Nhân mùa Giáng Sinh, đi t́m ư nghĩa tích cực của chữ “ḥa ” trong Tôn Giáo

 

Nguyễn Đức Cung

 

 

 

 

Trong sinh hoạt tư tưởng, người Ki-Tô giáo thường hay nhắc tới câu nói sau đây của một ngôn sứ trong Cựu Ước có lẽ là câu nói được truyền tụng nhất và ư nghĩa tích cực của ḥa b́nh, một câu mà Liên Hiệp Quốc đă từng chọn làm câu châm ngôn trong năm ḥa b́nh của thế giới cách đây mấy thập kỷ : “Người ta sẽ đúc gươm đao thành cuốc thành cày, rèn dáo mác nên liềm nên hái…”. Ư nghĩa câu nói thật là tích cực, tuy vậy thời gian qua chiến tranh từ đó đến nay vẫn cứ triền miên không dứt khi th́ chỗ này, nay lại chỗ khác. Khi nói đến chữ “ḥa” th́ liên tưởng trước hết có lẽ phải nhắc lại hai chữ ḥa b́nh nhất là chữ ḥa như trong Khổng giáo có lời dạy ở sách Trung Dung về đạo tu, tề, trị, b́nh” tức tu thân, tề gia, trị quốc, b́nh thiên hạ.

 

I.- CHỮ “H̉A” QUA LĂNG KÍNH CỦA TRIẾT LƯ ĐÔNG PHƯƠNG.

 

Xuất phát từ chữ ḥa mà có ḥa b́nh, rồi ḥa giải, ḥa hợp nhưng trước hết phải nói rằng tinh thần ḥa giải, ḥa hợp hoặc yêu chuộng ḥa b́nh là một đức tính thường có của người dân Việt Nam và của cả nhân loại. Vị ngôn sứ của Cựu Ước có câu nói bất hủ ở trên đă trở thành phương châm xử thế của nhân loại th́ những câu vắn tắt như: “Dĩ ḥa vi quư”, “Quân tử ḥa nhi bất đồng, tiểu nhân đồng nhi bất ḥa” tuy xuất phát từ tư tưởng Khổng Mạnh nhưng lâu dần biến thành máu thịt người VN ta.

 

Nói về ḥa giải và ḥa hợp trong phạm vi tâm linh, tôn giáo, các tôn giáo như Phật giáo, Công giáo và các triết thuyết Á Đông cũng đă có đề cập tới không nhiều th́ ít.

 

Ḥa giải là giải quyết một việc ǵ theo phương cách ḥa b́nh, hiểu một cách nôm na là như vậy. Nhưng chữ “Ḥa” trong phạm trù triết lư Đông phương mang một ư nghĩa cao sâu hơn.

 

Trong Luận Ngữ, Khổng Tử có viết: “Bá-di, Thúc-tề bất niệm cựu ác, oán thị dụng hy.” : , , , . Cụ Phan Bội Châu trong cuốn Khổng Học Đăng đă giải thích câu này như sau: “ Ông Bá-Di, ông Thúc-Tề vẫn là bậc người rất thanh cao, mà lại đối đăi với người có một cách rất khoan thứ; hễ người ta ai có điều xấu cũ, nhưng khi đă qua rồi, hoặc người ta đă thay đổi được rồi thời ḿnh cũng chỉ xem người ấy là người tốt mà không nghĩ đến điều xấu cũ của người ta nữa (bất niệm cựu ác). V́ vậy mà ít ai oán giận đến ḿnh (oán thị dụng hy). (Luận Ngữ, Thiên V, Công Dă Tràng, câu 22; Phan Bội Châu, Khổng Học Đăng, Nhà xb. Khai Trí, Sài G̣n, 1973, trang 114)

 

Về chuyện Bá Di và Thúc Tề, học giả Nguyễn Hiến Lê trong cuốn sách nghiên cứu và dịch Luận Ngữ ghi lại : “ Tử viết: “Bá Di, Thúc tề bất niệm cựu ác, oán thị dụng hi.” Dịch: “Khổng tử nói: “Bá Di và Thúc Tề không nhớ điều xấu cũ của người, nên ít oán ai.”Bá Di và Thúc Tề đều là con vua Cô Trúc, không chịu nhận ngôi vua, bỏ đi ở ẩn; sau giúp vua Văn vương là người có đức. Nhưng khi Vơ vương (con Văn vương) đem quân đánh Trụ nhà Thương, hai ông can không được, vào ẩn trong núi Thú dương, chịu chết đói. Coi truyện trong bộ Sử kí của Tư Mă Thiên.“Oán thị dụng hi” có người hiểu là: ít người oán hai ông ấy. Nhưng bài VII.14 Khổng tử có nói: “… … cầu nhân đắc nhân, hựu hà oán?” (hai ông ấy) cầu nhân th́ được nhân, c̣n oán cái ǵ?” V́ vậy mà chúng tôi dịch là “nên ít oán ai”, chứ không dịch là ít bị người ta oán. (Nguyễn Hiến Lê, Luận Ngữ, Nhà xb. Văn Học, 1995, trang 98).

 

Lối dịch của Nguyễn Hiến Lê đánh động vào tâm thức tích cực của con người, chủ động cái t́nh cảm của ḿnh nên có lẽ đúng hơn lối dịch thiên về phần tiêu cực của cụ Phan Bội Châu. Nhưng dù lối dịch nào chăng nữa th́ câu văn của Luận Ngữ cũng hàm ư xây dựng tinh thần yêu thương, ư thức ḥa giải trong con người nói riêng và trong xă hội nói chung. Việt Nam sau cuộc chiến 1954-1975 đến nay đă hơn 40 năm nhưng c̣n lại biết bao đau thương, biết bao “cựu ác”, bao hận thù vẫn c̣n chia rẽ ḷng người, cần phải gạt qua một bên, nhưng gạt bằng cách nào?

 

Xét về chữ Ḥa trong ḥa giải hay ḥa hợp th́ thấy có ba lối viết. Có chữ Ḥa có nghĩa là lúa chưa cắt rơm rạ đi;   ḥa, cùng ăn nhịp với nhau và ḥa : điều ḥa, hợp cùng nghĩa với chữ . T́m hiểu về ngữ nguyên (etymology), chữ Ḥa gồm một bên chữ Ḥa là lúa và một bên chữ Khẩu là cái miệng. Thóc lúa dùng để nuôi cái miệng th́ tấm thân sẽ nhàn tản, cuộc sống ḥa b́nh (chữ dùng hội ư). C̣n chữ ḥa một bên chữ Dược là một thứ như cái sáo có ba lỗ, cũng đọc là Thược là đồ để đong, đựng được 1200 hạt thóc. Theo Linh mục Tiến sĩ Léon Wieger, (S.J.) trong cuốn Chinese Characters, hai chữ Ḥa cùng có một nghĩa là điều ḥa (Harmony, Union) (bản in lần thứ hai, theo bản tiếng Pháp, Dover Publications, Inc., New York, không đề năm in, trang  283). Chữ Dược là ống sáo tượng trưng cho âm nhạc hay âm thanh nằm bên chữ Ḥa là lúa trên một cánh đồng xanh vàng óng ả, cũng là chữ hội ư.

 

Trong tác phẩm Đại cương Triết học sử Trung quốc, Tiến Sĩ Phùng Hữu-Lan (Fung Yu-Lan), Giáo sư Đại học Thanh-Hoa ở Bắc Kinh, một triết gia lừng danh trong những thập niên 40 của thế kỷ XX, có nêu sách Trung dung khi sách này viết rằng: “Mừng, giận, buồn, vui chưa bộc lộ ra, gọi là trung. Bộc lộ ra mà trúng tiết, gọi là ḥa. Trung là gốc lớn của thiên hạ. Ḥa là đường chính của thiên hạ. Trung ḥa rất mực th́ Trời Đất được yên, muôn vật được nuôi.”(Ch. 1.) Tiến sĩ Phùng Hữu Lan viết tiếp : “Khi t́nh cảm được bộc lộ ra, mà đều trúng tiết, cũng gọi là trung, v́ “ḥa”là do trung, và “trung” dùng để ḥa những cái khác có thể không ḥa. Những điều đă được nói về t́nh cảm, th́ cũng có thể áp dụng đối với những ước muốn. Trong cách cư xử cá nhân cũng như trong giao tiếp xă hội, có những điểm đánh dấu mức đúng cho sự thỏa ḷng ước muốn và sự bộc lộ t́nh cảm. Một người, nếu mọi ước muốn được thỏa và mọi t́nh cảm được bộc lộ, mà ở vào mực trung, th́ người ấy đạt tới cái ḥa bên trong nó làm cho tinh thần mạnh khỏe. Cũng vậy, khi các ước muốn và t́nh cảm của mọi hạng người trong xă hội đều được thỏa, và được bộc lộ ra, ở vào mực trung, th́ xă hội cũng đạt tới cái ḥa bên trong nó dẫn đến thái b́nh trật tự. (Phùng Hữu Lan, Đại cương Triết học sử Trung quốc, TS Nguyễn Văn Dương dịch, Nhà xb. Thanh Niên, Sài G̣n 1998, trang 180.). Ở một đoạn dưới, Tiến Sĩ Phùng Hữu Lan viết tiếp: “Ḥa th́ bao hàm dị: hợp mọi cái dị để thành ḥa… Đồng nghĩa là đồng nhất, đối lập với dị. “Ḥa” nghĩa là: điều ḥa, bao hàm dị, hợp mọi cái dị để thành ḥa. Tuy nhiên, để thành ḥa, th́ mọi cái dị phải có phân lượng nhất định, ấy là “trung”. Vậy tác dụng của trung là để thành ḥa. Một xă hội khéo tổ chức là một cái “ḥa” trong đó những người tài giỏi và làm nhiều nghề khác nhau có một địa vị thích hợp, giữ những chức vụ xứng đáng, ai cũng được thỏa măn như nhau, không có xung đột ǵ. Một thế giới lư tưởng cũng là một cái “ḥa”. Sách Trung dung nói: “Muôn vật sống với nhau mà không cùng hại. Mọi đạo lưu hành với nhau mà không cùng trái… Ấy là điềm làm cho Trời Đất lớn vậy.”(Ch. 30) Một cái ḥa như vậy, không chỉ bao hàm xă hội con người, nên c̣n là Thái ḥa. Trong lời thoán quẻ càn, ta thấy chép: “Lớn thay cái đức đầu của càn…Giữ hợp được Thái ḥa. Mới hay tốt và chính bền.” (Phùng Hữu Lan, Sách đă dẫn, trang 181).

 

2.- TINH THẦN TÔN GIÁO VÀ Ư THỨC HOÀ GIẢI.

 

Trong một xă hội mà tinh thần Tam giáo Nho, Phật, Lăo thường hay đan xen vào nhau như ở Việt Nam, người ta thấy nhiều câu nói phản ánh tinh thần tha thứ, thương yêu thí dụ “Oán thù nên cởi, không nên buộc” hay “Lấy oán báo oán, oán oán chập chùng; lấy ân báo oán, oán oán tiêu tan”.

 

Sách Nho có câu: “Thiên thời bất như địa lợi, địa lợi bất như nhân ḥa” tức thời thế thuận không bằng địa thế lợi; địa thế lợi không bằng nhân tâm ḥa. Xem thế th́ đủ biết: yếu tố ḥa là quan trọng hơn hết trong mọi việc, mọi tổ chức. Gia đ́nh ḥa th́ gia đ́nh có hạnh phúc; nước nhà ḥa th́ nước nhà được thạnh trị; nhơn loại ḥa th́ thế giới an lạc (Hoà Thượng Thích Thiện Hoa, Phật Học Phổ Thông, Quyển Nhứt, Thành Hội Phật Giáo TP. Hồ Chí Minh ấn hành, 1992, trang 346.)

 

Giáo lư Lục-ḥa  của nhà Phật  c̣n gọi là Lục Úy Lao Pháp Lục Khả Hỷ Pháp , Lục Ḥa Kính (Thích Nguyên Tâm, Từ Điển Phật Học Tinh Tuyển, Nhà xuất bản Phương Đông, TPHCM, 2013, trang 767)  vốn là sáu phương pháp cư xử với nhau trong phạm vi một cộng đồng dân tộc để làm sao cho có sự ḥa hợp từ vật chất đến tinh thần. Sáu phương pháp đó thứ nhất là “Thân ḥa đồng trú” (nếu là đồng bào cùng chung sống trong một quốc gia xă hội, th́ phải lấy sự đoàn kết làm đầu, không được gây cảnh nồi da xáo thịt, chia năm xẻ bảy, làm thành giặc cḥm, giặc xóm; sát phạt nhau, chém giết nhau. Thứ hai là Khẩu ḥa vô tránh (miệng ḥa hợp không tranh căi nhau) tức trong xă hội, cũng v́ một lời nói không ḥa mà nhiều khi quốc gia phải lâm nạn chiến tranh, nhân loại bị đẩy vào ḷ sát sinh thảm khốc. Thứ ba là Ư ḥa đồng duyệt tức Ư ḥa cùng vui tức là nếu ư tưởng hiền ḥa, vui vẻ th́ thân và lời nói dễ giữ được ḥa khí. Trái lại nếu ư tứ bất ḥa, thường trái ngược nhau, ganh ghét nhau, th́ thân và khẩu khó mà giữ được cho hoàn hảo. Thứ bốn là Giới ḥa đồng tu nghĩa là giới ḥa cùng tu, điều này không chỉ ứng dụng trong giới tu hành Phật giáo nhưng cho bất cứ một đoàn thể, hiệp hội, tổ chức nào v́ đă cùng đứng trong một tập thể th́ phải giữ kỷ luật chung, điều lệ chung, ngay cả chính trong một đất nước th́ kỷ luật chung đó là tinh thần yêu nước, quyền lợi và luật pháp của đất nước; giới đây là đồng bào, công dân một quốc gia. Thứ năm là Kiến ḥa đồng giải tức là thấy biết giải bày cho nhau hiểu; điều này muốn nói trong sự sống chung, mỗi người hiểu biết được điều ǵ, khám phá được điểm ǵ, phải giải bày, chỉ bảo cho người khác hiểu để khai thông sự thông cảm với tha nhân, tránh ḷng ích kỷ cá nhân. Thứ sáu là Lợi ḥa đồng quân tức lợi ḥa cùng chia cân nhau, điều này muốn nói rằng trong xă hội sở dĩ có sự xung đột dữ dội, phân chia giai cấp cũng do v́ thiếu sự “Lợi ḥa đồng quân” cả. Người giàu th́ giàu quá, kẻ nghèo th́ nghèo xơ, kẻ dinh thự nguy nga ruộng đất c̣ bay thẳng cánh, có kẻ không có một cḥi tranh vách đất. Do đó không thể có ḥa b́nh được: người vô sản xung đột với kẻ hữu sản, nước nghèo đói sanh sự với nước phú cường. (HT Thích Thiện Hoa, sách đă dẫn, trang 347-353).

 

Trong cuốn Đạo Bụt nguyên chất, Thiền sư Thích Nhất Hạnh có nêu câu kệ “Diệt nhuế hỏa hoại tán tham và giải thích: “Phải biết dập tắt ngọn lửa của sự giận hờn, phải biết cách làm tan vỡ khối tham vọng trong ḷng ḿnh. Diệt nhuế hỏa là làm hư đi, làm tan nát đi, dập tắt ngọn lửa hận thù. Đó là một hiệu lệnh.” (Nhà xb. Phương Đông, 2011, trang 362).

 

Nói về vấn đề ḥa giải giữa con người với nhau th́ trong Cựu Ước, trong Do Thái giáo và nhất là trong Tân Ước đă có rất nhiều đoạn Thánh Kinh đề cập việc tha thứ, tha nợ, giải quyết những lấn cấn, vướng mắc thuộc nhiều lănh vực giữa cá nhân với cá nhân, giữa tập thể với tập thể.

 

Trong sách Đệ Nhị Luật, Chương 15, câu 1-3 có viết: “Bảy năm một lần, anh (em) hăy tha nợ. Đây là cách thức tha nợ: mỗi chủ nợ sẽ tha món nợ đă cho người đồng loại vay mượn, không thúc người đồng loại và người anh em trả nợ, v́ người ta đă công bố việc tha nợ để kính ĐỨC CHÚA. Người nước ngoài, anh (em) có thể thúc nợ; nhưng cái ǵ của anh (em) mà ở trong nhà người anh em của anh (em) th́ phải tha không đ̣i.” (Kinh Thánh trọn bộ Cựu Ước và Tân Ước, bản dịch của Nhóm Phiên Dịch Các Giờ Kinh Phụng Vụ, Nhà xb. TPHCM, 1999, trang 221).

 

Trong cuốn sách Kinh Lạy Cha, các tác giả Nguyễn Đăng Trúc và Lê Phú Hải đă giải thích đoạn văn sách Đệ Nhị Luật trên như sau: “Theo trường hợp này tha nợ mang nghĩa chối từ dùng khả năng áp bức hay lấy luật đè lên kẻ mang nợ. Tha nợ tức là tha thứ, giải thoát kẻ có nợ khỏi áp bức và tha hết món nợ hay những đ̣i buộc đối với ḿnh.” (Nguyễn Đăng Trúc, Lê Phú Hải, Định Hướng Tùng Thư, Trung Tâm Nguyễn Trường Tộ xb. 1997, trang 222).

 

Trong sách Huấn ca, Chương 28, câu 1-4 có viết : “Kẻ báo thù sẽ chuốc lấy báo thù của Đức Chúa, tội lỗi của nó, Người xem xét từng ly. Hăy bỏ qua điều sai trái cho kẻ khác, th́ khi bạn cầu khẩn, tội lỗi bạn sẽ được tha. Người với người cứ nuôi ḷng hờn giận, thế mà lại xin Đức Chúa chữa lành! Nó chẳng biết thương người đồng loại, mà lại dám xin tha tội cho ḿnh.” (Nhóm Phiên Dịch Các Giờ Kinh Phụng Vụ, sách đă dẫn, trang 916).

 

Trong Do Thái Giáo, ư nghĩa tha thứ tức khái niệm ḥa giải trong chính trị cũng được các vị Rabbi giải thích, thí dụ Rabbi Eléazar ben Azaria giải nghĩa sách Lê-vi 16, 30: “… đối với những lỗi lầm giữa loài người với nhau, ngày lễ ‘thục tội’ (Kippurim) không thể đền tội được nếu như ta không làm ḥa với người khác” (Jean Bonsirven, Textes Rabbiniques, Dẫn lại theo Nguyễn Đăng Trúc và Lê Phú Hải, Sđd, trang 223).

 

Rabbi Yosê cũng có nói: “Nếu người không khoan dung đến người anh em, Thiên Chúa cũng không nhân từ với người” (Pesiqta, Rabbati 38, 164b.)

 

Rabbi Râbâ c̣n nhấn mạnh: “Với những ai bỏ qua những điều lỗi lầm của người khác làm cho họ, Thiên Chúa sẽ bỏ qua mọi xúc phạm đến Người v́ Người nói: Người tha thứ tội phạm và bỏ qua sự xúc phạm. Người tha thứ tội phạm cho ai? Cho những ai biết bỏ qua điều xúc phạm đến ḿnh.” (Nguyễn Đăng Trúc, Lê Phú Haỉ, Sđd, trang 224).

 

Nói đến vấn đề ḥa giải, đối với người Công Giáo có lẽ Kinh Lạy Cha (Pater noster, Le “Notre Père”) vốn là kinh do Đức Kitô dạy các Tông Đồ, đă để lại nhiều dấu ấn nhất đối với việc xin tha thứ và thứ tha. Có hai bản văn về Kinh Lạy Cha, một của Thánh sử Luca và một của Thánh sử Mát-thêu. Bản của Luca có 5 lời câu xin, và bản của Mát-thêu có 7 lời cầu xin, giọng văn của Mát-thêu trung thực hơn v́ có vẻ Do Thái hơn (Tiến-Sĩ Trần Thái Đỉnh, Những lời giảng dạy của Chúa Giêsu, Cơ sở Văn hóa hy vọng, tái bản lần thứ nhất, 2001, trang 175).

 

Trong bản của Mát-thêu có câu :“… Xin tha nợ chúng con như chúng con cũng tha kẻ có nợ chúng con…” Tiến sĩ Trần Thái Đỉnh viết: “Nơi lời cầu xin này, chúng ta đặt cho ḿnh một điều kiện: Chúng ta xin Chúa tha nợ cho chúng ta như chúng ta cũng tha kẻ có nợ chúng ta. Đây là trường hợp duy nhất trong bảy lời cầu xin có điều kiện. Mà Chúa Giêsu đă đặt điều kiện này vào lời xin tha thứ, v́ Ngài biết tha thứ là một việc đôi khi không dễ dàng chút nào. Chúng ta c̣n nhớ lời Ngài dạy: nếu đứng trước bàn thờ để dâng lễ vật mà ta sực nhớ có chuyện bất b́nh với anh em, th́ phải để của lễ ở đó trước bàn thờ, đi làm ḥa với nhau đă, rồi sẽ trở lại dâng lễ vật cho Chúa. C̣n ở đây, sau khi đă đặt điều kiện như thế trong lời cầu nguyện, Chúa lại c̣n trở lại một lần nữa, liền sau kinh Lạy Cha, để nói thêm cho ta biết Thiên Chúa tuyệt đối buộc ta phải tha thứ cho nhau, th́ mới đáng Ngài tha thứ cho ta. Ngài nói: “Đúng thế, nếu anh em tha thứ những lỗi phạm cho người ta, th́ Cha anh em ở trên trời cũng sẽ tha thứ cho anh  em; nhưng nếu anh em không tha cho người ta, th́ Cha anh em cũng sẽ không tha cho anh em các lỗi phạm của anh em” (Mt 6, 14-14).

 

Trong đoạn dưới, Tiến Sĩ Trần Thái Đỉnh viết tiếp: “Theo bản Mát-thêu mà chúng ta sử dụng đây, Chúa dùng từ “tha nợ”, để xin Chúa tha thứ cho chúng ta. Theo các học giả, từ “nợ” trong Luật Do-Thái có nghĩa chặt chẽ và pháp lư: con nợ có thể bị tù tội nếu không trả được nợ, như ta thấy nơi Mt 18, 23-25.” (Trần Thái Đỉnh, Sđd, trang 184).

 

Trong Tân Ước, “Bài giảng trên núi – Các phúc thật” hay là “Tám Phúc” mà người ta c̣n gọi là “Hiến Chương Nước Trời” có Điều thứ bảy “Hạnh phúc thay những ai xây dựng ḥa b́nh v́ họ sẽ được gọi là con Thiên Chúa” xét ra rất quan trọng đối với những ai có những nỗ lực vận động ḥa b́nh, thứ ḥa b́nh đích thực và những con người đích thực có thiện chí muốn ḥa b́nh chứ không phải thứ người muốn mượn tiếng ḥa b́nh như Lê Đức Thọ để cướp nước, như Kissinger của Hoa Kỳ thời Nixon một thời mặt trơ trán bóng, mượn tiếng ḥa b́nh để tự khoe, tự phụ về tài năng ngoại giao của y (đi đêm, nhượng bộ cách nhục nhă không chút liêm sỉ) để quẳng Miền Nam cho bọn chó sói Bắc Việt. Dĩ nhiên tha thứ là một việc mà quên là một việc khác!

 

Trong cuốn sách đă dẫn, Tiến Sĩ Trần Thái Đỉnh viết: “Phải có mưa thuận gió ḥa, cây cối mới lớn lên và sinh nhiều hoa trái. Phải an cư th́ mới lạc nghiệp, và con người mới có thể phát triển đầy đủ và cảm thấy hạnh phúc. V́ thế, ḥa b́nh là điều kiện số một của cuộc sống hạnh phúc: ḥa b́nh với Thiên Chúa, không mắc lỗi với Ngài và được Ngài yêu thương; ḥa b́nh với bản thân, không bị lương tâm cắn rứt; ḥa b́nh với mọi người, sống ḥa thuận và an vui với nhau.

 

Chúa Giêsu được Thánh Phaolô ca tụng là “Đức Chúa của ḥa b́nh” (2Tx 3, 16), v́ Chúa luôn chúc và ban ḥa b́nh cho nhân loại. Vừa sinh ra c̣n nằm trong máng cỏ, Ngài đă sai các thiên thần chúc b́nh an cho chúng ta: “Sáng danh Thiên Chúa trên trời, b́nh an dưới thế cho những người Chúa thương.” (Lc 2, 14). Trong suốt cuộc đời, sự hiện diện của Ngài luôn tỏ ra sự b́nh an và ḷng thương xót. Rồi trong giờ phút thầy tṛ sắp chia tay, các môn đệ âu lo và sợ hăi trước cái chết vô cùng đau đớn của Ngài, Chúa Giêsu đă nói với các ông lời an ủi của con Thiên Chúa…

 

Bây giờ nh́n vào phúc thật này, xin hỏi ai là người được Chúa công bố là hạnh phúc? Bản Latinh “Phổ thông”(Vulgata) dịch là “pacifici”, nghĩa là những người hiền ḥa (các bản Lebreton và Prat vẫn dịch là “pacifiques”. Nhưng các nhà chuyên môn cho rằng dịch như thế không đúng. Cho nên Prat đă đề nghị dịch là “pacificatores” nghĩa là người “làm nên ḥa b́nh”. Nhưng dịch như vậy là quá đáng, v́ từ này chỉ áp dụng cho các nhà”b́nh trị thiên hạ” như các hoàng đế La Mă đă làm nên Pax Romana (Ḥa b́nh La Mă), và như Chúa Giêsu đă làm nên Pax Christi (Ḥa b́nh Chúa Kitô, ḥa b́nh giữa Thiên Chúa và loài người).

 

Nay các nhà chú giải và các bản dịch Thánh kinh đều ghi là “Hạnh phúc thay những ai xây dựng ḥa b́nh”. Như vậy cha ông chúng ta (giáo dân Việt Nam) đă dịch rất đúng: “Ai làm cho người ḥa thuận ấy là phúc thật.” “Xây dựng ḥa b́nh là một công việc rất quan trọng của ḷng thương xót: đó là giúp mang lại ḥa thuận cho những cặp vợ chồng bất ḥa với nhau, cho những người bạn thân đang giận nhau… Giao ḥa những người đang bất ḥa, giúp các cặp vợ chồng và các bạn hữu sống ḥa thuận với nhau là một công việc rất tế nhị, nhưng cũng rất đáng Chúa thưởng công.” (Trần Thái Đỉnh, Sđd, trang 59-60).

 

Jules Lebreton thuộc Ḍng Tên, tác giả cuốn sách La vie et l’enseignement de Jésus Christ, Notre Seigneur, do Beauchesne Paris xb. 1931 và Ferdinand Prat cũng thuộc Ḍng Tên tác giả cuốn Jésus Christ, sa vie, sa doctrine, son oeuvre, cũng do Beachesne Paris xb. 1933 vốn là hai tác giả được TS Trần Thái Đỉnh tham khảo nhiều để viết cuốn sách của ông.

 

Có lẽ mang tâm thức của một nhà trí thức Công Giáo chuyên ngành giáo dục, nghiên cứu triết học cho nên Tiến Sĩ Trần Thái Đỉnh đă không nhắc đến nhiệm vụ ḥa giải, xây dựng ḥa hợp dân tộc, một quan điểm rất thời thượng của bất cứ một quốc gia nào sau chiến tranh. Dĩ nhiên đây cũng là một vấn đề phức tạp phải được biện giải trong nhiều khía cạnh.

 

Trong đạo Công Giáo, Bí tích Giải tội (Confession) cũng gọi là Bí tích Ḥa Giải vốn là một trong bảy phép bí tích cần thiết mà người Công Giáo phải tuân giữ.

 

Trong các cuộc biểu t́nh tuần hành của Giáo dân Tổng Giáo Phận Hà Nội tám năm trước đây để đ̣i lại đất Ṭa Khâm Sứ tại Hà Nội, Kinh Ḥa b́nh của Thánh Phanxicô được giáo dân hát trong khi cầu nguyện trước và trong khuôn viên vùng đất thánh thiêng này:

 

Lạy Chúa xin làm con thành khí cụ b́nh an của Chúa,

 

            nơi oán thù con gieo yêu thương,

            nơi xúc phạm con gieo tha thứ,

            nơi tranh chấp con gieo an ḥa,

            nơi nghi ngờ con gieo niềm tin,

            nơi sai lầm con gieo sự thật,

            nơi thất vọng con gieo hy vọng,

            nơi buồn sầu con gieo niềm vui,

            nơi tối tăm con gieo ánh sáng.

            Ôi Thầy Thần Linh, xin dạy con

            t́m an ủi người hơn được người ủi an

            t́m hiểu biết người hơn được người hiểu biết,

            t́m yêu mến người hơn được người mến yêu,

            t́m chính khi hiến dâng là khi được nhận lănh,

            chính khi thứ tha là khi được tha thứ,

            và chính khi chết đi là khi sống muôn đời.

 

(Leonardo Boff, Kinh cầu của Thánh Phanxicô, sứ điệp ḥa b́nh cho thế giới ngày nay, Nguyễn Dy Loan chuyển ngữ, Định Hướng Tùng Thư xb. 2014).

 

Nhớ lại câu chuyện mười năm về trước, trên đường đi về ṭa án Hà Đông để tham dự buổi chính quyền Cộng Sản xử tám người giáo dân trong vụ Giáo xứ Thái-Hà (2009), có đến trên hai mươi ngh́n giáo dân xuống đường tay cầm nhành thiên tuế (biểu tượng chiến thắng và tử đạo) hiên ngang trẩy đi như trẩy hội kéo về bao quanh ṭa án. Tôi cho đó là một trong những cuộc diễn tập dân chủ hoành tráng của nhân dân khiến cho nhà cầm quyển CS cũng phải điên đầu và suy nghĩ.  Bài ca trên đây đă được nhạc sĩ Kim Long phổ nhạc, rất được lưu truyền trong người Công Giáo Việt Nam ở trong nước cũng như hải ngoại. Cũng nhớ lại rất nhiều kỷ niệm khi chúng tôi, những chiến hữu quốc gia vướng trong ṿng lao lư của chế độ CS, trong trại tù Nam Hà (1976-1988), tỉnh Hà Nam Ninh, trại Hà Tây v.v… chúng tôi đă hát bài này trong các giờ nguyện kinh của anh em Công Giáo chung với nhau, bài hát mang tinh thần ḥa giải và yêu thương. Nelson Mandela, Cựu Tổng Thống của Nam Phi đă nói một câu để đời: “Khi tôi bước chân ra khỏi nhà tù mà vẫn c̣n oán hận những kẻ đă giam giữ tôi th́ lúc đó tôi vẫn chưa ra khỏi nhà tù.” Thâm thúy thay câu nói của một người đă từng ở 37 năm trong nhà tù của người Anh tại Nam Phi dưới chế độ phân biệt chủng tộc!

 

Tự trong thâm tâm, chúng ta cho rằng phải có niềm tin để tin vào tiền đồ của đất nước, bởi v́ nếu thế nước ở vào vận cùng th́ theo Dịch lư “cùng tắc biến, biến tắc thông, thông tắc cửu”, và phải có niềm hănh diện v́ “ai làm cho người ḥa thuận sẽ được gọi là con Thiên Chúa”.

 

 

Nguyễn Đức Cung

Phildelphia, PA ngày 24-12-2018

 

 

 

Tin Tức - B́nh Luận     Vinh Danh QLVNCH     Audio Files     Tham Khảo     Văn Học Nghệ Thuật     Trang Chính