Cái ṇn
Bùi Bảo Trúc
Vào Internet đọc báo ở trong nước tôi ghét nhất là những bức h́nh trên báo chụp những người đàn ông đội những cái nón cối màu cứt ngựa. Nhưng có vẻ càng ngày càng bớt thấy những cái nón đó. Chỉ có lính tráng bộ đội là c̣n đội chúng. Người thường không c̣n bao nhiêu đi ra đường với những cái nón cối nữa.
Tôi nghĩ là có mấy lư do để chúng ít c̣n thấy xuất hiện.
Nh́n những đoàn người di chuyển trên đường phố trong nước bằng các loại xe hai bánh, th́ người ta thấy ngay là tất cả đều phải đội nón an toàn mà trong nước gọi là mũ bảo hiểm. Không đội th́ bị cảnh sát giao thông chặn lại làm tiền lập tức. Đội những cái nón rẻ tiền sẽ bị coi là không đúng tiêu chuẩn cũng có thể bị làm khó dễ. Nón cối dĩ nhiên không thấy trên đầu những người đi xe gắn máy. Có một số người t́m được những chiếc mũ sắt của binh sĩ Việt Nam Cộng Ḥa cũng lôi ra đội cho đến khi bị bắt dẹp bỏ. Bớt đi một số khá lớn những cái nón cối đó. Xem lại những bức ảnh chụp trong thời bao cấp là thấy ngay. Những người đàn ông đủ mọi hạng tuổi đều đội những cái nón đó. Đạp xe một ḿnh hay chở vợ, bạn gái là thế nào trên đầu cũng có cái nón cối. Một nhà báo ngoại quốc có chụp cảnh một người ngồi sửa mũ cối thuê ở trước một căn nhà tại Hà Nội quanh chỗ ông ta ngồi là ba bốn cái mũ cối. Hồi ấy, có được cái mũ là quư lắm. Hỏng hay rách th́ sửa lại đội tiếp. Thành phố đầy những nón cối áo quần một kiểu trông buồn nản, thê lương hết sức. Những cái mũ cối th́ ở Việt Nam cũng như những cái mũ lưỡi trai kiểu Mao và những cái nón rúm ró kiểu Khmer đỏ đều có một nét chung: chúng rất xấu. Ngày nay ở Hoa Lục và luôn cả ở Campuchia, những kiểu mũ đó đều biến mất gần hết. Ở cả những vùng nông thôn cũng hiếm thấy. Thỉnh thoảng lắm mới thấy vài ba người già c̣n đội chúng. Rơ ràng là không hề có một nỗ lực làm đẹp nào khi đặt chúng lên đầu.
Chúng được thay bằng những chiếc nón bảo hiểm nhập cảng từ Trung Quốc để cho một số lănh đạo được chấm mút. Khi không ngồi xe chạy (rất ẩu) ngoài đường th́ người ta để đầu trần nếu không kiếm được cái baseball cap kiểu Mỹ, rồi đội ngược lại, xoay cái vành mũ ra đằng sau cho đúng kiểu cọ.
Như vậy, cuối cùng, những cái đẹp đă được nhận ra. Cái gọi là cái đẹp cách mạng, bưng biền làm ǵ có. Những thứ đó chỉ được nại ra để an ủi cho những cái xấu, những thứ đi ngược lại thẩm mỹ, để bào chữa qua quít cho tṛ lợi dụng những thành phần ngây thơ bị phỉnh phờ, lừa bịp suốt bao nhiêu năm để cuối cùng, sau khi đạt được cứu cánh th́ bị quăng ra ngoài không thương tiếc. Bọn kia th́ giành lấy chính những ǵ chính chúng đă hết lời miệt thị nào là đồi trụy, nào là đế quốc, nào là phản cách mạng... để sau đó chúng độc quyền ôm lấy hít hà không bao giờ chịu buông ra nữa. Mấy con vợ trông rất nhà quê của bọn lănh đạo cũng lôi áo dài ra mặc cho bỏ những ngày bưng biền cơ cực.
Nhưng cái nón cối đă có được một đời sống khá dài. Trong khi những chiếc áo trấn thủ của những ngày đầu kháng chiến sống không được bao nhiêu lâu th́ những chiếc nón cối vẫn c̣n thỉnh thoảng được trông thấy cho đến tận ngày hôm nay, tuy nh́n chung th́ cũng đă dần dần hiếm đi.
Những chiếc mũ cối ấy lại có nguồn gốc rất thực dân. Chính người Pháp đă đem nó vào Việt Nam. Nó được làm bằng bấc nên nó c̣n được gọi là mũ liège. Nó nhẹ, không giữ nóng nên rất thích hợp cho các vùng nhiệt đới. Ở Ấn Độ, ở Phi châu, ở Đông Nam Á nó đều có mặt. Kiểu có thể hơi khác nhau nhưng chung chung th́ nó vẫn giống nhau. Bác sĩ Schweitzer đội nó ở rừng già Phi châu, toàn quyền Doumer đội nó trong bức ảnh chụp chung với vua Khải Định, phó vương Mountbatten ở Ấn Độ... và tôi cũng bị bắt đội nó trong mấy năm tiểu học. Có thể v́ thế mà tôi thù ghét nó suốt bao nhiêu năm nay. Rồi những chiếc mũ đó th́nh ĺnh xuất hiện tại đường phố Sài G̣n trong ngày 30 tháng 5 năm 1975 lại làm cho chuyện tôi thù ghét nó càng gia tăng thêm.
Chắc chỉ có bác Hồ là yêu nó. Người ta kể là bác yêu nó kể từ một hôm trời mưa nặng hạt, bác được các em cán bộ đứng đón, trong đó có cả (Dáng Đứng Bến Tre) Nguyễn Thị Định mà hai câu thơ của Bút Tre c̣n ghi lại tất đậm nét:
Chị Định đón bác dưới mưa
Chị sợ bác ướt, chị đưa cái ṇn...
Bùi Bảo Trúc
Cái ṇn (?) được bác và con cháu bác thích dùng (?) là v́ thế.
