Nhà máy Xi măng Hà Tiên

Hoàng Long Hải

Trước khi nói tới việc xây dựng nhà máy ximăng Hà Tiên, phải nói tới công lao của Tổng thống Ngô Đình Diệm. TT Ngô Đình Diệm chấp chánh”ngày 7 tháng 7 năm 1954 (Hồi ấy gọi là ngày Song Thất). Hai tuần lễ sau (chính là ngày 21 tháng 7 năm 1954), các nước đầu sỏ hè nhau lấy con dao bén cắt đôi nước Việt Nam ở vĩ tuyến 17, mà nhà thơ Trần Dần gọi là:

"Bỗng nhói ngang lưng

máu rỏ xuống bùn

Lưng tôi có tên nào chém trộm?

…

Lưng Tổ quốc hôm nay rớm máu

…

Bắc Nam ơi đứt ruột chia đôi ! "

Tổng thống Ngô Đình Diệm chỉ còn lãnh đạo có một nửa nước Việt Nam, từ vĩ tuyến 17 trở vào. Với một nửa nước đó, TT ngô Đình Diệm lo chỉnh đốn và xây dựng (1) các công trình giáo dục, hành chánh, quân sự, kỹ nghệ …

Nhà máy ximăng Hà Tiên hình thành trong bối cảnh đó và bắt đầu hoạt động năm 1962.

Vùng Kiên Lương – Rạch Đùng – Chùa Hang – Ba Hòn – Hòn Phụ Tử là vùng núi đá vôi tốt, tương đương với đá vôi Portland của tiểu bang Oregon, với hàng trăm ngọn núi lớn nhỏ khác nhau, trên đất liền hoặc sát bờ biển. Những ngọn núi sát bờ biển có hình ngọn viết lá tre, có nghĩa là chỗ gần giáp với mặt nước, ngọn núi bị thắt lại vì nước xoi mòn. Đó là lý do tại sao Hòn Phụ Tử năm kia bị đổ. Khi phần dưới bị thắt lại, phần trên nặng, và nếu như bị một tác động mạnh nào đó, thường là do địa chấn, phần trên sẽ đổ xuống. Người ta thường cho rằng đó là điềm báo trước chuyện chẳng lành. Núi đổ, đá đổ là báo hiệu sự sụp đổ. Năm 1953, núi Bãng Lãng ở thượng nguồn sông Hương bị đổ, năm sau “23 tháng mười Bảo Đại dân truất ngôi”(Câu hát tuyên truyền cho ông Ngô Đình Diệm). Năm 1974, Núi Đá Dao ở Tri Thủy, quê tổng thống Nguyễn VănThiệu bị đổ, năm sau là “Tháng Tư đen”. Bây giờ Hòn Phụ Tử đổ, không biết chuyện gì sẽ xảy ra…

Tuy nhiên, dân chúng Kiên Giang bỗng có câu hò ru em:

Than ôi hòn Phụ đổ rồi,

Dũng còn chi nữa mà ngồi khóc than!

Cuối năm 1973, đại tá Huỳnh Thanh Sơn cùng trung tá Ngô Tấn Đức đến thanh tra cơ quan của tôi. Đại tá Huỳnh Thanh Sơn hỏi tôi tại sao những núi đá bị khuyết đi như vây. Tôi giải thích rằng chỗ khuyết là do qua hàng triệu năm, sóng biển đánh vào bào mòn. Rồi bỗng có một trận địa chấn lớn làm nâng đáy biển lên hay làm nước biển giựt xuống, nên chỗ khuyết đó bỗng lộ cao lên, cao hơn mặt nước. Điều tôi nói là căn cứ vào sách địa lý tôi dùng dạy học trò lớp đệ Tam của Sư Huynh Jérôme Lê Văn Ba, có thời làm hiệu trưởng trường Pellerin Huế, sau vô làm hiệu trưởng trường Taberd Saigon và cours tôi học với linh mục Nguyễn Hòa Nhã, giáo sư địa lý đại học Huế, chớ tôi không nói tầm bậy. Vậy mà ông đại tá Huỳnh Thanh Sơn cười mỉa tôi, cho rằng tôi nói dốc. Cái cười của ông đại tá được kèm theo cái cười mỉa thứ hai của ông trung tá Đức, ông cũng là người có bằng cử nhân luật của đại học Saigon đấy!

Nhà máy ximăng Hà Tiên được xây dựng bên chân núi Còm, là ngọn núi lớn nhứt. Đồng thời quận hành chánh Kiên Lương cũng được thành lập để giúp đỡ về hành chánh cho nhà máy.

Thời Tây đô hộ, qua khỏi xã Đức Phương (Vàm Rầy), – quê hương của vợ thủ tướng Khiêm – một đỗi là ranh giới hai tỉnh Rạch Giá – Hà Tiên. Nay (1972), cái mốc ranh giới vẫn còn. Từ Vàm Rầy trở ra Rạch Giá, xuống tới U-Minh là thuộc tỉnh Rạch Giá – tên cũ- , diện tích rộng lớn. Còn từ quá Vàm Rầy trở lên Hà Tiên là thuộc tỉnh Hà Tiên. Tỉnh Hà Tiên nhỏ hẹp, chỉ có ba quận: Phú Quốc, Giang Thành và Hòn Chông (sau nầy là Kiên Lương).

Thời nhà Nguyễn, tỉnh Hà Tiên rộng hơn bây giờ, xuống tới tận cầu Lình Quỳnh, gần tới Sóc Soài, Sóc Sơn của tỉnh Rạch Giá.

Khi Tây chiếm xong ba tỉnh miền Tây Nam bộ, tuy ông Phan Thanh Giản uống thuốc độc tự vẫn, giao thành cho địch để tránh tai họa cho sinh linh, thì trong giới sĩ phu, nhiều người vẫn tiếp tục chiến đấu. Kiệt hiệt nhứt trong số đó có ông Nguyễn Trung Trực. Ông khởi binh đánh Tây, thắng nhiều trận lớn, như trận đốt tàu Tây mà sử gọi là “Hỏa Hồng Nhựt Tảo” trên song Lòng Tào. Nhưng về sau, sức yếu thế cùng, ông lui về “Đám Lá Tối Trời” ở Gò Công, rồi rút về lập căn cứ ở núi Hòn Chông, kế Chùa Hang, Hòn Phụ Tử.

Sau khi dẹp được cuộc khởi nghĩa của ông Nguyễn Trung Trực, Tây thu nhỏ tỉnh Hà Tiên lại cho dễ kiểm soát. Riêng vùng Kiên Lương và núi Hòn Chông được lập thành một quận, gọi là quận Hòn Chông, diện tích nhỏ hẹp, dễ kiểm soát, dân chúng ít, dân khó nổi lên chống Tây như trước. Khi tôi đi thăm Chùa Hang năm 1973, ở đầu núi Hòn Chông còn thấy cảnh đổ nát của quận đường cũ. Cơ sở nầy bị tàn phá, một phần vì Việt Minh “tiêu thổ kháng chiến”, một phần vì nơi đây không ít lần là trận địa. Quận Kiên Lương là thoái thân của quận Hòn Chông, diện tích có mấy xã: Hai xã Tín Đạo (Tri Tôn, thuộc Rạch Giá), Đức Phương (Vàm Rầy) là đất cũ của tỉnh Rạch Giá, và các xã thuộc quận Hòn Chông cũ như An Bình (quận lỵ), Dương Hòa (Ba Hòn), An Hòa (Núi Trầu), Bình Trị (Hòn Chông). Lãnh thổ xã Bình Trị gồm những ấp quanh núi Hòn Chông là ấp Hòn Chông, ấp Rạch Đùng và các hòn cù lao trong vịnh Thái Lan, lớn nhứt là Hòn Nghệ, thứ đến là Hòn Ngang (Hòn Đội Trương), Hòn Heo, Hòn Đầm và vài đảo khác, vì thiếu nước ngọt nên chỉ có vài ba nhà dân.

Nhà máy ximăng ở kế quận lỵ, thuộc xã An Bình.

Nhà máy ximăng được xây dựng thành hai khu: Khu cư xá thuộc xã An Bình, ngay quận lỵ gồm có một dãy biệt thự dành cho các kỹ sư và viên chức hành chánh. Khu nhà dài là nhà ở của công nhân. Khu trường học (tiểu học và trung học). Khu thể thao, và khu thị tứ gồm Chợ Tròn (nhà lồng chợ hình tròn), các dãy phố quanh chợ, với đường xá rộng rải và khu nhà máy, ở bên kia kinh An Bình – Ba Hòn, sát chân núi Còm. Đường từ bên nầy (quận lỵ) qua bên kia (nhà máy) nối bằng nột cây cầu đúc ximăng khá đẹp. Nhìn qua, các công trình xây dựng nầy hiện đại, tiện nghi, quang cảnh giống như bên Tây. Công trình nầy là của kiến trúc sư Ngô Viết Thụ.

Cũng không thể không nói thêm về hồ nước Kiên Lương. Theo kế hoạch ban đầu, chính phủ dự tính cho đào một con kinh lớn, nối liền từ sông Bassac, – sông Hậu -, chỗ gần tỉnh lỵ Châu Đốc kéo thẳng một đường về tới kinh Rạch Giá – Hà Tiên, gần An Bình – , để lấy nước cho nhà máy. Tuy nhiên, khi chương trình đào kinh mới bắt đầu, cho cắm cọc, làm dấu thì Việt Cộng rình bắt hết công nhân làm công việc đào kinh nầy. Những người bị bắt, có người được tha sau khi bị Việt Cộng giam giữ ít lâu, có người không về. Con kinh sắp đào nầy cắt ngang đường giây 1-C là con đường huyết mạch của Việt Cộng từ Kampuchia qua, làm sao chúng có thể để yên được. Vì vậy, việc đào kinh phải bỏ. Chính phủ bèn cho đào một cái hồ rộng, phía sau cơ sở quận Kiên Lương. Hồ nầy mỗi bề dài 1 cây số, tha hồ cho nhà máy xử dụng. Mỗi năm, khi nước sông đổ về, – thường gọi là “mùa nước nổi” – độ phèn trong nước giảm bớt thì nhà máy cho bơm nước từ kinh An Bình – Ba Hòn vào hồ cho tới khi đầy hồ mới thôi. Nhà máy lại cho bơm nước vào một cái château d’eau ở gần cư xá cho công nhân dùng, và một château d’eau khác phía bên kia cho nhà máy. Vì việc canh gác, tuần phòng có khi lơi lỏng, Việt Cộng mấy lần về đặt chất nổ cố phá cái château d’eau ở cư xá nhưng không thành công.

Hồ nước có nhiều cá và vịt le, dân chúng tha hồ đánh bắt, không ai cấm cản gì cả.

Nhà máy ximăng Kiên Lương chỉ mới khai thác đá ở núi Còm.

Tại sao có tên núi Còm?

Trong hồi ký “40 năm, nhớ lại tết Mậu Thân – bài thứ 9 “Chiều Đi Qua Bãi Dâu…” ở phần chú thích, tôi có viết:

“Về mặt tôn giáo, khi triều đình nhà Nguyễn đang còn, người ta thấy xã hội miền Bắc thiên về đạo Nho, nhất là Tống Nho, hơn về Phật; miền Nam thiên về đạo Phật, khuynh hướng dân giả, pha tạp tà ma bùa chú hơn đạo Nho. Huế ở giữa, là điểm tiếp nối của hai miền, vừa “thâm” Nho trong triều chính, và “đậm” Phật trong đời sống xã hội.”

Trước khi “lưu lạc” về miền Tây Nam Bộ, xuống tới chỗ tận cùng đất nước: Hà Tiên, tôi có đọc một số truyện của Hồ Biểu Chánh, Lê Xuyên hay tin tức báo chí, tôi thấy đạo Phật Đại Thừa, là hành trang tinh thần của người Việt trong cuộc Nam tiến, từ miền Trung, miền Bắc vào miền Tây Nam Bộ. Những lưu dân nầy, khi định cư nơi vùng đất mới, tính Đại Thừa pha hợp với tính Tiểu Thừa trong đạo Phật của người Miên vùng Khmer Krom. Rõ nhất là trong tính cách tu cho riêng mình được giải thoát. Do đó, bên cạnh chùa, như ở miền Bắc thì lại xuất hiện những cái cốc của các ông đạo. Đạo của các ông đạo lại pha hợp với tu tiên của đạo Lão và bùa phép của người Miên. Bên cạnh những ông đạo Liếm, đạo Sờ bậy bạ, không ít người tu hành một cách chân chính nhưng có vài nét khác lạ. Ông “bác vật” Lang quê ở Sadec đi xuống cái hang sâu (dân chúng gọi là đường xuống âm phủ) ở Thạch Động thuộc Hà Tiên (Thạch Động là nơi Thạch Sanh cứu công chúa trong truyện Thạch Sanh – Lý Thông), có thạch nhũ hình dáng như Phật Bà Quan Âm, ông ta thấy “cái gì đó” mà khi về, ông tịnh khẩu cho đến khi qua đời vì Phật thánh cấm ông nói lại. Ông “bác vật” Lang là đệ tử của Phật Bà Quan Âm, người ta nghĩ vậy, nhưng cách tu tịnh khẩu cho đến chết như ông không phải là việc tu hành thông thường. Tôi không rành lịch sử Phật Giáo Việt Nam, nên không biết hai ngàn năm Phật giáo truyền vào Việt Nam, ở miền Bắc có ai tu tịnh khẩu trọn đời như ông “bác vật” Lang hay không?

 

Ông đạo Dừa ở Kiến Hòa cũng là một “dạng” của mấy ông đạo miền Nam.

Thông thường các ông đạo nầy là người Việt Nam, không phải người Miên hay người Tàu lai Miên (Thường gọi là “đầu gà đít vịt”), lại là người có học hành. Ông “bác vật” Lang đậu cử nhân sinh học ở Pháp về, biết hết các loài động vật thực vật nên người ta gọi ông “bác vật” là vì vậy. “Bác” là uyên bác đấy, không phải “bác Hồ” “bác(t) cháo gì đâu! Ông đạo Dừa nguyên là kỹ sư canh nông. Người Miên tu ở chùa, dùng bùa Cà Tha và không lập cốc. Bùa Cà Tha, là bùa “truyền thống” của người Miên. Nhiều ông đạo tu luyện bày thêm bùa phép lung tung.

Đặc biệt nhứt là trường hợp ông Đoàn Minh Huyên, tín đồ gọi là Đức Phật Thầy Tây An (2).

Núi non vùng Kiên Lương, Hà Tiên, và Thất Sơn bên Châu Đốc không thiếu hang động. Do đó, nhiều ông đạo không dựng cốc. Mấy ông tu trong những hang động đó, mỗi người một hang. Ông Còm, hay ông đạo Còm cũng là người tu trong hang theo cách đó.

Trong bản đồ quân sự, ngọn núi nhà máy ximăng Hà Tiên khai thác đá, được gọi là núi Còm, là nơi ông đạo Còm tu hành. Người ta không biết tên thật ông ta là gì nhưng ông thọ lắm, lưng ông còm, – cong như cái cung -, nên người ta gọi là ông đạo Còm, tu trên ngọn núi đó là ngọn núi người ta đặt tên theo cái tên người ta đã đặt cho ông. Không ai biết quê quán ông ở đâu, tu luyện ở đây từ bao giờ, thời gian nào, lâu lâu ông ta mới xuống núi khất thực. Xong, ông ta lại về núi. Khi công nhân đến khai thác đá ở núi Còm, người ta tìm thấy trong một cái hang có một bộ xương người, – bộ xương ông đạo Còm? -, da thịt đã rữa mục hết, thành đất bụi, không rõ ông đạo chết tự bao giờ.

Tôi lấy làm tiếc đã không tìm hiểu thêm về ông đạo Còm. Không biết bộ xương ông đạo chôn cất ở đâu. Vã lại, dân chúng quanh vùng nầy, không ai là cố cựu, phần nhiều là người mới tới định cư sau khi quận được thành lập. Xóm Xà Ngách của ông Đinh Nam Triều – người viết bài 20: Tiểu Đoàn 66 Biệt Động Quân Biên Phòng – cư ngụ ở xóm nầy cũng chỉ từ sau hiệp định Genève 1954. Có lẽ dân núi Trầu (xã An Hòa), vài người biết đôi chút về ông dạo Còm nhưng tôi đã không tìm gặp để hỏi chuyện.

Núi Còm, bắt đầu lấy đá từ 1962. Khi tôi về đó, hơn 10 năm sau, nhà máy ximăng chỉ mới khai thác được một phần mười ngọn núi đá. Một mặt thì nhà máy khai thác chậm, mặt khác thì núi lớn quá. Theo ông giám đốc Lê Hữu Phước nói cho tôi nghe, thì đó chỉ là phần nổi trên mặt đất, phần nầy chỉ có một phần ba. Phần chìm dưới mặt đất là hai phần ba. Nếu khai thác hết đá ở núi nầy, với tiến độ như thế, phải mất một trăm năm nữa mới lấy hết đá.

Giữa năm 1974, kỹ sư Nguyễn Văn Thành, đứng ra chỉ huy việc tính toán, đặt chất nổ, để bắn chỏm núi, cao khoảng một phần ba ngọn núi (Phần nổi trên mặt đất). Một hôm, ngồi uống càphê buổi sáng với tôi, trước khi đi làm, kỹ sư Thành báo cho tôi biết việc chuẩn bị ấy và hẹn hôm nào cho bắn đá thì sẽ báo cho tôi biết để xem chơi. (Kỹ sư Thành, tốt nghiệp kỹ sư công chánh, nguyên là học sinh trường Phan Bội Châu, Phan Thiết, học sinh môn Anh Văn với Phan Văn Hộ, một người bạn học cũ của tôi dạy ở đấy.)

Quả thật anh ta tính toán rất hay. Hôm đó, trời tốt, khoảng mười giờ sáng, tôi qua nhà máy chờ xem bắn đá. Tới 10 giờ, sau khi lệnh lạc đâu đó, giữ khoảng cách an toàn cách chân núi 2 Km, thì kỹ sư Thành cho lệnh bắn. Trong tích tắc, tiếng nổ dữ dội vang lên, bụi đá mù mịt, tiếng đá rơi xuống ào ào như mưa, kéo dài hơn một giờ đồng hồ. Khi bụi tan thì phần chỏm núi không còn. Bắn một lần mà thành công như thế là kỹ sư giỏi.

Thời gian tôi làm việc ở đây, gần 2 năm có ba tai nạn chết người. Trước hết là tai nạn bà Huỳnh thị Chè. Trước kia bà làm cho hãng RMK-BRJ của Mỹ, từng lái xe xúc. Hôm ấy, bà cũng lái xe xúc đưa đá lên cối thì xe tuột thắng, rơi khỏi cầu, xe lật úp, bà bị xe đè chết tại chỗ. Tai nạn thứ hai là một thanh sắt lớn rơi trúng đầu ông Thanh, cán sự cao cấp, tương đương kỹ sư, du học ở Pháp về. Tai nạn thứ ba là sau khi bắn chỏm núi đá, thì một ông tài xế nhà máy, lái xe ủi để ủi một đường quanh núi thì bị đá rơi trúng đầu, chết tại chỗ.

Cũng trong thời gian đó, Việt Cộng tấn công vào nhà máy ximăng hai lần, không kể lần trước đó, 1972 mà anh Đinh Nam Triều đã kể trong bài 20.

Lần đầu, Việt Cộng chưa vào tới nhà máy, chỉ có đặc công chui hàng rào kẽm gai vào đốt kho dầu. Nửa đêm, tôi bị nhân viên đánh thức, báo cho biết nhà máy ximăng đang cháy. Tôi lo lắng chạy qua hầm truyền tin, biểu nhân viên báo cáo về Rạch Giá, rồi đi bộ sang chi khu theo dõi tình hình. Thiếu tá Sầm Long, chi khu trưởng, đang ngồi sẵn ở đó, nét mặt hơi có vẽ lo lắng. Tôi nói:

– “Nếu nhà máy bị nội tuyến là tui lãnh đủ. Còn như tụi nó ở ngoài chui vào là phần ông đấy.”

Thiếu tá Long cười mà không vui:

– “Địa Phương Quân (ĐPQ) báo cáo rồi, tụi nó cắt hàng rào chui vô.”

Tôi cười, thấy khỏe. Nhà máy có hơn bốn trăm nhân viên, lý lịch khá phức tạp, Việt Cộng dễ trà rộn vào để phá hoại.

Nhà máy cũng có một kho chất nổ lớn, dùng để bắn đá. Chất nổ để trong một cái hang núi, cửa sắt chắc chắn. Mỗi khi mở cửa lấy chất nổ ra, phải có một ủy ban với nhiều thành viên thuộc các cơ quan, bộ phận an ninh ở địa phương để ngăn ngừa việc mất cắp có thể xẩy ra: Việt Cộng hay bán cho các chủ lò vôi để họ bắn đá. Việc nầy tôi rất e ngại, theo dõi khá kỹ, giao cho thượng sĩ Lâm Tấn Tài, cảnh sát đặc biệt, đảm nhận. Anh ta là người cẩn thận, chăm chỉ và, như tôi gọi đùa “Thổ công nhà máy.” Anh biết hầu hết, tên tuổi, gia cảnh, gốc gác… từng công nhân làm việc cho nhà máy.

Sau đó, tôi cùng thiếu tá Long qua nhà máy. Nhà máy có bốn bồn dầu lớn dùng để đốt lò, một đang bị cháy. Các bồn kia an toàn. Tôi nói với thiếu úy Kiệt:

– “Ông lấy máy hình chụp “lỗ chó chui” nầy. Mai mốt thượng cấp có khiển trách thì mình có cớ để chạy tội.”

“Lỗ chó chui” là chỗ đặc công cắt kẽm gai chui vào.

Lần thứ hai, Việt Cộng tấn công, tình hình căng hơn.

Thời gian cuối năm 1974, tình hình toàn quốc khá căng nên tôi ít khi ngủ ở nhà, thường ngủ chung với binh lính của tôi trên các sân thượng của vài cao ốc trong quận lỵ. Quá nửa đêm súng nổ dữ dội ở phía nhà máy, tiếng súng nhỏ và cả mìn hay lựu đạn nữa. Tôi dùng máy truyền tin liên lạc với chi khu thì được biết đại tá Nguyễn Hữu Kiểm, tư lệnh phó sư đoàn 21 và thiếu tá Sầm Long đang ở trong hầm chỉ huy.

Việt Cộng đột nhập vào trong nhà máy nhưng chưa làm chủ tình hình được. Hai bên đang đánh nhau. Một bên là đặc công và một số Việt Cộng đã lọt vào sân sau nhà máy rồi; sân nầy ở hướng núi Còm. Bên phía kia, – phe phòng ngự, không phải là binh sĩ tiểu đoàn 530 Địa Phương Quân (ĐPQ), đơn vị có nhiệm vụ bảo vệ nhà máy mà lại Nhân Dân Tự Vệ (NDTV) nhà máy, chỉ khoảng 4 hay 5 người gì đó, đang núp trên cối xay đá, phản công bằng súng Carbine.

Tôi vào hầm hành quân gặp đại tá Kiểm và thiếu tá Long. Đại tá Kiểm đang liên lạc với tiểu đoàn trưởng tiểu đoàn Địa Phương Quân nói trên. Liên lạc xong, ông ta bỏ ống nói xuống, mặt không vui, nói với thiếu tá Long và tôi:

– “Không biết tụi nó chém vè hay ngủ quên. Mấy “thằng cùi” (ám danh truyền tin thường chỉ Việt Cộng) lọt vô nhà máy rồi, súng nổ ầm ầm, tụi nó mới hay.”

Đơn vị ĐPQ canh gác, tuần tiểu, phục kích phía ngoài hàng rào phòng thủ. Vậy mà khi Việt Cộng tiến vào, họ chẳng biết gì cả.

Khi mấy tên đặc công lọt vào được sân sau, NDTV gác trên cối xay đá phát hiện ra, bắn xuống. Bọn chúng quăng lựu đạn beta lên cối đá nhưng không tới. NDTV có lợi thế hơn, từ trên cao bắn xuống nên chẳng tên đặc công nào sống sót. Vừa khi đó, khoảng một tiểu đội Việt Cộng từ ngoài lọt qua được hàng rào, nhưng các toán NDTV quanh đấy đã cảnh giác vì súng nổ rồi. Vì vậy, toàn bộ toán Việt Cộng bị mắc kẹt ở hàng rào. Vào thì không được, lệnh rút lui chưa có.

Tiểu đoàn trưởng cùng với ban chỉ huy tiểu đoàn phối hợp với NDTV bảo vệ nhà máy, không cho chúng tiến sâu vào nữa. Tuy nhiên, toán đặc công thứ hai, có nhiệm vụ đốt bồn dầu thì đã đốt cháy 2 trong 4 bồn dầu, nhưng toàn thể toán của chúng gồm bốn tên đều bị hạ sát. Hai bồn dầu đang cháy, rực sáng, lửa cao ngất, khói um tùm.

Bấy giờ đại tá Kiểm đã liên lạc được với Sư Đoàn 21. Sư đoàn liền cho trực thăng vận đổ xuống một đại đội. Trực thăng đổ quân dọc theo trục lộ, ngang ấp Xà Ngách, bên kia nhà máy. Tôi núp trong hầm hành quân, nhìn ra ngoài, quan sát đơn vị tiếp viện vượt cầu sang bên kia kinh. Trong ánh lửa chập chùng của các bồn dầu đang cháy, hình ảnh những người lính vượt cầu hiện lên khá rõ, vừa đẹp vừa hùng tráng. Tôi nói với thiếu tá Long:

– “Đẹp ghê! Y như trong ciné.”

Sau đó, chưa được nửa giờ, súng êm. Việt Cộng rút ra xa, nhưng cuộc tấn công chưa chấm dứt.

Trời đã sáng, tôi còn ngồi trong hầm hành quân. Đại tá Kiểm nói:

– “Việt Cộng tấn công mà tình báo chẳng biết trước gì cả. May nhờ NDTV phát hiện chớ với mấy trăm kí lô chất nổ như vậy, nhà máy chẳng còn viên gạch nào nguyên.”

Hồi gần sáng, trung úy đại đội trưởng tiếp viện, sau khi vào lục soát trong nhà máy, báo cáo tịch thu được khoảng bốn trăm kg chất nổ TNT. Việt Cộng muốn triệt hạ hoàn toàn nhà máy ximăng Hà Tiên.

Câu nói của đại tá Kiểm làm tôi chột dạ, mặc dù ông không khiển trách hay trách cứ gì tôi.

Sau 7 giờ sáng, tôi về cơ quan. Lúc đó Việt Cộng chưa rút đi hẳn, còn bám các vị trí chung quanh nhà máy. Có thể chúng nó chờ trời tối lại tấn công nữa. Đại tá Kiểm tiên đoán như vậy.

Tôi họp đám Cảnh Sát Đặc Biệt của thiếu úy Kiệt, nhắc lại nhận xét của đại tá Kiểm. Năm Hùng nói:

– “Bên quân đội có tình báo chiến thuật, chiến lược, phạm vị hoạt động rộng khắp, còn chưa biết gì. Mình chỉ nhờ có mấy người dân đốn tràm, giăng câu, làm sao biết tới việc đó.”

Tôi nói:

– “Chỗ dựa của chiến tranh du kích là nhân dân. Mình cũng phải dựa vào nhân dân mà chống Việt Cộng. Tình báo nhân đân chỉ góp được phần trong việc giải hóa hạ tầng cơ sở Cộng Sản mà thôi. Thôi! Kệ họ, họ có trách cứ gì mình đâu mà suy nghĩ cho mệt. Bữa nay thiếu úy Kiệt nên cho rải nhân viên rộng ra, xem tình hình như thế nào.”(3)

Tôi gọi riêng Năm Hùng, “thổ công Kiên Lương”(4) với thiếu úy Kiệt lại, gọi càphê và dặn dò công việc. Tôi nói:

– “Hồi “Hùng móm”, em tôi đánh trận Dambe, đọc tờ Diều Hâu, tôi thấy họ bình luận, sở dĩ Việt Cộng thua là vì tướng Dư Quốc Đống tìm ra được vị trí bộ tư lệnh chiến trường của Việt Cộng. Thay vì tấn công vào phòng tuyến chúng đang giàn sẵn, ông cho rút tiểu đoàn 11 Dù tấn công ngay vào cái đầu rắn. Bọn nầy bị bất ngờ, chạy trối chết. Bên phía mặt trận kia, không đánh Việt Cộng cũng rút lui.”

Thiếu úy Kiệt góp ý:

– “Tui cũng nghe nhiều người nói vậy.”

Tôi nói:

– “Thật ra, Thủ Đức ra như tôi, chỉ làm trung đội trưởng, chỉ học tuần tiểu, di hành, hành quân đêm, lội sông. Biết mẹ gì chuyện nầy. Chuyện nầy cao cấp hơn. Biết cũng vì tò mò mà thôi.”

Thượng sĩ Hùng nói:

– “Ông quận Long đánh giặc cũng hay lắm.”

Tôi cười:

– “Ông không biết à? Việt Cộng nghe tới đại úy Long Sư Đoàn 9 là ngán lắm. Ổng nổi tiếng từ cấp úy kia.”

Thiếu úy Kiệt hỏi:

– “Ông vô mục tiêu kinh lắm. Mười lần cả chục, Việt Cộng chạy dài.”

Tôi giải thích:

– “Ông ta có sự phỏng đoán tài tình lắm. Khi trực thăng đổ lính xuống rồi, dàn hàng ngang, vô mục tiêu. Việt Cộng nổ súng. Ông ta gan lắm, đứng quan sát. Nhìn hỏa lực, ổng biết cấp chỉ huy bên kia ở đâu, rồi tập trung mấy tay gan cùng mình, đánh ngay vào chỗ ấy. Thằng nào mà dám trụ lại. Rút chạy là chắc.”

Một lúc, tôi hỏi Năm Hùng:

– Ông là “thổ công” ở đây. Theo ông dự đoán, bọn chỉ huy mặt trận nằm ở đâu?”

– “Thiếu gì chỗ. Núi Nai, phía sau núi Còm, khu đó còn nhiều ngọn núi nhỏ nữa, có hang. Tụi nó núp trong đó an toàn lắm.” Năm Hùng giải thích.

– “Mấy núi đó, ông vào chưa?” Tôi hỏi.

– “Tui lội khắp. Mấy năm tình hình yên yên, chẳng nơi nào tui chẳng tới.” Năm Hùng trả lời.

– “Còn vùng Mo-So?” Tôi hỏi.

Thiếu úy Kiệt nói ngay:

– “Phía đó là phía biển, mình tấn công, tụi nó rút đi đâu? Phía núi Nai tụi nó dễ rút về Trà Tiên.”

Tôi thấy thiếu úy Kiêt nói có lý. Một lúc, tôi nói:

– Nếu chắc ở núi Nai, tui nghĩ bên Biệt Khu họ dám chơi kiểu “diều hâu” (5), cho nhảy trực thăng.”

Đến trưa, tôi đang ăn cơm, Năm Hùng vào gặp tôi, nói:

– “Có chỗ nầy tôi hơi nghi nghi!”

– “Chỗ nào?” Tôi ngừng ăn, hỏi.

– “Chỗ cái lung, phía đông bắc núi Trầu. Tui đứng ở cầu Cống Tre, nhìn vô thấy cái lung đó.”

Tôi bỏ ngang bữa ăn, nói với Năm Hùng: “Anh đi xuống đó với tui. Biểu tụi nó gọi thiếu úy Kiệt xuống đó luôn.”

Ngang đầu núi Trầu, xã An hòa, có một con kinh đào nhỏ, thẳng, chạy từ đó về hướng đông bắc, có thể nối với kinh Kháng Chiến (Tôi không rõ vì bản đồ không vẽ gì cả mà tôi cũng chưa từng lội vào đó bao giờ). Cách xã An Hòa khoảng hai cây số, ngay trên kinh nầy, có một vùng đất hơi cao, khô, cây tràm rậm rạp. Vì vậy, người ta gọi là lung, tiếng địa phương. Nếu Việt Cộng núp trong đám rừng tràm nầy, máy bay cũng khó phát hiện.

Tôi hỏi:

– “Năm Hùng đoán tụi nó làm gì chỗ nầy?”

– “Mấy lần trước, bộ chỉ huy đóng ở núi Nai. Nay tụi nó phải đổi vùng, đánh lạc hướng. Đóng một chỗ hoài, dễ bị lộ, nguy hiểm.” Năm Hùng giải thích.

– “Nhưng có cái gì nữa, anh mới nghi chớ?

– “Kinh nầy là đường dân An Hòa đi đốn tràm. Bữa nay, gần tới chỗ lung, họ bị chận lại, đuổi lui. Dân chúng cũng thấy mấy cái cần câu chỉa lên trời. Tui đoán có lẽ là ăngten truyền tin.” Năm Hùng nói rõ hơn.

Khi đó, thiếu úy Kiệt vừa tới. Tôi nói với Năm Hùng:

– “Anh ở đây canh chừng coi có thêm tin gì không. Cần thì gọi thêm người phụ với anh. Tui qua Biệt Khu với thiếu úy Kiệt.

Gặp đại tá Kiểm, tôi trình bày những gì Năm Hùng đã nói với tôi. Đại tá Kiểm và tôi, thiếu úy Kiệt, khoanh chỗ cái lung trên bản đồ, chấm tọa độ. Xong xuôi, đại tá Kiểm nói:

– “Tôi có hai phi tuần, nay chỉ lại mục tiêu nầy cho phi công oanh tạc.”

Thế rồi đại tá Kiểm đổi tần số truyền tin, liên lạc với bộ tư lệnh Sư Đoàn 21.

Nửa giờ sau, trên đường tôi trở lại cầu Tre thì gặp Năm Hùng đang hớt hãi chạy về. Gặp tôi, Năm Hùng nói:

“Chết rồi, máy bay bỏ bom lầm, ngay xã An Hòa, cháy mấy cái nhà. Dân vừa chạy ra báo cáo. Tui cũng thấy máy bay chúc xuống oanh tạc ngay đó.”

Vậy là tôi quay trở lại Biệt Khu báo cáo với đại tá Kiểm. Chúng tôi xác minh lại tọa độ mục tiêu, đại tá Kiểm lại gọi về bộ tư lệnh. Mười lăm phút sau, hai chiếc A-37 đổi hướng, oanh tạc ngay mục tiêu chúng tôi báo cáo.

Khoảng một giờ đồng hồ sau, Năm Hùng vào An Hòa, tìm gặp các mật báo viên của anh ta. Đến chiều, tôi còn ngồi trong văn phòng, tính chuyện đêm nay canh gác như thế nào đề phòng Việt Cọng tấn công lần nữa thì Năm Hùng vào, nói:

– “Rút rồi.”

Tôi hỏi:

– “Ai? Việt Cộng hả?”

Năm Hùng cười:

– “Tui cho người vô chỗ hồi sáng. Không còn Việt Cộng canh gác gì cả, dân không bị đuổi lui. Họ chèo vô tuốt một khúc nữa, qua gần hết cái lung, không thấy gì hết.”

Lúc đó, thiếu úy Kiệt cũng đã vào, đứng nghe Năm Hùng nói chuyện với tôi, bèn nói:

– “Đêm nay yên. Bộ chỉ huy mà rút rồi thì đánh chác gì nữa. Bị máy bay oanh tạc, chúng nó biết là lộ rồi. Lo chém vè cho xong.”

Tôi lại qua Biệt Khu, báo cáo tình hình với đại tá Kiểm. Ông ấy nói:

– “Đêm nay ngủ ngon. Tuy vậy, anh cũng cho lính canh gác, không nên ỷ y.”

Tôi ra về, lòng vui lắm, biểu tài xế của tôi: “Mai mầy ra hòn Heo đón cô và mấy đứa về.”

Hồi sáng, đề phòng Việt Cộng tấn công tối nay, nên tôi đã mượn chiếc ghe đánh cá cho vợ và các con tôi ra ngoài đảo. Vợ con mấy người lính của tôi, như tài xế Thành, tài xế Trang, tài xế Nuôi cùng mấy đứa tà lọt tôi, cho vợ con chúng đi theo vợ con tôi ra ngoài ấy cả.

Đêm đó ngủ yên thật. Việt Cộng chờ trời tối rút đi chớ đánh chác gì nữa nên suốt đêm không nghe một tiếng súng. Sáng ra, mới sáng sớm, khi tôi đang ngồi trong văn phòng thì Năm Hùng đưa cho tôi xem một cây súng M-79 do một người đánh cá dọc theo con kinh vào núi Nai bắt được đem cho.

Tôi lấy ít tiền đem cho người ấy để thưởng công, đồng thời gọi thiếu úy Ký, trung đội trưởng Cảnh Sát Dã Chiến, đi “bắt hôi”, đem trung đội lục soát dọc theo con đường vào núi Nai là con đường Việt Cộng rút, sau khi chúng tấn công nhà máy ximăng mà không vào được. Trên đường rút lui, bọn chúng bỏ lại vương vải mấy cây súng AK, balô, nhiều nhứt là những bánh thuốc nổ TNT. Chúng muốn dùng số chất nổ nầy để phá sập nhà máy. Tôi báo cáo việc ấy với thiếu tá Long. Ông ta cười, nói:

– “Ông già – ý nói đại tá Kiểm – đánh giặc hay lắm. Sau khi đơn vị tiếp viện tăng cường phòng thủ nhà máy, ông già đoán chừng chúng sẽ rút lui; đoán ngay con đường rút là đường vào núi Nai. Ổng cho nổ chụp từ đầu tới cuối, chụp đi chụp lại mấy lần. Chúng nó hốt hoảng bỏ chạy, bỏ lại súng đạn như vậy là chết, bị thương không ít đâu. Một lần cho tởn. Đừng tưởng bở, đâu có ngon ăn!”

Nhà máy ximăng Hà Tiên hoạt động kém hữu hiệu!

Tại sao tôi nói thế?

Nhân dịp tết đầu năm 1974, ông Mai, phó giám đốc nhà máy, (xin lỗi, tôi quên mất họ, hình như là Lương Ngọc Mai), sang gặp tôi, tại văn phòng, nói:

– “Không như các năm trước, năm nay có lệnh chính phủ cấm biếu tiền, nên chúng tôi không có tiền để tặng Bộ Chỉ Huy ăn tết. Tuy nhiên, chúng tôi dự trù biếu các anh năm chục bao ximăng, có thể bán lấy tiền vui xuân được. Mỗi năm, nhà máy nhờ Bộ Chỉ Huy giúp đỡ nhiều việc, nhất là về an ninh. Nay tới tết mà không biết ơn, kỳ quá!”

“Xuân, thu nhị kỳ” là cái tục hối lộ của người Tàu, người Việt noi theo khá kỹ. Tuy nhiên, ở đây khác chút ít vì là của một cơ quan tặng một cơ quan, chứ không phải của một ông “kinh doanh” tặng ông quan… cách mạng như hiện nay ở “quê hương… ta”.

Cũng như thường năm, tết và rằm tháng Bảy, tôi thường mua quay heo cúng tổ, – mặc dù không tôi không rõ ông tổ Cảnh Sát là ông nào, mặt mũi ra làm sao, tròn hay méo, đen hay trắng, chắc là không gầy mà mập ú? Tuy nhiên, tôi cũng phải cúng tổ “xuân thu nhị kỳ” cho đúng ý của tổ, không phải để mua may bán đắt, mà trước hết, là để tránh tai họa, khỏi bị Việt Cộng đặt chất nổ ngay ghế mình ngồi, sau là để nhậu một bữa cho đúng với phong tục dân Nam bộ. Tết nhứt mà không có nhậu thì… buồn lắm!

Tôi nhận cái bông 50 chục bao ximăng, giao cho năm Hùng, bán lại cho ông Hồng Ràng, chủ tiệm vật liệu xây dựng, lấy tiền, đặt cho ông Tư Để quay một con heo và năm Hùng giao cho ai đó, tôi không nhớ, lo mấy mâm xôi, đồ nhắm và bia. Cũng không thiếu mấy chai Hennessy “cổ vàng” – giấy bịt cổ chai màu vàng -. “Cổ vàng” rẻ hơn “cổ đen” – giấy bịt cổ chai màu đen- . Nhậu tập thể, đâu đủ tiền mua cổ đen. Kinh nghiệm nhậu cho tôi thấy dân Biên Hòa thì khoái Martel, dân Rạch Gia thì khoái Hennessy, cổ đen cổ vàng tùy túi tiền. Dân nhậu hai nơi khác nhau một chỗ nhưng giống nhau một chỗ khác. Ấy là nói theo tục ngữ “Nhứt phá sơn lâm, nhì đâm hà bá.” Phá sơn lâm là nghề làm rừng, hàng đầu là ông Đỗ Cao Lụa ở Biên Hòa. Ông nầy là bố của Đại tướng Đỗ Cao Trí. Đứng đầu đâm Hà Bá là công ty Tuhuco, chủ công ty cũng là một ông tướng họ Đỗ, từng làm đô trưởng Saigon. Ông nầy dân quận Bình Phước tỉnh Long An nhưng vợ lại cùng quê với “chị Tư Nết” – tiếng gọi của dân Vàm Rầy. Bố “chị Tư Nết” là ông chủ Ri. Ông nầy quen nghề làm ruộng, không quen nghề “hạ bạc”. Hạ bạc là làm nghề đánh cá. Không rõ đây là tiếng Hải Nàm, tiếng Tiều hay Phúc Kiến. Người Việt gọi nghề đánh cá là đánh cá, – hay danh ca, chữ không bỏ dấu, – là ca sĩ nổi tiếng – chớ không gọi là nghề hạ bạc. Tiếng nầy cũng chỉ ở địa phương nầy mới dùng mà thôi.

Hôm nhận cái “bông” ximăng “xuân thu nhị kỳ”, tôi nói chuyện với ông phó giám đốc Mai: “Đúng ra ximăng nội phải rẻ hơn ximăng ngoại nhiều lắm. Sao nhà máy bán mắt quá vậy? Ximăng ngoại khoảng 110 đồng một bao, ximăng Hà tiên giá 92 đồng, có rẻ gì đâu. Dân chúng không có lợi mà ximăng Hà Tiên cũng khó bán. Hay vì phẩm chất kém xa?”

Ông phó giám đốc Mai giải thích:

– “Không kém thua bao nhiêu đâu! Cứ đem đúc móng cầu, xây building, cũng không thua gì ximăng ngoại. Tuy nhiên, muốn bán rẻ cũng không được vì các phụ gia của ximăng phải nhập, giá cao quá!

Rồi ông ấy lấy ví dụ dầu đốt lò. Dầu đốt lò phải nhập, qua ngân sách viện trợ Mỹ, giá cao quá, nên giá thành phải cao. Đó là một.

Thật tình là vậy. Một hôm, tôi gặp anh Đoàn Phục, nguyên là một học sinh của tôi cả chục năm trước. Nay anh làm ở phòng thí nghiệm (nghiên cứu và kiểm soát phẩm chất – tên phòng nầy tôi nhớ không chính xác) của nhà máy ximăng. Hỏi thăm công việc của anh ta xong, tôi hẹn tới chơi. Vì tò mò, tôi tới thiệt.

Dụng cụ trong phòng tuy không đơn giản nhưng dễ hiểu. Ximăng anh ta nhận từ lò về, – hay anh ta lấy đá đốt trong một cái lò nhỏ của phòng thí nghiệm -, trộn với nước (theo đúng công thức) để đúng 21 ngày đưa lên máy thử sức chịu đựng, độ bền, v.v… và làm báo cáo. Theo anh ta giải thích, phẩm chất không thua ximăng nhập cảng.

Thành ra, nhà máy ximăng Hà Tiên trở thành một “vật trang trí” cho chế độ miền Nam. Miền Nam xây dựng đủ thứ: Vải (Sicovina), giấy (Cogido), ximăng Hà Tiên. Bộ mặt đẹp thế mà kém hữu ích. Đó là điều đáng buồn.

Thời ông Thiệu, không hiểu ông ta mần cách chi mà nước Mỹ chịu cho nước Đức bỏ vốn xây thêm lò. Từ khởi thủy đến giờ, nhà máy ximăng chỉ có 2 lò nung. Nay chính phủ Đức viện trợ xây thêm 2 lò nữa. Hôm chuyên viên Đức làm việc ở Saigon xong, đi máy bay của hãng xuống Hà tiên, ông Lê Hữu Phước, giám đốc, tốt nghiệp ở Ý về, rủ tôi cùng đi đón… cho vui. Tôi đi theo. Chuyên viên Đức đi thăm thú các nơi và chê hai cái lò nung cũ quá. Thăm núi Còm, chỗ đang lấy đá, và núi Trầu bên cạnh, chỗ dự tính phát triển sang đó, chuyên viên Đức chỉ vào cái ống khói nhà máy đang thờ thẩn nhả khói ra, nói: “Ở Âu Mỹ, với khối lượng núi đá như ở đây, phải có cả trăm ông khói như thế nầy mới đúng với khả năng của nó.”

Cũng may, ông chuyên viên nầy nói tiếng Pháp nên tôi cũng hiểu ít nhiều, khỏi phải nhờ thông dịch viên.

Ít lâu sau đó, nhà máy ximăng cho di chuyển một cái xà lan lớn qua núi Trầu với máy phát điện, xe xích khoan đá, lấy đá về giao cho phòng thí nghiệm của Đoàn Phục nung thử, kiểm soát phẩm chất như thế nào!

Nếu phát triển ra, nhà máy ximăng sẽ dựng thêm một nhà máy xay và vô bao (như ở Thủ Đức lúc đó vậy) tại Cần Thơ. Việc chuyển vận clinker gần hơn và phân phối thành phẩm cho miền Tây cũng gần hơn, giá rẻ hơn ít nhiều, v.v…

Tuy nhiên, đối với việc phát triển đó, những người vui mừng nhất không phải là công nhân nhà máy, hay dân chúng mà chính là xã An Hòa. Dân núi Trầu chẳng vui gì vì họ sẽ bị đuổi đi xa chân núi hơn để được an toàn, mất nhà, mất ruộng, mất vườn. Nhất là vườn. Đất ở chân núi Trầu là đất đen, – gọi là than bùn – trồng rau, nhất là rau muống thì “hết sẩy”. Dân ở đây hơn 90 phần trăm là Bắc kỳ (rau muống! như cô Thái Thanh có lần xác nhận với thính giả ở Queenbee năm 1973 vậy). Họ theo Tây mộ phu đi làm ruộng dinh điền ở miền Nam khoảng các năm 1939, 40. Khi chiến tranh Việt Pháp xảy ra, (1945-54), Tây bỏ chạy về Tây, bỏ luôn cả dân mộ phu. Dân đi phu bây giờ tự lo kiếm sống lấy. Họ cũng theo kháng chiến. Núi Trầu có nhiều hang động, trở thành công binh xưởng của Việt Cộng hồi đó. May mắn, phần đông khi đã vào Nam, họ theo đạo Thiên Chúa nên theo kháng chiến mà không theo Việt Minh. Họ theo kháng chiến một thời gian, theo bộ đội đi đánh Tây, qua tận Kampuchia đánh Tây như ông Hồng Ràng, ông Năm Vịnh có lần kể cho tôi nghe, nhưng không ai theo Cộng Sản và cũng không ai tập kết năm 1954.

Tuy nhiên, xã An Hòa sẽ giàu lên.

Núi Còm là thổ địa của xã An Bình. Khi thác đá ở núi Còm, nhà máy ximăng phải trả tiền “thổ địa” cho xã An Bình. Cả chục năm nay nhà máy chẳng trả xu nào, bỗng năm 1974, xã An Bình ôm được vài triệu, do nhà máy trả cho, mặc sức xã tiêu xài, xây dựng xã, v.v…. Vì vậy nên xã An Hòa hí hững chờ tiền. Xã Dương Hòa có núi Xà Ngách kế cận nhà máy, cũng hy vọng nhà máy mó tới đá núi Xà Ngách, kiếm mớ tiền tiêu chơi, v.v…

Hồi họp nhứt là ông linh mục Nguyễn Thượng Hiền ở núi Trầu. Mới nghe phong thanh nhà máy ximăng sẽ khai thác núi Trầu, ông cho đệ tử dựng ngay một cái thánh giá trắng bóc, cao ngất, ở xa ai ai cũng thấy rõ. Muốn lấy đá, nhà máy sẽ phải dời bỏ cái thánh giá đi, phải bồi thường cho ông hai triệu, như lời ông yêu cầu.

Tự nhiên chi ra hai triệu cho một cái thánh giá dựng lên với giấy phép của ông xã Long, xã trưởng An Hòa, con chiên của cha Hiền, nhà máy ximăng không có ý kiến. Đâu có phải là tiền túi của ông giám đốc hay ông phó giám đốc mà lo, nhưng họ phải trình về trung ương, ở đường Võ Di Nguy, Saigon.

Công việc thăm dò phải ngưng lại cho tới khi… Nguyễn Tấn Dũng và Nguyễn Văn Thôn tự Tiếu, bí thư xã An Bình ra tiếp thu thị trấn Kiên Lương.

Không rõ Nguyễn Tấn Dũng và Nguyễn Văn Thôn tự Tiếu giải quyết yêu cầu của cha Hiền như thế nào vì lúc ấy, tôi đã “đóng tiền xin đi ở tù” rồi.

Riêng linh mục Nguyễn Thượng Hiền, mặc dù ông khéo léo không tỏ ra là người chống Cộng hay thiên Cộng, nhưng chỉ mấy ngày sau khi bọn Nguyễn Văn Tiếu, Nguyễn Tấn Dũng "tiếp thu" quận Kiên Lương thì chúng vào bắt cha Hiền ở nhà thờ An Hòa. Chúng nó trói tay cha ngược ra đằng sau, dẫn cha xuống ghe. Không hiểu vì cha Hiền quá sợ hãi hay vì tuổi già sức yếu, lụm cụm khi bước lên ghe, bị một tên du kích đạp cha một đạp. Cha té sấp mặt xuống sàn ghe, máu me chảy đầy miệng, đầy cằm. Giáo dân có người nhìn theo cha, nước mắt đầm đìa, thầm gọi Chúa Mẹ, thương tình mà cứu cha qua cơn khổ nạn.

Hơn năm năm ở trong tù, cha mới được tha, bèn trở về họ đạo cũ, nơi vẫn chưa có Linh mục nào đến thế chỗ cha.

Hoàng Long Hải