân riêng lẻ theo đúng như tinh thần của bản Tuyên Ngôn Độc Lập của người Mỹ vào trường hợp chung của cả nước Việt Nam-như-một -quốc-gia đ̣i quyền độc lập một cách gượng ép hay ít ra là suy luận theo quan điểm chủ quan của ông với dụng ư riêng của ông. Cũng vậy với những ǵ ông trích dẫn từ bản Tuyên Ngôn Nhân Quyền và Dân Quyền của Cách Mạng Pháp.

 

Phần kế tiếp, Hồ Chí Minh lên án người Pháp và người Nhật, đồng thời ông kể công cho Việt Minh: “Trước ngày mồng 9 tháng 3, đă bao lần Việt minh đă kêu gọi người Pháp liên minh để chống Nhật...”, sau đó “đă giúp cho nhiều người Pháp chạy qua biên thùy, lại cứu nhiều người Pháp ra khỏi nhà giam Nhật và bảo vệ tính mạng và tài sản cho họ” và kết luận rằng “Sự thật là dân ta đă lấy lại nước Việt-nam từ tay Nhật, chứ không phải từ tay Pháp”. Điều này như người viết đă nói ở trên là không đúng sự thật. Sự thật là Chính Phủ Bảo Đại - Trần Trọng Kim đă lấy lại được toàn thể nước Việt Nam từ Bắc chí Nam, bao gồm luôn cả xứ Nam Kư từ trong tay người Nhật, trước khi người Nhật đầu hàng và Việt Minh đă cướp chính quyền từ trong tay của chính phủ Bảo Đại -Trần Trọng Kim trong những ngày 17 và 19 tháng 8 năm 1945 sau đó, sau khi Nhật đă đầu hàng, nói cách khác sau ngày 15 tháng 8 năm 1945. Lư do là v́ Việt Minh “đă có đường riêng của họ rồi”, nói theo Phan Anh, Bộ Trưởng Thanh Niên trong Chính Phủ Trần Trọng Kim và sau này là Bộ Trưởng Bộ Quốc Pḥng trong Chính Phủ Liên Hiệp của Hồ Chí Minh. Trong những đoạn này Hồ Chí Minh đă dùng các từ ngữ ta hay “dân ta” hay “đất nước ta”, nhưng mục đích không nhằm vào người Việt Nam mà vào người Pháp. Ông đă kể công với người Pháp, giữ một cánh cửa mở, pḥng ngừa họ trở lại.

 

Phần cuối cùng của bản văn, từ “Bởi thế cho nên...” cho đến hết, lời văn cho người ta thấy Hồ Chí Minh không hướng về người Việt mà về cả thế giới. Trong phần này ông xưng là “chúng tôi, Lâm thời Chính phủ, đại biểu cho toàn dân Việt -nam “ để tuyên bố thoát ly hẳn quan hệ với Pháp, kêu gọi các nước Đồng Minh công nhận quyền độc lập của dân Việt-nam...Phần này Hồ Chí Minh thay v́ nói về quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc của mọi-người-như-những-cá-nhân do Tạo Hóa ban cho, những quyền phải hiểu là tự nhiên ai cũng có, đă nói về quyền hưởng tự do và độc lập. Đây là một lập luận có tính cách cưỡng ép, hoàn toàn không đúng với tinh thần của bản Tuyên Ngôn Độc Lập của Người Mỹ và nhất là của bản Tuyên Ngôn Nhân Quyền và Dân Quyền của Cách mạng Pháp mà danh xưng của nó đă nói lên một cách rơ ràng: Nhân Quyền và Dân Quyền, không thể hiểu sai được. Độc lập của một dân tộc không phải luôn luôn đồng nghĩa với tự do, dân quyền và nhân quyền của mỗi một cá nhân người dân như một thành phần của dân tộc ấy. Không những thế, thay v́ coi những quyền này là do Tạo Hóa ban cho, Hồ Chí Minh lại lư luận là v́ dân tộc Việt Nam là “Một dân tộc đă gan góc chống ách nô lệ của Pháp hơn tám mươi năm nay, một dân tộc đă gan góc đứng về phe Đồng minh chống phát-xít mấy năm nay, dân tộc đó phải được tự do! Dân tộc ấy phải được độc lập!”. Lư luận như vậy người ta phải hiểu, theo Hồ Chí Minh, rằng những dân tộc không gan góc chống lại những thế lực đè nén, áp bức ḿnh và không gan góc đứng về phe Đồng Minh, chống phát-xít là không đáng được tự do, độc lập. Cũng vậy, với các quyền độc lập, tự do và mưu cầu hạnh phúc của con người như là những cá nhân trong xă hội. Chính v́ vậy Luật Sư Trần Thanh Hiệp, khi được Đài Á Châu Tự Do phỏng vấn ngày 2 tháng 9 năm 2007, đă có lư khi ông gọi bản tuyên ngôn của Hồ Chí Minh này là “một bản tuyên ngôn phi nhân quyền” dù cho là nó đă được chính tác giả của nó trích và soạn thảo theo tinh thần của bản Tuyên Ngôn Độc Lập của người Mỹ và bản Tuyên Ngôn Nhân Quyền và Dân Quyền của người Pháp. Nhưng dù nói thế này hay thế khác sự kiện này đă phản ảnh chủ trương giai đoạn của những người Cộng Sản Việt Nam mà Hồ Chí Minh ở đây là một trường hợp điển h́nh.

 

Về thời gian soạn thảo, nhiều người cho rằng Hồ Chí Minh chỉ có ít ngày sau khi ông từ chiến khu của Việt Minh về Hà Nội, trong khi ông c̣n phải bận rộn với nhiều vấn đề cấp bách khác. Điều này không đúng v́ trước đó từ lâu, như đă nói ở trên, khi tiếp xúc với một sĩ quan người Mỹ, ông nhờ người này kiếm cho ông một bản tuyên ngôn độc lập của người Mỹ rồi. Nói cách khác, Hồ Chí Minh đă nghĩ tới và đă thai nghén bản tuyên ngôn của ông từ lâu chứ không phải chỉ ít ngày trước ngày 2 tháng 9 năm 1945. Do đó những ǵ ông nói tới, những từ ngữ ông dùng đều được cân nhắc kỹ càng và đều có dụng ư riêng với những mục tiêu riêng mà chỉ sau này phải phân tích kỹ, đối chiếu kỹ và có thể sau này khi mọi việc liên hệ đă xảy ra rồi, người ta mới có thể hiểu được. Điều đáng tiếc là khi thực thi những ǵ ông đă trích dẫn và đề cao trong bản tuyên ngôn của ông, Hồ Chí Minh và các đồng chí của ông và sau này những người nối nghiệp ông trong Đảng Cộng Sản Việt Nam chỉ thực thi những ǵ ông đă suy rộng ra theo lối suy luận loại suy (độc lập của dân tộc) mà làm ngược lại những ǵ đích thực về nhân quyền và quyền tự do mưu cầu hạnh phúc của từng cá nhân con người, theo đúng nguyên bản của bản Tuyên Ngôn Độc Lập của người Mỹ cũng như bản Tuyên Ngôn Nhân Quyền và Dân Quyền của ngựi Pháp. Nói cách khác, Hồ Chí Minh và các đồng chí của ông trong đó có Trường Chinh, Vơ Nguyên Giáp, Phạm Văn Đồng, cũng như hậu duệ của các ông, thay v́ đi theo con đường tự do, dân chủ của các nhà lănh đạo của cuộc Cách Mạng Hoa Kỳ, trong đó có Washington, Jefferson, dựa theo đúng tinh thần của bản Tuyên Ngôn Độc Lập của họ mà các ông đă trích dẫn phần mở đầu, đă theo con đường của Lê Nin, Xít Ta Lin và Mao Trạch Đông. Hậu quả là 67 năm sau, Bà Hillary Clinton, Ngoại Trưởng Hoa Kỳ, đă phải công khai nhắc người đồng nhiệm của Bà ở Việt Nam và luôn cả các ông Nguyễn Tấn Dũng, Thủ Tướng Chính Phủ và Nguyễn Phú Trọng, Tổng Bí Thư Đảng Cộng Sản Việt Nam về vấn đề dân chủ và nhân quyền ở Việt Nam. Người ta không hiểu là khi làm công việc nhắc nhở này, Bà Clinton có biết rằng 67 năm trước Hồ Chí Minh đă đọc bản Tuyên Ngôn Độc Lập của ông với phần trích dẫn về nhân quyền từ bản Tuyên Ngôn Độc Lập của nước Mỹ hay không? Người viết tin là có. Cũng vậy với Đại Sứ David Shear khi ông này tới thăm Bác Sĩ Nguyễn Đan Quế và Đại Lăo Ḥa Thượng Thích Quảng Độ ở Saigon. Nhưng dù có hay không, khi trích dẫn những tài liệu này, Hồ Chí Minh và từ đó Đảng Cộng sản Việt Nam cũng đă mắc một món nợ tinh thần với cả hai dân tộc Mỹ và Pháp và nhân ngày 2 tháng 9 năm 2018 này, những ai quan tâm đến vấn đề nhân quyền và dân quyền ở Việt Nam hiện tại, nhất là người Mỹ và người Pháp, nên nhắc nhở những người đang nắm vai tṛ lănh đạo ở quốc gia này phải tôn trọng và thực thi những ǵ Hồ Chí Minh, người đă khai sáng nên chế độ của họ cần phải “thật thà” như ông thường khuyên mọi người, đặc biệt là các “cháu ngoan” của ông, coi như một giá trị đạo đức, coi trọng những lư tưởng mà người sáng lập ra Nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hoà đă viện dẫn từ hai bàn Tuyên Ngôn Độc lập của Hoa Kỳ và Tuyên Ngôn Nhân Quyền và Dân Quyền của Pháp, coi như một h́nh thức trả nợ mà b́nh thường mọi người đều phải làm, nếu không muốn mang tiếng là lừa đảo. Về điểm này, tuy nhiên, người ta cũng cần phải dè dặt v́ bản Tuyên Ngôn Độc Lập Ngày 2 tháng 9 Năm 1945 sau đó đă bị sửa lại nhiều lần cũng giống như bức thư gửi Hồ Chí Minh gửi cho các học sinh nhân lễ khai trường đầu tiên khi nước Việt Nam mới được độc lập cùng năm mà người viết bài này đă phải học thuộc ḷng, cho đến giờ này hăy c̣n nhớ từng chữ. Người ta không biết những chi tiết nào đă bị sửa nhưng theo nhà nghiên cứu Nguyễn Thành từ Hà Nội, trong bài viết nhan đề “Trong Lịch Sử Nước Ta Đă Có Hai Hay Ba Bản Tuyên Ngôn Độc Lập” đăng trong Nghiên Cứu Lịch Sử, Số 1 (278), (I- II), 1995, “lại có nhiều dị bản, sai nhau đến 22 từ, được sửa đi sửa lại nhiều lần từ sau ngày 2-9-1945 đến năm 1973 th́ thật không thể hiểu nổi.”

 

1945 – 2021, bảy mươi sáu năm đã trôi qua. Đã đến lúc người ta phải trả lại lịch sử những gì gọi là sự thực của nó khi tìm hiểu hai bản tuyên ngôn này, đồng thời trả tất cả những món nợ mà vì bất cứ lý do gì những người đi trước đã mắc phải, nhất là nợ chính đồng bào mình.

 

Một điều khác vô cùng quan trọng độc giả cũng nên để ý khi tìm hiểu hai bản tuyên ngôn này là mục tiêu tối hậu của những người Cộng Sản không phải là độc lập cho quốc gia, đất nước và dân tộc Việt Nam mà là cách mạng quốc tế vô sản và xã hội chủ nghĩa theo quan niệm riêng của họ, như người ta đã thấy ngay từ những năm đầu của thập niên 1950 với sự thúc đẩy của Nga Xô và Trung Cộng. Tranh đấu cho nền độc lập của quốc gia chỉ là một chiêu bài, một phương tiện họ dùng để đạt mục tiêu tối hậu này. Những gì Hồ Chí Minh nói trong bản tuyên ngôn của ông do đó chỉ nhằm mục tiêu xách động quần chúng nhất thời, sau đó không còn được chính ông và hậu duệ của ông tôn trọng, chưa nói là làm ngược lại, trong đó có những gì ông nặng nề lên án người Pháp.

 

Độc lập rồi làm gì?

 

Bảo Đại và Chính Phủ Trần Trọng Kim.- Trước hết là Hoàng Đế Bảo Đại.  Ngay sau khi tuyên bố độc lập, Nhà Vua ban  hành Dụ Số 1 lấy “Dân Vi Quý” làm khẩu hiệu.  Khẩu hiệu này được trích dẫn từ sách Mạnh Tử, một trong Tứ Thư của các Nhà Nho ta thời xưa, nguyên văn là “Dân vi quư, xă tắc thứ chi, quân vi khinh” có nghĩa là “Dân là quư, sau đó là xă tắc, vua là nhẹ”.  Dụ này được ban hành ngày 17 tháng 3 dương lịch năm 1945, sáu ngày sau khi ông tuyên bố độc lập.  Bảo Đại đã luôn luôn tôn trọng khẩu hiệu này, kể cả khi ông thoái vị với lời tuyên bố bất hủ của ông, đại khái: “Trẫm thà làm dân một nước độc lập còn hơn làm vua một nước nô lệ”. Tiếp theo ông đã đích thân tham khảo ư kiến của các quan lại, các thân hào, nhân sĩ có uy tín để thành lập một chính phủ mới với Học Giả Trần Trọng Kim làm thủ tướng thay thế cho Nội Các Phạm Quỳnh nhằm thiết lập một chế độ quân chủ lập hiến tiến bộ như ở Anh, ở Nhật hay ở các nước Bắc Âu hoặc Thái Lan ở Đông Nam Á... trong đó có việc thành lập các hội đồng chuyên môn để mọi người có thể tham gia việc soạn thảo hiến pháp và các sinh hoạt quan trọng của quốc gia, đồng thời ban hành các đạo dụ liên quan đến các quyền tự do cơ bản của người dân, song song với những nỗ lực thâu hồi nền độc lập và thống nhất quốc gia và cứu đói... Tất cả đã được ông và Chính Phủ Trần Trọng Kim thực hiện trong một thời gian kỷ lục là trên dưới bốn tháng tùy theo cách tính của mỗi người.  Tất cả nhũng chi tiết liên hệ tới những biến cố kể trên đã được người viết bài này trình bày trong tác phẩm “Trước Khi Bão Lụt Tràn Tới: Bảo Đại- Trần Trọng Kim và Đế Quốc Việt Nam” đã nói ở trên.

 

Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản

 

Khác với chủ trương Dân Vi Quý của Hoàng Đế Bảo Đại và cũng trái ngược với những gì ông trích dẫn từ Bản Tuyên Ngôn Độc Lập của người Mỹ và Bản Tuyên Ngôn Nhân Quyền và Dân Quyền của người Pháp và trịnh trọng đưa lên đầu của bản tuyên ngôn của mình:

“Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền b́nh đẳng, Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự  do và quyền mưu cầu hạnh phúc”.    Tuyên Ngôn Độc Lập 1776 của Người Mỹ.

 

“Người ta sinh ra tự do và b́nh đẳng về quyền lợi, và phải luôn luôn được tự do và b́nh đẳng về quyền lợi”. Tuyên Ngôn Nhân Quyền và Dân Quyền của Cách mạng Pháp  và ông khẳng định: “Đó là những lẽ phải không ai chối căi được”.

 

Có điều Hồ Chí Minh và các đồng chí cũng như hậu duệ của ông đã thực thi “những lẽ phải” này theo ý riêng có lợi cho chủ trương và đường lối của Đảng mình, thay vì đi theo con đường tự do dân chủ lấy dân làm quý, tôn trọng quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc của từng cá nhân con người theo đúng tinh thần của hai bản tuyên ngôn của người Mỹ và người Pháp. Chính vì vậy sau này và hiện tại, nhân quyền đã trở thành một vấn đề nan giải cho các nhà cầm quyền Cộng Sản đặc biệt là khi vấn đề tranh đấu giành độc lập không còn nữa.  Việt Nam đã trở thành cái đích cho các nhà tranh đấu cho nhân quyền trong nước cũng như thế giới lên án. Có điều ít ai để ý là đối với người Cộng Sản, độc lập dân tộc không phải là mục tiêu cuối cùng của họ mà là Xã Hội Chủ Nghĩa.  Độc Lập chỉ là mục tiêu giai đoạn, nhất thời.  Điều không ổn là cho đến những ngày hiện tại hầu như không ai biết xã hội theo Xã Hội Chủ Nghĩa là gì?  Ngay cả một vị lãnh đạo cao cấp nhất của Đảng Cộng Sản Việt Nam cũng đã từng tuyên bố với báo chí là cho tới cuối thế kỷ này (Thế Kỷ 21) người ta cũng vẫn chưa biết xã hội theo Xã Hội Chủ Nghĩa sẽ là như thế nào?  Có điều ai cũng biết là quốc hiệu do Đảng Cộng Sản lựa chọn cho nước Việt Nam đương thời là Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam. Phải chăng đó là thành quả của 76 năm lịch sử đầy đau thương, máu và nước mắt của Dân Tộc Việt Nam mà không một người dân nào, không nhiều thì ít đã là nạn nhân phải gánh chịu?   

 

Cũng xin nhắc lại là Hoàng Đế Bảo Đại lên ngôi vào lúc chế độ quân chủ chuyên chế ở Việt Nam đang ở t́nh trạng suy đồi và bị tấn công từ nhiều phía trong lúc chủ trương dân chủ mỗi ngày mỗi thêm thắng thế. Người ta không biết có bao nhiêu giọt nước mắt đă nhỏ xuống cho ông khi ông qua đời như chúng đă được nhỏ xuống khi ông đọc Chiếu Thoái Vị của ông trước cửa Ngọ Môn hồi năm 1945.  Có điều đất nước Việt Nam vẫn không hề tiến bộ hơn, lănh thổ quốc gia mà Bảo Đại đă thâu hồi hay xác nhận chủ quyền và để lại cho những người kế vị ông đă bị hao ṃn không ít, và người dân Việt Nam b́nh thường vẫn chưa t́m lại được cuộc sống hạnh phúc, thanh b́nh, no ấm mà bất cứ một vị vua nào trong lịch sử dân tộc đều mong mỏi với một xă hội trong đó “Triệu tính âu ca lạc thịnh th́” như Trần Nguyên Đán, một tác giả đời Trần đă miêu tả xă hội Đại Việt sau thời chiến thắng quân Mông Cổ.

 

 

Phạm Cao Dương

 

Khởi sự viết năm 2012 - Đăng ngày 12 tháng 9.2015

Chỉnh sửa lại mùa khai trường 2018 - Đăng lại ngày 25 tháng 08.2018

Bổ túc thêm và đăng lại ngày 30 tháng 08.2021

 

 

Tin Tức - B́nh Luận     Vinh Danh QLVNCH     Audio Files     Tham Khảo     Văn Học Nghệ Thuật     Trang Chính