Ai là cha đẻ của chương tŕnh Dạ Lan nổi tiếng một thời của đài phát thanh Quân Đội?
* Câu trả lời: - Đại tá Trần Ngọc Huyến
- Ít nhất đă có hai vị Đại Tá tự nhận là chính ḿnh khai sinh ra chương tŕnh này.
- Đại tá Trần Ngọc Huyến và những chương tŕnh cải tổ đường lối tâm lư chiến của Quân Đội VNCH từ sau tháng 11-1963.
Huy Phương
LTG. Tuần qua tôi có nhận được e mail của anh Dương Ngọc Hoán, cựu Đại Uư, phục vụ tại Đài Phát Thanh Quân Đội từ năm 1965. Nội dung bức thư như sau:
“Anh Huy Phương ơi.
Tôi vừa xem xong chương tŕnh”Paris By Night 88”, đặc biệt về nhạc sĩ Lam Phương, và buồn về chuyện “đất nước nhiễu nhương”, có người nhảy ra vỗ ngực tự xưng là đă làm ra chương tŕnh Dạ Lan trên đài Quân Đội, rồi bịa đặt ra đă dùng nhạc Lam Phương trong chương tŕnh này như thế nào cho công tác “địch vận” (trong khi ai cũng biết Dạ Lan là một chương tŕnh “binh vận”).
Qua đây, ai muốn nói trước đây ḿnh làm ǵ cũng được, chẳng nể nang ǵ ai, chẳng sợ có người phán xét lời nói của ḿnh. Phải chi những người xem chương tŕnh này đều được đọc bài viết của anh về chương tŕnh Dạ Lan để biết thật giả ra sao?
Vài hàng thăm anh chị,
Thân mến, Hoán.”
V́ cho cả người sống (anh chị em phục vụ trong Đài Quân Đội như Phạm Văn Thuư, Anh Ngọc, Đan Thọ, Dương Ngọc Hoán...) và người chết (Đại Tá Trần Ngọc Huyến, Trung Tá Lê Đ́nh Thạch), bài báo này buộc phải đăng lại. (Huy Phương) (12-2004). Trong tuần qua, một bản tin nhỏ từ Houston Texas cho biết cựu Đại tá Trầợn Ngọc Huyến, nguyên Chỉ Huy Trưởng Trường Vơ Bị Quốc Gia vừa qua đời. Người viết bài này không tốt nghiệp từ trường Vơ Bị, nhưng cái tên Trần Ngọc Huyến nhắc nhở lại một đoạn đời phục vụ tại Nha Chiến Tranh Tâm Lư (1) của ḿnh, mà ngày ấy ông là Giám Đốc. Người ta biết nhiều tới chức vụ Chỉ Huy Trưởng Trường Vơ Bị của ông hơn là chức vụ Giám Đốc Nha Chiến Tranh Tâm Lư, nhưng chính ông là người đă thay đổi hoàn toàn đường lối chiến tranh tâm lư của Quân Đội một cách bạo dạn và khôn ngoan, đưa đến những kết quả tốt đẹp. Phải nói ông là người có nhiều sáng kiến và dám làm, đối với các cộng sự, ông không câu nệ tới cấp bậc mà nh́n vào khả năng làm việc của từng người. Đại Tá Trần Ngọc Huyến là một người đă có bằng Cử Nhân Văn Chương trước khi vào lính. Trước năm 1960, ông là Chỉ Huy Phó kiêm Phó Văn Hóa Vụ tại trường Vơ Bị Quốc Gia, sau cuộc đảo chính năm 1960 ông giữ Chức Vụ CHT, và thăng Đại Tá sau tháng 11-1963 nhờ công trận của ông trong lúc Ông là Quân Trấn Trưởng Đà Lạt. Tuy nhiên, người ta nói ông có liên hệ nhiều với cố Tổng Thống Ngô Đ́nh Diệm nên sau đó từ cao nguyên Đà Lạt, ông lại được mời đi làm Lănh Sự tại Hồng Kông. Cũng không biết với lư do nào, sau đó Đại Tá Trần Ngọc Huyến lại được triệu về giao cho chức vụ Thứ Trưởng Bộ Thông Tin kiêm Giám Đốc Nha Chiến Tranh Tâm Lư.
Khai sinh ra chương tŕnh Dạ Lan:
Sau khi tốt nghiệp khóa 16 SQTB Thủ Đức (7-1964), tôi tŕnh diện Nha Chiến Tranh Tâm Lư, th́ ông là Giám Đốc Nha, nghe nói ông đă rời Bộ Thông Tin v́ bất đồng quan điểm với Bộ Trưởng Bộ này về vụ Bộ tiếp đón phái đoàn của bộ Quốc Pḥng Mỹ. Là một sĩ quan mới ra trường tôi phấn khởi thấy được làm việc với một cấp chỉ huy trẻ trung, năng động và có nhiều sáng kiến như ông. Chính ông người khai sinh ra chương tŕnh phát thanh “Dạ Lan” của Đài Phát Thanh Quân Đội (2) lúc bấy giờ, chứ không phải là những người kế nhiệm ông như nhiều người vẫn lầm tưởng. Đại Tá Trần Ngọc Huyến đă có sáng kiến thay đổi các lối ṃn tuyên truyền của thời cũ, nhất là sau biến cố 1963, cần ổn định lại tinh thần của các binh sĩ ngoài mặt trận. Ngoài chương tŕnh Dạ Lan, phỏng theo một chương tŕnh địch vận của Đài Loan hướng về Trung Quốc lục địa vào thập niên 50, Đại Tá Trần Ngọc Huyến đă có sáng kiến mở những chương tŕnh:
- Chương tŕnh Gia Binh với Xướng Ngôn Viên Ngọc Dung dành cho gia đ́nh binh sĩ.
- Chương tŕnh Đồng Minh Vận (do XNV Mai Lan và Dương Ngọc Hoán phụ trách (3) phát thanh bằng Anh Ngữ) dành cho các quân nhân đồng minh đang chiến đấu bên cạnh QLVNCH. Trong Đệ II Thế Chiến Nhật Bản cũng có chương tŕnh “Rose of Tokyo” phát thanh bằng Anh Ngữ, nhưng nhắm vào quân đội Mỹ ở Thái B́nh Dương, lúc bấy giờ là kẻ thù của Nhật.
Đại Tá Trần Ngọc Huyến, ngoài các buổi họp tham mưu ở Nha, đă mời một số anh em phụ trách các tiết mục trong chương tŕnh Dạ Lan dùng những bữa cơm “tham mưu” để tạo sự thông cảm và nói chuyện thân mật về việc mở ra chương tŕnh này. Phó Giám đốc Nha bấy giờ là Trung Tá Cao Đăng Tường, Chánh Sự Vụ Sở Kỹ Thuật là Thiêu Tá Lê Đ́nh Thạch. Trong quân đội, cùng cơ quan, phải nói ít khi có một buổi ăn mà Đại Tá ngồi chung với Thượng Sĩ (trong nhóm “ tham mưu” Dạ Lan, Thượng sĩ nhà văn Lưu Nghi là người có cấp bậc nhỏ nhất) để bàn công chuyện như thời Trần Ngọc Huyến. Ông là người có tinh thần “cách mạng” và rất gần gũi với những người cộng sự.
Tôi được điều từ pḥng Báo chí về để viết “chapeau” (lời dẫn cho mỗi bản nhạc) do hai nhạc sĩ Ngọc Bích và Đan Thọ soạn vào thời gian phôi thai của chương tŕnh Dạ Lan.
Dạ Lan, cô là ai ?
Không ai có thể ngờ rằng xướng ngôn viên mang tên Dạ Lan nói giọng Bắc lại là một người con gái Quảng Nam có một thời gian sinh sống tại Huế, tên Nguyễn Xuân Lan. Cô này trước làm việc tại Đài Phát Thanh “Gươm Thiêng Ái Quốc”, một chương tŕnh thuộc dạng tuyên truyền xám (không rơ nguồn gốc) phát thanh về bên kia vĩ tuyến, thiết lập tại Đông Hà tại tỉnh địa đầu Quảng Trị. Đài này do Nhất Tuấn làm Quản Đốc và Hà Huyền Chi làm phó. Cô Xuân Lan không đẹp nhưng cô phát âm tiếng Bắc rất đúng giọng (nhờ HHC huấn luyện trong thời gian ở Đồng Hà) và lẽ cố nhiên rất ngọt ngào. Đêm đêm trên làn sóng điện của Đài Phát Thanh Quân Đội, giọng nói của người em gái hậu phương có mănh lực thu hút cảm t́nh của các binh sĩ trú đóng khắp trên bốn vùng chiến thuật. Danh từ “em gái hậu phương” và “anh trai tiền tuyến” là một danh từ khá quen thuộc phát sinh trong thời gian này được nghe và dùng nhiều trong các bài thơ hay nhạc phẩm thịnh hành.
Chương tŕnh Dạ Lan:
Chương tŕnh được phát thanh hằng đêm từ 7 giờ đến 9 giờ , gồm các phần câu chuyện hằng, tin tức, thời sự , điểm báo và phần văn nghệ. Đặc biệt nhất là phần trao đổi thư tín giữa Dạ Lan và các quân nhân, phần lớn là các quân nhân ở các tỉnh xa thủ đô, nhất là thành phần trú đóng ở các tiền đồn. Trong giai đoạn mới thành lập, chương tŕnh Dạ Lan, phần câu chuyện hằng ngày do Lưu Nghi (4) phụ trách, điểm báo do Nguyễn Triệu Nam (5), phần nhạc do nhạc sĩ Đan Thọ, Ngọc Bích (6) chọn và lời dẫn nhạc (chapeau) do Huy Phương viết (7). Phần tin tức do ban tin tức của Đài phụ trách và thư tín do Cô Ngọc Xuân và một số cô đặc trách việc chọn lựa thư tín để sau đó Dạ Lan trả lời trên làn sóng phát thanh.
Chương tŕnh Dạ Lan rất được anh em quân nhân hoan nghênh, nhất là các quân nhân xa nhà, trú đóng ở các tiền đồn hẻo lánh. Vào hai năm 1964-65, Đài Phát Thanh Quân Đội phải tuyển thêm một số nữ nhân viên để phụ trách vấn đề trả lời thư của các “anh tiền tuyến” hằng đêm. Một số carte-postale chụp cô Xuân Lan đă nói trên cũng được Nha Chiến Tranh Tâm Lư ấn hành để gởi tặng đến các chiến sĩ tiền đồn. Tuy vậy nhân vật “em gái hậu phương Dạ Lan” chưa bao giờ xuất hiện trên truyền h́nh, báo chí hay ngoài đời mà chỉ duy nhất qua làn sóng điện, v́ ngoài đời nhan sắc cô chỉ thuộc loại trung b́nh. Cô cũng nhận được không ít thư từ tỏ t́nh với cô của các “anh tiền tuyến”. Nhiều anh tiền tuyến đi phép về Saigon có t́m đến đài phát thanh Quân Dội nhưng không bao giờ gặp được Dạ Lan bằng xương bằng thịt.
Chương tŕnh Dạ Lan kéo dài tới ngày tàn cuộc chiến, nhưng chỉ sôi nổi vào những năm đầu khi c̣n Đại Tá Trần Ngọc Huyến, một phần là nhờ sự lưu tâm đặc biệt của ông, phần khác, chương tŕnh nào qua thời gian cũng trở nên nhàm chán, thư từ trở nên thưa thớt và chương tŕnh c̣n lại chỉ là cái vỏ bọc để chuyên chở tin tức, b́nh luận thời sự cho đài Phát Thanh Quân Đội. Thậm chí vào khoảng năm 1966 khi cô Xuân Lan rời Đài Phát Thanh Quân Đội, tiếng nói Dạ Lan được thay bằng cô Mỹ Linh, gốc người Bắc vẫn thường phụ trách các chương tŕnh nhạc ngoại quốc buổi trưa, mà ở ngoài Đài Quân Đội không ai hay biết.
Chương tŕnh Dạ Lan bắt đầu có từ thời quản đốc Đài Quân đội là Thiếu Tá Phạm Văn Thuư, tức nhà văn Kỳ Văn Nguyên. Ông ở binh chủng truyền tin, nhưng sau khi tác phẩm “T́m Về Sinh Lộ” (viết về cuộc di cư 1954) của ông ra đời, ông được cấp lănh dạo VNCH chú ư và mời về làm Quản Đốc Đài. Tiếp đó là Thiếu tá Phạm Hậu, tức nhà thơ Nhất Tuấn. Giai đoạn sau Thiếu Tá Phạm Hậu là Thiếu Tá Hà Sĩ Phong. Cuối cùng từ năm 1969 cho đến khi tan hàng, Quản Đốc Đài là Trung Tá Nguyễn Quang Tuyến tức là nhà văn Văn Quang. Đài Phát Thanh Quân Đội ngày ấy liên tiếp qui tụ nhiều văn nghệ sĩ tên tuổi như Dương Ngọc Hoán, Anh Ngọc, Nhật Bằng, Xuân Tiên, Xuân Lôi, Canh Thân, Nguyễn Đức, Văn Đô, Trần Thiện Thanh, Nguyễn Triệu Nam, Lưu Nghi, Nguyễn Ngọc Quan,Trần Trịnh, Đào Duy, Mai Trung Tĩnh, Nguyễn Quốc Hùng (thầy khóa Tư), Dương Phục, Châu Trị, Lâm Tường Dũ, Nguyễn Xuân Thiệp...
Những thay đổi trong ngành báo chí Quân Đội:
Đối với báo chí quân đội (8), Đại Tá Trần Ngọc Huyến cũng có những cải tổ rất táo bạo. Ông chủ trương h́nh thức cũng như nội dung của những tờ báo này phải hấp dẫn, “tươi mát” v́ cuộc sống lính tráng đă quá gian khổ, khô cằn. H́nh thức phải đẹp, có ảnh các kiều nữ, và nếu có “hở hang” đôi chút cũng không sao. Báo phải có hư họa, chuyện vui cười và nếu có dung tục một chút cũng OK. Tờ “Thông Tin Chiến Sĩ”dành cho binh sĩ do Huy Vân (8) phụ trách và tờ “Văn Nghệ Chiến Sĩ” do Thanh Nam (9) và kế là Thiếu Úy Nguyễn Văn Thảo làm TTK Ṭa Soạn. Thiếu úy Hiếu Đệ, họa sĩ là tác giả nhiều ảnh hư họa trên hai tờ báo này. Nhiều lúc Đại Tá Huyến c̣n gợi ư cho Huy Vân viết chuyện cười và cho Hiếu Đệ vẽ tranh vui, và chính ông đă đổi tên hai tờ báo này thành “Chiến Sĩ Cộng Ḥa” và “Tiền Phong”, tăng số lượng in lên gấp đôi, hai tờ báo này tồn tại cho đến ngày tàn cuộc. Những người đă lần lượt phụ trách Thư Kư Toà Soạn cho hai tờ báo này là Tường Linh, Đặng Trần Huân, Trần Xuân Thành, Du Tử Lê, Hà Huyền Chi và chúng tôi là Huy Phương.
Về sau này nhiều sĩ quan tên tuổi được lần lượt tăng cường cho báo chí quân đội như các họa sĩ Nguyễn Uyên, Mai Chửng, Trần Nhật Thiệu, các nhà văn Nguyễn Đạt Thịnh, Phạm Huấn, Hà Huyền Chi, Đặng Trần Huân, Trần Xuân Thành, Du Tử Lê, Nguyễn Thiệp, Tô Mặc Giang, Nguyễn Chí Khả, Đặng Triên...
Về nhân dáng, Đại tá Trần Ngọc Huyến là người có bề ngoài rất dễ gây thiện cảm, ông có nước da trắng, môi hồng, rất đẹp trai, có tài hùng biện dễ thu phục người khác và làm cho thuộc cấp cũng như bạn bè quí mến ông. Ông cũng là một sĩ quan có văn hóa, lương thiện, có óc cầu tiến, nhưng chắc chắn ở con người ông không tránh khỏi đôi chút kiêu hănh nhất là đối với những tướng tá kém cỏi nhưng đầy quyền lực trong thời đại của ông. Tác phong và kiến thức của ông trong quân đội đáng lẽ c̣n đưa ông tới những cấp bậc chỉ huy và tham mưu cao hơn, nhưng ông là người bất phùng thời, bị trù dập, chỉ mang tới cấp bậc Đại Tá là cùng.
Dư luận cho rằng ông không lên cấp Tướng được là v́ ông là sĩ quan trừ bị và không chịu vào hiện dịch. Nhưng khi thấy một sĩ quan cấp Đại Tá bị đày ra chiến trường với cái chức vụ kỳ quái được Bộ Tổng Tham Mưu phong cho là “quan sát viên chiến trường” phải xuống tới cấp tiểu đoàn bộ binh, th́ người ta phải hiểu rằng ông đă bị chèn ép như thế nào. Ông giải ngũ khoảng năm 1966 và những năm cuối cùng trước khi ra ngoại quốc, ông là Giám Đốc hăng xăng Esso ở Saigon.
Sang Hoa Kỳ vào năm 1975, ông sống ở Houston Texas với một đời sống tương đối lặng lẽ suốt từ ngày ấy tới nay. Hai tuần trước, vào ngày 15 tháng 11-2004, ông qua đời tại đây v́ bệnh tim, hưởng thọ 80 tuổi. Ở khắp nơi, các “cùi” Vơ Bị Đà Lạt, môn sinh của ông đă làm lễ tưởng niệm để thương tiếc, nhớ tới một vị Thầy khả kính của họ, riêng tôi, một thời là sĩ quan trừ bị cấp nhỏ, được làm việc với ông trong ngành chiến tranh tâm lư quân dội, không khỏi bùi ngùi nhớ tới ông. Một người sĩ quan như Đại Tá Trần Ngọc Huyến không phải là người dễ kiếm trong hàng ngũ của chúng ta.
12/2004
Huy Phương
* Nói cho rơ thêm (7-2007): Những bản tân nhạc phát trong chương tŕnh Dạ Lan.
Vào thời ấy (1964-1965), các nhà xuất bản đă trả cho các nhạc sĩ số tiền bản quyền khá cao, v́ ngoài các dĩa nhạc, họ c̣n cho in những bản lời ca rất phổ biến, có khi lên đến hàng chục ngh́n ấn bản cho quần chúng b́nh dân. Muốn bản nhạc được phổ biến bán chạy th́ bản nhạc ấy phải được phát sóng trên hai đài Phát thanh duy nhất là đài Saigon và Quân Đội. Tôi nhớ vào thời ấy, các ông chủ nhà xuất bản đều vào ra liên tục đài quân đội, và ông Thượng sĩ Chiêu thuộc văn pḥng Đài này có một cuốn sổ để ghi tên những bản nhạc đă chạy trong tuần, bất kể Dạ Lan nhạc yêu cầu, để hàng tháng lănh tiền của nhà xuất bản, số tiền thu này đi đâu th́ tôi không rơ, nhưng chắc chắn là những người như Đại tá Trần Ngọc Huyến không biết ǵ về chuyện này.
Sở dĩ tôi nêu chuyện này lên là để nói với cựu Đại tá Trần Văn Nam (thời 1964 ông là Thiếu Tá, Trưởng Khối T́nh Báo (địch vận) không liên hệ ǵ với chương tŕnh Dạ Lan là “binh vận” đúng như anh Dương Ngọc Hoán đă nói) là việc phát nhạc trên đài nếu có là do các ông chủ nhà xuất bản, băng dĩa lo liệu, không cần ai ở Nha Chiến Tranh Tâm Lư hay Cục Tâm Lư Chiến phải đi năn nỉ nhạc sĩ Lam Phương bằng ḷng cho chương tŕnh Dạ Lan chạy nhạc như thế. Đề cao ông Lam Phương như thế là quá đáng và hoàn toàn sai sự thật.
Chú thích:
(1) Về sau ngành Chiến Tranh Chính Trị của VNCH mô phỏng theo tổ chức Lục Đại Chiến của Trung Hoa Dân Quốc, Nha Chiến Tranh Tâm Lư trở thành Cục Tâm Lư Chiến và Tổng Cục CTCT được thành lập ra để chỉ huy các Cục này (như Xă Hội, Chính Huấn, ANQĐ...)
(2) Giám Đốc Đài Phát Thanh Quân Đội lúc bây giờ là Đại Úy Phạm Văn Thúy, bút hiệu Kỳ Văn Nguyên, ngành truyền tin, tác giả cuốn “T́m Về Sinh Lộ” đă được giải thưởng Văn Học thời TT Ngô Đ́nh Diệm.Ông rời Đài Quân Đội năm 1969.
(3) Chương tŕnh Đồng Minh Vận lúc đầu do một nữ nhân viên làm việc tại Ṭa Đại Sứ Anh làm Xướng ngôn viên. Về sau, cô Mai Lan, một sinh viên con của một sĩ quan đă làm tùy viên Quân Sự tại Thái Lan về nước được tuyển chọn thay thế. Cô Mai Lan, rất xinh đẹp, trong thời gian ở Bangkok đă theo học trường Sinh Ngữ Quốc Tế, có giọng nói rất chuẩn.
(4) Thượng Sĩ Lưu Nghi, người Quảng Nam, ông chủ trương một nhà xuất bản sách nhi đồng ở Saigon, giải ngũ năm 1966. Sau 1975 người ta mới phát giác ra ông là cán bộ nằm vùng hoạt động cho CS ở Saigon, cũng như trường hợp thi sĩ Tường Linh ở Pḥng Báo Chí.
(5) Nguyễn Triệu Nam là con trai của nhà văn Nguyễn Triệu Luật, khóa 13 SQTB, giải ngũ năm 1966.
(6) Đan Thọ, Ngọc Bích đều là hạ sĩ quan đồng hóa trước di cư.
(7) từ Báo Chí biệt phái cho chương tŕnh phát thanh.
(8) Trưởng Pḥng Báo Chí năm 1964 là Đại Úy Văn Quang, tên thật là Nguyễn Quang Tuyến, sau năm 1970, Văn Quang về phụ trách Đài Phát Thanh Quân Đội.
(9) Huy Vân tên thật là Nguyễn Trung Ḥa, bào huynh của nhà văn Nguyễn Trung Hối (Oregon) và là thân phụ của nhạc sĩ Trung Hành. Cấp bậc cuối cùng là Thiếu Úy, Tổng Thư kư Ṭa Soạn NB Tiền Tuyến. Ông mất trong trại Cải Tạo ở Bắc Việt khoảng năm 1980.
(10) Nhà văn Thanh Nam là nhân viên đồng hóa, giải ngũ vào cuối năm 1964.
